مكتبة المجلسي ودارالتراث

??معرفی منابع عربی در حوزه قرآن و مستشرقان??

1- آراء المستشرقين حول القرآن، عمر بن ابراهيم رضوان، دارالطيبه، بي‌تا
2- الاستشراق اهدافه ووسائله، محمد فتح الله زيادي
3- الاستشراق تاريخه واهدافه، شبهات المستشرقين ضد الاسلام، احمد شلبي
4- الاستشراق دراسات تحليليه تقوميّه، محمد عبدالله الشرقاوي
5- الاستشراق في السيره النبويه، النعيم، محمد الامين عبدالله، دراسة تاريخية لأراء وات ـ بروکلمان ـ فلهاوزن، المعهد العالمي للفکر الاسلامي، ويرجينيا، آمريکا
6- الاستشراق في الفکر الاسلامي المعاصر، شرقاوي، محمد عبدالله، دارالفکر العربي قاهره بي‌تا
7- الاستشراق في الفن الرومانسي الفرنسي، بيطار، زينات،‌ المجلس الوطني للثقافة، کويت
8- الاستشراق فی المیزان، معالیقی، منذر، طرابلس، المکتب الاسلامی، بیروت، بي‌تا
9- الاستشراق والتاريخ الاسلامي، فوزي، فاروق عمر، الأهليه للنشر، اردن م
10- الاستشراق والخلفیه الفکریه، حمدی زقزوق، محمود، قاهره، دارالمنار، هـ ق
11- الاستشراق والخليفة الفکرية للصراع الحضاري، زقزوق، محمود، کتاب الامه، قطر، مکتبه الرساله، بيروت
12- الاستشراق والدراسات الاسلاميه، نملة، علي بن ابراهيم الحمد، مکتبة التوبة، رياض
13- الاستشراق والقرآن العظيم، محمد خليفه
14- الاستشراق والمستشرقون ما لهم وما علیهم، سباعی، مصطفی، بیروت، دارالورّاق، هق
15- الاستشراق والمستشرقون، سباعي، مصطفي، مالهم وعليهم، ‌المکتب الاسلامي، بيروت
16- الاستشراق والمستشرقون، عدنان محمد وزان ، بی‌نا، بی‌تا
17- الاستشراق، فيومي، محمد ابراهيم، رسالة استعمار تطور الصراع الغربي مع الاسلام، دارالفکر العربي، قاهره
18- الاستشراق، مجافانه لتاريخ الامه الاسلاميه وثقافتها، جندي، انور، مجلة المنهل، ‌ج ، ش
19- الاستشراق، نشأته وتطوره واهدافه، اسحق موسي حسيني
20- الاسلام والاستشراق، زهر الدين، صالح، دارالندوه، لبنان
21- الاسلام والمسيحية في‌ العالم المعاصر، وات، مونتجمري مونتگمري ، تعريب دکتر عبدالرحمن عبدالله الشيخ، الهيئأ المصريأ، قاهره،
22- الاسلام، عقیده وسیاسه، رودنسون، ماکسیم، تعریب اسعد صقر، عطیه، بیروت،
23- الاسلاميات بين کتابات المستشرقين والباحثين المسلمين، ندوي، ابوالحسن، مؤسسه الرساله، بيروت
24- اسهامات المستشرقين في نشر التراث العربي الاسلامي، نمله، علي بن ابراهيم الحمد، مکتبة الملک فهد،
25- اضواء علي مواقف المستشرقين والمبشرين، شوقي ابوخليل، جمعية الدعوة الاسلامية العالميه، چ دوم
26- الاعتذار محمد والقرآن، ديون پورت، جان، تعريب: عباس الخليلي، ‌اقبال، تهران
27- ‌الاسلام في مواجهة الاستشراق العالمي، مطعني، ‌عبدالعظيم، دارالوفاء، بيروت،
28- اهدافه ووسائله، زياري، محمد فتح الله الاستشراق، دارقتيبه، بيروت
29- تاریخ القرآن، نولدکه، دارالنشر جورج ألمز، ترجمه جورج تامر با همکاری سیده عبله معلوف و ، طبع اول، بیروت،
30- تاریخ‌الیهود فی بلاد‌العرب، اسرائیل ولفنسون، مؤسسه النشر، قاهره، م
31- تاریخ حرکه‌الاستشراق، فوک، یوهان، الدراسات العربیة و الاسلامیه فی اروبا حتی بدایه القرن العشرین، تعریب: عمر لطفی العالم، دارقتبة، دمشق،
32- ‌تاريخ حرکه‌الاستشراق، فوک، يوهان، الدراسات‌العربية والاسلاميه في اروپا حتي بدايه القرن العشرين، تعريب: عمر لطفي العالم، دارقتيبة، دمشق
33- التبشير والاستشراق، عزت اسماعيل، محمد، احقاد علي النبي محمد صلی الله علیه وآله وبلاد الاسلام، اطهطاوي الزهراء، قاهره
34- تحقيقِ Vollers متلمّس، ديوان، تصحيح و ترجمه به آلمانى از كارل فُلِرز، لايپزيك، ، چاپ جديد: تحقيق حسن كامل الصيرافى، در مجله معهد المخطوطات العربية، قاهره، سال چهاردهم، م/ ق، ص ـ م
35- التراث العربی و المستشرقون، آلوسی، عادل، دارالفکر، قاهره،
36- تفصيل آيات القرآن الکريم، لابوم، ژول، تعريب محمد فؤاد عبدالباقي، کتابفروشي اسلاميه، تهران
37- الثقافه الاسلاميه والثقافه الغربيه، الأخذ والعطاء، آکادمي کشور مغرب،
38- حوا والخطيئه في التوراة والانجيل والقرآن،‌ د، فتنت مسيله، موسسه معارف، بيروت، بي‌تا
39- دایره‌المعارف الاسلامیه، جمعی از مستشرقان، دارالمعرفه، بیروت، بی‌تا
40- دراسات استشراقیه وحضاریه، النمله، علي ابن ابراهيم، جامعه الامام محمد‌ بن سعود، الاسلاميه ـ المدينه المنوره، هـ ق
41- ‌دراسات الستشراقيه وحضاريه، العرفي، محمد بن سالم، نشريه کليه الدعوه، ‌مرکز الدراسات الاستشرقايه والحضاريه، مدينه منوره، دانشگاه محمد بن سعود،
42- الدراسات العربيه والاسلاميه في الجامعات الالمانيه، بارت، رودي، تعريب دکتر مصطفي ماهر، دارالکتب العربي، قاهره
43- دراسه عن ظهور الکتاب العربي ونفائس الکتب العربيأ التي طبعت في الغرب، آلوسي، عادل، دارالفکر العربي، بيروت

◀️ سرنوشت سه کتاب مهم شیعی:
(و امان از دست کاتبان نسخه های خطی)

کاتبان نسخه های خطی حافظان تاریخ و فرهنگ یک تمدن هستند، امانت داری در انتقال میراث فکری و علمی و کیفیت این انتقال توسط آنها اولین گزینه برای شناسایی و درجه بندی ایشان است، به طور کلی ناسخان به اقسام مختلفی تقسیم می شوند، یکبار کاتب خود از قشر عالمان است و کتاب را برای خود کتابت کرده، که در این صورت قطعاً نسخه دقیق و درست کتابت شده است، صورت دیگر آن است که کاتب از راه کتابت نسخه های خطی ارتزاق می کرده که این دسته بیشترین بخش ناسخان را شامل می شوند، آنها نیز انواع گوناگونی دارند؛ دسته ای از ایشان یا فرهیخته و اهل فضل هم بوده اند و در وقت کتابت مطالب را می فهمیدند و درست قرائت می کردند و صحیح می نگاشتند، اما دستۀ دیگری فقط کتابت می کردند و نه درست سواد خواندن داشتند و نه نوشتن، بلکه به تعبیر صحیح نقاشی حروف می کردند؛ این در حالی است که بعضی از آنها نقاش خوبی هم نبودند و کتابی پر از غلط در می آمیختند که در وقت قرائت و یا تصحیحِ نسخه باید با علوم غریبه فهمید که اصل این کلمات چه بوده است.

البته این مطالب قاعدۀ کلی نیستند تمامی آنها نقض و استثنا هم دارند؛ حال من نمی دانم که کاتب سه کتاب بسیار مهم «تفسیر عیاشی» تألیف ابو نظر محمد بن مسعود عیاشی (ت 320 ق) و «تفسیر فرات» تألیف فرات بن ابراهیم کوفی زیدی (ت 352 ق) و «المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار» یحیی بن حسن ابن بطریق حلی (ت 600 ق) از کدام یک از این دسته ها بوده اند ولی آنچه را که الان در مقابل ما قرار دارد کاری است بسیار ناقص که مهمترین بخش یک کتاب حدیثی توسط کاتبان آنها حذف شده است.

ما این سه دانشمند برجسته و حسّاس شیعی (عیاشی، فرات و ابن البطریق) را به کثرت مشایخ و اساتید و میراثی که کتابت و روایت کرده اند، می شناسیم؛ عیاشی میراث دار شیعه در دورترین بخش های کشور های اسلامی یعنی سمرقند، و فرات در قلب تپندۀ دنیای اسلام و مرکز فعالیت تمام فرق اسلامی کوفه، و ابن بطریق در مرکز دنیای تشیع در قرن ششم یعنی حله میزیسته اند که هر یک دارای تألیفات و مشایخ و طرق بسیار زیادی بودند که ما با گوشه ای از آنها آشنا هستیم.
متأسفانه کاتب «تفسیر عیاشی» تمام اسانید روایات این کتاب را انداخته و روایات را بدون سند نقل کرده است. فقط رجال شناسان و تاریخ نگاران شیعه حجم ضرری که این کاتب به تاریخ و رجال شیعه زده است را متوجه می شوند، از آنجا که او عیار روایات عیاشی را برای مفسران و حدیث پژوهان پایین آورده، و از منظر تاریخ پژوهی شیعی نیز با حذف مشایخ و طرق عیاشی که در سمرقند در حال فعالیت علمی بوده است، راه را برای شناسایی عالمان شیعۀ آن دیار بسته است، سرزمینی که آگاهی ما دربارۀ تشیع در آنجا بسیار اندک می باشد و مقداری از شناخت ما با تاریخ شیعه در این سرزمین به آنچه در «رجال کشی» آمده است، محدود می باشد.

و همین موضوع دربارۀ فرات کوفی افتاده است؛ او عالمی زیدی مذهب بود که از کتاب او به خوبی واضح است که با شیعیان امامی هم ارتباط مستقیمی داشته و بسیاری از مطالب کتاب خود را از طریق میراث امامیه تنظیم کرده است. و باز کاتب با حذف بخش وسطی اسانید راه شناخت و مصادر او را برای ما دشوار بلکه محال کرده است.

کتاب دیگر «المستدرک المختار» ابن بطریق حلی از علمای شیعۀ امامی است، همۀ ما با کتاب «العمده» او که احادیث مناقب و فضائل اهل بیت (علیهم السلام) از کتب معتبر اهل سنت جمع آوری کرده، را می شناسیم و می دانیم که این کتاب با این سبک تألیفی اولین در نوع خود است با این مزیت که مؤلف دارای مشایخ و طرق گسترده برای روایت منابع اهل سنت از مشایخ سنی مناطق مختلف اسلامی است.

بله متأسفانه کتاب «مستدرک» ـ که استدراک بر کتاب العمدۀ خودش بوده ـ و مؤلف نقل هایی از منابع بسیار پر اهمیت اهل سنت دارد و این منابع در حال حاضر از کتب مفقوده هستند، نیز مبتلا به همین دست از کاتبان بی توجه شده و تمام اسانید روایات آن به همراه مقدمه حذف شده اند.

با تمام این احوال جای شکر و تقدیر از این کاتبان این چنینی هم دارد که اگر آنها نبودند و متون روایات این کتب را برای ما به ارمغان نمی آوردند شاید ما از این کتاب ها فقط نامی در منابع کتابشناسی داشتیم.

وإلی الله المشتکی..
سید حسن موسوی بروجردی
@majlesilib

چکیده مقالات شماره سوم و چهارم «بساتین»

شماره‌ي سوم و چهارم نشريه‌ي بساتين، شامل مقالاتي در پاسداشتِ مقام بانوي دو سرا، حضرتِ فاطمه‌ي زهرا، سلام الله عليها، و نيز بزرگداشتِ مقام علميِ متکلّم سترگِ شيعه، سيّد مرتضي علم الهديرحمه الله، در يک مجلد، منتشر گرديد.

عناوين مقالاتِ اين دو شماره، به همراه چکيده‌ي آن‌ها،‌ چنين است.



رسالة في تفسير سورة الكوثر، رشيدالدين فضل الله همداني (د. 718‌‌ق/1318م)

تقديم و تصحيح: حامد فياضي

ترجمه: محمد صانعي بيدگلي

چکيده

اين نوشتار به تصحيح رساله‌اي در تفسير سوره‌ي مبارکه‌ي کوثر، تأليفِ رشيدالدين فضل الله همداني (د. 718ق)، وزير حکيم فارسي زبان و مشهور دوره‌ي ايلخانيان، مي‌‌پردازد. برخي گزاره‌هاي صريح شيعي در عبارات رشيدالدين، مؤيد اين مطلب است که شايد رساله‌‌اي که اين‌جا تصحيح شده، چند صباح، پس از تغييرِ مذهب الجايتو (د. 716ق) به شيعه، نوشته شده باشد (زمستان 709‌‌ق). به‌کارگيري عبارت «الأئمّة المعصومين(ع)» يکي از اين گزاره‌‌ها است. رشيدالدين، در اين اثر، بعد از پاسخ به چند پرسش‌، نتيجه‌گيري مي‌کند، براي اين‌که امام علي(ع) پدرِ ذرّيه‌‌ي پيامبر(ص) از طريق فاطمه(س) باشد، به همين دليل، (وي به عنوان همسر فاطمه(س)) انتخاب شد؛ طبق نگاه او اين انتخاب بدين علّت بود که عدل اقتضا مي‌‌کند، فردي که از همه‌ي جوانب نزديک‌تر به پيامبر(ص) بوده باشد، بايد اين افتخار نصيب او گردد و رشيدالدين بر اين باور است که طبق شواهد قرآن و حديثي، آن فرد علي(ع) بود. اين اثر، دوازدهمين رساله از 19 رساله‌‌ي موجود در کتاب التوضيحات اوست که در ضمن مجموعه آثارش، با نام ‌‌المجموعة الرشيدية، گردآوري شده است. وي در اين مجموعه، طيّ هشت رساله، با محوريت تفسيرِ آيات قرآني و در يک مورد نيز در تفسير روايتي نبوي(ص)، پرداخته است. اين رساله‌ها مانند ساير آثار رشيدالدين فضل الله، اطلاعات دست اولي را درباره زمان وي در دسترس ما قرار مي‌‌دهند؛ امّا متأسّفانه برخي از آن‌ها، هنوز تصحيح يا مطالعه نشده‌‌اند. لذا نسخه‌‌اي که اين تصحيح بر آن مبتني است، مجموعه‌ي رشيديه (شماره‌ي 2324) مي‌‌باشد که نسخه‌اي از مجموعه‌‌‌ آثار رشيدالدين جامع التصانيف الرشيدية، در پاريس، به شمار مي‌رود.

کليدواژه‌ها: حضرت فاطمه زهرا (س)،سورة الکوثر، رشيدالدين فضل الله همداني، التوضيحات، المجموعة الرشيدية، نسخ خطي.



دست‌نويسي کهن از حاکم نيشابوري، در فضائل و مناقب فاطمه سيدة نساء العالمين(س)

مجيد هادي‌زاده

چکيده

فَضائلُ فاطمة الزَّهراءعليها السلام، عنوانِ رساله‏اي کم‏برگ، امّا ارزشمند و پربهاست، که اينک به تقريب، ده قرن و نيم، از زمان تدوين آن مي‌گذرد؛ اين رساله که از بُن، در شمار متون حديثي، قرار دارد، در شمارِ ريخته‏هاي قلميِ محدِّثِ سترگِ خراسان، حاکم نيشابوري (د. 405ق) است. وي در اين رساله حدود 230 حديث، مشتمل بر شمّه‏اي از احاديثِ مناقبِ فاطمه سيّدة نساء العالمين سلام الله عليها را، باز نموده است. مهم‌ترين سند حاکم در اين کتاب، رواياتي است که از مشايخ خود دريافته، امّا گاه به نقل از منابع مکتوب نيز مي‏پردازد. اين دستنويس گرانسنگ و گويا منحصربفرد در سال 588ق استنساخ شده است و اينک در ضمن مجموعه‌اي، به شماره 55 HK. 950 در کتابخانه‌ی عمومي 19 مِي (کتابخانه غازي سابق) در شهرِ صامسون ـ ترکيه، نگهداري مي‌گردد. نوشتار حاضر، خلاصه‌اي از مقاله‌اي نسبتاً تفصيلي در معرّفي اين رساله‌ی پرارج است که اينک به عنوان پيش درآمدِ چاپِ نسخه برگردان (فاکسيميله) اين رساله، در اين دفتر عرضه مي‌شود.

کليد واژه‌ها: فاطمه زهرا سلام الله عليها، فضائل و مناقب، حاکم نيشابوري، نسخ خطي، ترکيه.



سيادت از طريق مادر از منظر سيد مرتضي(ره)

سيد ابوالقاسم نقيبي

چکيده

فقيهان اماميه در زمينه‌ي سيد و هاشمي بودن کساني که از سوي پدر به هاشم؛ جدّ پيامبر(ص) منسوب هستند، اتفاق نظر دارند؛ ولي در زمينه‌ي منسوبين از ناحيه‌ي مادر اختلاف نموده‌اند. مشهور فقيهان، منسوبين از ناحيه‌ي مادر را از بني‌هاشم و سادات تلقي نمي‌کنند؛ در مقابل، سيد مرتضي اولين فقيهي است که آنان را از بني‌هاشم به شمار آورده و مستحق خمس مي‌داند. نظريه‌ي سيد مرتضي از ناحيه‌ي برخي از فقيهان برجسته‌ي اماميه همچون محقق اردبيلي، فيض کاشاني و شيخ يوسف بحراني مورد پذيرش قرار گرفته است. آنان براي اثبات اين نظريه، به آيات قرآن کريم از جمله آيه‌ي شريفه‌اي که عيسي(ع) را از ذرّيه‌ي ابراهيم به شمار مي‌آورد، استناد جسته‌اند. علاوه بر آيات، روايات فراواني بر فرزند رسول خدا(ص) بودن امام حسن(ع) و امام حسين(ع) و ديگر ائمه(ع) دلالت دارد. در این نوشتار سیادت از طریق مادر از دیدگاه سید مرتضی بررسی می‌شود.

کليد واژه‌ها: سيد مرتضي علم الهدي، فقه اماميه، سادات، بني‌هاشم، خمس.



سيّد مرتضي علم الهدي(ره) و ايده نگاري فقه مقارن

محمّد معيني‌فر

چکيده

(قدیمترین منبع حدیثی در ثواب زیارت حضرت معصومه ع و سنّت روایت آن:)

در رابطه با فضیلت و ثواب زیارت حضرت فاطمۀ معصومه (سلام الله علیها) و شهر قم معدود روایاتی به ما رسیده که معروف ترین آن حدیثی است مروی از امام رضا (علیه السلام) با عبارت: «مَن زَارَهَا فَلَهُ الجَنَّة» «کسی که او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود»، این حدیث از لحاظ سند و متن در اعلا درجۀ اعتبار قرار دارد. شیخ صدوق آن را از والدش و شیخ مشهورش محمد بن موسى بن متوكل از علی بن ابراهيم قمی از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد بن سعد که همگی از بزرگان محدثین شیعه هستند از امام رضا عليه السلام نقل می کند (ثواب الأعمال شيخ الصدوق ص 99 و عيون أخبار الرضا ( ع ) ج 2 ص 299 و كامل الزيارات ابن قولويه - ص 536).
در این میان روایت مشهوری است که شاید همگی ما آن را شنیده و دیده باشیم و آن حدیث: «ألا إنّ لله حرماً وهو مكّة ، ألا إنّ لرسولِ اللهِ حرماً وهو المدينة ، ألا وإنّ لأمير المؤمنين حرماً وهو الكوفة ، ألا وإنّ قم الكوفة الصغيرة. ألا إنّ للجنّة ثمانيةَ أبوابٍ ثلاثةً منها إلى قم، تَقبِضُ فِيها امرأة مِن وُلدِي اسمُها فاطمةُ بنتُ مُوسى، وتدخل بِشَفاعتِها شيعتي الجنةَ بأجمعهم».
جالب است بدانید این حدیث که از امام صادق (علیه السلام) روایت شده است اولا به صورت مرسل و ثانیاً قدیمترین منبع این حدیث که تا به حال شناخته شده کتاب بحار الانوار ج 57 ص 228/ شمارۀ 59 است که علامۀ مجلسی آن را از کتاب مجالس المؤمنین مرحوم قاضی نور الله شوشتری (ش 1019 ق) نقل کرده است که متأسفانه قاضی نور الله اشاره ای به منبع این حدیث نمی کند.
در پایان نسخۀ کهنی از ارشاد شیخ مفید در کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی کاتب نسخه حسن بن محمد بن حسین الهرازکانی الجاسبی که خود اهل فضل و دانش بوده است و این نسخه را در سال 565 هجری قمری کتابت کرده و در سال 566 قمری با نسخۀ استادش سید فضل الله راوندی بزرگ فقیه و محدث شیعه در قرن ششم قمری مقابله کرده روایتی مشابه متن بالا را با تفصیلی بیشتر به خط خود نوشته است.
جاسبی این روایت را از سید راوندی با تعبیر: (حدّث الأمیر السیّد الامام العالم ضیاء الدین... ) نقل می کند، از این عبارت فهمیده می شود که او این روایت را از خود راوندی نشنیده و ندیده است، ولی او در پایان روایت منبع خود در نقل این حدیث را ذکر نموده و می گوید که این روایت را از خط ابو المکارم نازویه القمی نقل می کند که او از املاء استادشان سید راوندی روایت کرده است.
پوشیده نیست که (نازویه قمی) نیز از مشایخ بزرگ شیعه و از شاگردان مهم و برجستۀ سید فضل الله راوندی و قطب الدین راوندی است. سید راوندی در اجازه ای که به او در سال 571 ق در ابتدای نسخۀ نهج البلاغه ای که با خط خود در سال 556 نگاشته از او چنین تعبیر می کند: «الشيخ الرئيسُ، الأجلّ، الإمام، الولد، فخر الدين، زين الإسلام، شرف العلماء ، أبو جعفر محمّد بن الحسن بن محمّد ابن العبّاس نازويه». این نسخه الان در دار المخطوطات بغداد نگهداری می شود.
در کتابی که دربارۀ نسخۀ نهج البلاغه نوشته ام توضیح داده ام که نازویه، عالم بزرگ خراسان ابن فندق بیهقی را هم درک کرده و نهج البلاغه را با او تصحیح کرده است.
از خطوط برجای مانده از نازویه نسخه ایست کهن از کتاب «استبصار» شیخ طوسی که آن را در سال 569 ق کتابت کرده و در سال 570 ق بر استادش قطب راوندی قرائت کرده است که این نسخه نیز در کتابخانۀ آیت الله مرعشی نگهداری می شود.
سید فضل الله راوندی به نوبۀ خود نام بعضی از مشایخ خویش را که از بزرگان امامیه می باشند در سند این حدیث مورد بحث می آورد؛ البته در یکجا این سند مرفوعه شده ولی باز به واسطۀ این نسخۀ کهن این متن و سنت روایت آن به میانۀ قرن ششم و در میان جمعی از مشایخ ثقات و محدثین بزرگ شیعه باز می گردد که این نکته بسیار حایز اهمیت می باشد.
متأسفانه حاشیه های متن این روایت در این نسخه افتادگی دارد و ما این حدیث را بر اساس این متن کهن و اصیل بازنویسی کرده ولی افتادگی ها را بر اساس احتمال بین کروشه [ ] قرار دادیم:

(1)كتب أنصح باقتنائها في المعرض:
هذا الكتابُ (الوسيلة الأدبية إلى العلوم العربية) للعلامة حسين المرصفي، طبعة دار المنهاج- باكورةُ الكتب اللغويةِ في العصر الحديث، وأعظمُ ما تنفَّس عنه؛ فمِن صُلبه خرج (دروس البلاغة) و(الدروس النحوية) للشيخ حفني ناصف وزملائه، و(البلاغة الواضحة) للجارم وزميله، و(علوم البلاغة) للمراغي، و(جواهر البلاغة) للهاشمي، و(شَذا العَرف في فن الصرف)، و(زهر الربيع في المعاني والبيان والبديع) للحَمَلاوي، و(جامع الدروس العربية) للغَلاييني، و(ديوان أحمد شوقي)، و(ديوان حافظ إبراهيم)، وكلُّ ما يُعطف على ما سَردتُّ من الكتب العصريةِ التي جَمعَت بين الأصالة والحَداثة، وسعَت إلى تقديم العلومِ العربية بطريقةٍ عصرية مع المحافظة على الأصول التراثية، ولله درُّ أحمد شوقي المجدِّد المحافِظ حين قال في مؤلِّفه: "إن أستاذي الوحيدَ الذي أعُدُّ نفسي مَدينا له هو الشيخ حسين المَرصفي".

كثيرا ما يقرَعُ سمعَك- أيها المتابع الكريم- أن العلومَ العربية تنقسمُ إلى اثني عشرَ عِلمًا، تتخاصَرُ وتتناصَرُ في صون الجَنانِ واللسانِ والبَنانِ عن اللحن في فهم كلامِ العرب وإفهامِه، فتَشرئبُّ عنقُك وتطمَحُ نفسُك إلى معرفة هذه العلومِ والتعريجِ على حقائقها، فلا تكادُ تجدُ بُغيتك فيما تقعُ عليه عينُك غاديًا ورائحًا في المكتبات، لكن أبشِر ببلوغ المَرامِ ونَيلِ الأماني في هذا الكتابِ الفَذِّ (الوسيلة الأدبية)؛ فقد انطوَت جَوانحُه على مرادك، مع نُتَفٍ من (المقولات) و(المنطق)، كلُّ ذلك بأسلوب أدبيٍّ عربيٍّ مُبينٍ؛ مما أتاح للمؤلف أن يسمِّيَ كتابَه بـ(الوسيلة الأدبية إلى العلوم العربية).

و قد ظلَّ كتابُ (الوسيلة الأدبية) مخمولا مغمورا إلى أن شاء الله أن يرفَعَ ذكرَه بعد خفضٍ، ويعيدَه إلى الأذهان بعد نسيانٍ، وإلى المكتبات بعد إقفارِها منه؛ فوفَّق اﻹمامَ الأكبر شيخَ الجامع الأزهر الشريف أحمد الطيب أن يُشيرَ إلى دار المنهاجِ بإعادة طباعةِ الكتاب بجميع أجزائه الأربعة، فاستجابت الدارُ، وفي ذلك يقول فضيلة اﻹمام الأكبر في تقدمته لهذه الطبعة: "وقد شجعني شغفُه (يعني: صاحب دار المنهاج) بإحياء التراثِ على أن أطلبَ منه نشرَ (الوسيلة الأدبية)، بحسبانها ذخيرةً وكنزا من ذخائر الأدب العربيِّ وكنوزِه في القرن التاسعَ عشرَ والقرن العشرين، وذكرتُ له بعضا مما احتفظَت به الذاكراةُ عن مؤلفها العلامة الشيخ حسين المرصفي، والذي يعدُّه أدباءُ مصرَ وعلماؤها من أكبر رُوَّادِ النهضة العلمية، وحركةِ إحياءِ الأدب العربي وتجديدِه، وبعثِ تراثه ومصادرِه".

سيدي فوزي كوناتي