رسول جعفریان

نمایشگاه کتاب و سطح عمومی فکر ایرانی!

امسال و تا به امروز که سه شنبه (19/2/1396) است، موفق شدم سه روز را در نمایشگاه کتاب حضور داشته باشم. سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب، در نقطه ای قرار دارد که می توانست زمینه برگزاری یک نشست عالمانه را در بررسی سی سال تاریخچه نمایشگاه کتاب فراهم سازد. نشستی برای بررسی نقاط قوت و ضعف، و بررسی حرکت و مسیری که هر ساله و در طول این سی سال در حوزه های مختلف، برای بهبود آن برداشته شده است. فکر می کنم کسی به فکر چنین نشستی نبوده یا من در برنامه ها ندیدم. خوشبختی من در این است که به دلیل این که همراه همکارانم برای کتابخانه تاریخ خرید می کنم، و مجبورم هر اثر خوب یا بدی را در حوزه تاریخ بخرم، به تک تک غرفه ها سر می زنم و آثار عرضه شده را با نگاه خریداری می بینم.
اما اکنون می خواهم آنچه این سه روز نظرم را جلب کرد بیان کنم.
در حوزه کتاب های عربی، باید بگویم، اولا و همچنان، بیش از شصت درصد نمایشگاه در بخش عربی، آثار موسسات و ناشران ایرانی یا وابسته به دولت ایران است که کارهای عربی منتشر می کنند. این بخش ضمنا شامل چندین ناشر شیعی عمومی لبنانی هم می شود که آثار عامه پسند شیعی را منتشر می کنند و شاید دو درصد آثارشان هم تازه و قابل ارزیابی علمی نیست. باقی ناشران از کشورهای عربی مختلف، و غالبا سوریه و لبنان هستند که شمار زیادی از آنان هر ساله و بیش از بیست سال است به تکرار می آیند و چیزی که برای آنان اهمیت ندارد، علم است، در مقابل، با چند عنوان کتاب تازه اما از نظر موضوع تکراری، چشمشان غالبا به جیب طلاب اهل سنت است که از نقاط مختلف ایران می آیند و همچنان دنبال صحیح بخاری و شروح آن و آثار فقهی هستند. می ماند اندکی از ناشران لبنانی یا سوری و احیانا اردنی و کسانی که نمایندگی از شماری از ناشران عرب دارند. آنها اندکی آثار به درد بخور و قابل تامل دارند. این آثار هم، حاکی از تغییر کلی که در مسیر نوشته های نویسندگان و ناشران عرب است، و آن وارد شدن نویسندگان و ناشران عرب به بررسی و تحلیل مسائلی است که جهان عرب با آن درگیر است. این که این آثار چه قدر عالمانه است مهم نیست و غالبا هم نیست، اما در عوض، می توان گفت این ناشران از نشر آثار تراثی فاصله گرفته اند و از حوزه حتی تاریخ اسلام هم بیرون رفته است. بیشترین فروش کتاب های عربی، مربوط به آثار فکری و سیاسی و احیانا ادبی مربوط به حوزه تاریخ اندیشه و تحولات سیاسی معاصر است. اینها هم به قدری تکراری شده که گاهی تهوع آور به نظر می آید. از آنچه در این آثار به نظر می رسد، هیچ تحول علمی و پژوهشی را نمی توان سراغ گرفت، مگر آن که گفته شود آثار مهم و اصلی، به ایران نمی آید. (بنده از بخش لاتین بی خبر هستم).
اما در باره بخش ایرانی و سالن های ناشران عمومی، باید عرض کنم، مع الاسف، هشتاد درصد این ناشران، ناشر کتاب های زرد، اعم از آثار تاریخی، داستانی، و حتی مذهبی در سطح نازل هستند، آثاری در بخش شعر و ادب و قصه و کتاب سازی های وحشتناک و بی سروته، با جلدهای رنگارنگ و اسامی شگفت که بعضا، مثل هندوانه فروش ها، داد هم برای جلب مشتری می زدند و با نصف قیمت کتاب ها را می فروختند. این مساله، البته در تمام این سال ها با شدت و ضعف بوده، اما حالا فاجعه ای که رخ داده این است که برخی از ناشران هم که زمانی اعتباری داشتند، حالا برای حفظ و بقای خود به این وضع روی آورده اند. اما فارغ از آن، آن قدر تعداد اینها زیاد است که می توان گفت یکی در میان و گاه، چند تا در میان، آنها هستند که فضا را تصرف کرده اند. از این هشتاد درصد، باید ناشران مذهبی را نام برد که دریغ از یک کار خوب و جدی. همه شان به ترجمه آثار حدیثی پرداخته، آثاری در باره مسائل دینی منتشر می کنند که نه رنگ و لعاب خوبی دارد و نه محتوای درستی. قصه های دینی، نصایح و مواعظ، داستان ها و تفسیرهای متنوع و ترجمه های مکرر و عمدتا بازاری. متاسفانه، کمترین اقبالی هم از طرف بازدیدکنندگان نسبت به این کتاب ها صورت نمی گیرد و اغلب صاحبان آنها با حسرت به مراجعین نگاه می کنند، آن گونه که واکسی های کنار خیابان به کفش های مردم در حال عبور می نگرند. البته موارد استثناء هم هست، اما در کل برداشت من همین است که عرض شد.
از بیست درصد بقیه، می توان به چند گروه اشاره کرد. (ادامه دارد)
@jafarian1964

✅ با حضور ناشران ایرانی؛ بیست و چهارمین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب مسقط آغاز به کار کرد.

? در اين نمايشگاه كه از ٢ تا ١١ اسفندماه 1397در مرکز نمايشگاه‌های عمان واقع در شهر عرفان مسقط برپا شده است، ۹۰۰ انتشاراتی از ۳۰ کشور جهان، ۵۲۳ هزار عنوان کتاب را به علاقه‌مندان عرضه کرده اند.
 
?در مراسم افتتاح این نمایشگاه که با حضور احمد بن ناصر المحرزی وزیر گردشگری و مسئولان فرهنگی و شخصیت های علمی و همچنین دیپلمات های خارجی از جمله سیدعلی موسوی زاده رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در سلطنت عمان و دکتر قادر آشنا مدیرعامل موسسه نمایشگاههای فرهنگی ایران برگزار شد، عبدالمنعم منصور الحسنی وزیر اطلاع رسانی عمان طی سخنانی با تشریح اقدامات دولت عمان در جذب ناشران و برپایی نمایشگاه، خاطر نشان کرد: براساس آمارهای شورای همکاری خلیج فارس نمایشگاه کتاب مسقط یکی از سه نمایشگاه برتر کتاب در میان کشورهای شورای همکاری است و براساس آمار اتحادیه ناشران عرب، از نظر قدرت خرید دومین نمایشگاه در سطح کشورهای عربی جهان است.

??

چرا با کتاب چاپی مخالفیم؟ / رسول جعفریان
از وقتی که چندین یادداشت در باره کتاب نوشتم و گفتم که دیگر لزومی ندارد ما روی کتاب سرمایه گذاری کنیم و باید به جای آن به راه های جدیدی برای انتقال علم و معلومات بیندیشیم، بارها به شوخی یا به جد، مورد انتقاد قرار گرفته ام.
گاهی گفته شده است که شما خودت کتابخانه داری و برای آن کتاب تهیه می کنی؟ گاهی هم گفته شده است که شما کتاب می نویسی و آن را در بازار کتاب عرضه می کنی؟ به علاوه، همیشه گفته شده است که بر خلاف گفته شما، کتاب چاپی همچنان حرف اول را می زند.
واقعیت این است که بنده نخواسته ام در میان این فضای بزرگی که به کتاب دیجیتال مربوط می شود، مطلبی نو و بدعت آمیز بیان کنم. آنچه بنده گفته ام، نیمی از آن بلکه در برخی از حوزه ها، بسیار بیشتر عملا انجام شده و عملا در حال تحقق است.
در واقع، دیگر بسیاری از مردم، روزنامه چاپی نمی خوانند، غالب محققان دایره المعارف ها را صرفا به صورت دیجیتالی منتشر کرده و مراجعین نیز نسخه های دیجیتالی را می خوانند. و بالاتر آن، بسیاری از مجلات علمی و پژوهی، بلکه غالب آنها، در تیراژ حداکثر صد نسخه منتشر شده و صرفا نسخه دیجیتالی آنها مورد استفاده قرار می گیرد.
در باره کتاب نیز، برخی حوزه ها، نسخه چاپی و در برخی از حوزه ها، نسخه دیجیتالی بیشتر مورد استفاده است. البته کشورهای مختلف نیز در این زمینه متفاوت هستند. شتاب برخی بیشتر است.
در حال حاضر در حوزه نسخ خطی، تقریبا می توان گفت که غالب نسخه های خطی موجود در کتابخانه های بزرگ، دیجیتالی شده و دیگر کسی از اصل نسخه و یا پرینت آن استفاده نمی کند، در حالی که تا چند سال قبل، هزینه های زیادی بابت پرینت پرداخت می شد.
اما در اینجا لازم است یک نکته را بیان کنم. مخالفت با کتاب چاپی به معنای مخالفت با کتاب نیست. همه ما می دانیم اکنون کتاب بر دو قسم است: کتاب دیجیتالی یا ای بوک، و کتاب چاپی. اگر کسی با کتاب چاپی مخالفت می کند، معنایش این نیست که در حوزه انتقال علم، با تولید کتاب که فرمت ارائه یک اندیشه و تلاش علمی است، مخالف باشد.
کتاب حکم یک شناسنامه برای اندیشه را دارد. وقتی مطلبی در ذهن است، و قرار است به دیگران عرضه شود، می تواند به صورت های مختلف باشد. عمدتا در قالب کتاب و مقاله. در واقع، کتاب جلدی است که در اطراف اندیشه گذاشته می شود تا آن را شناسنامه دار کند و معلوم باشد که چه کسی آن را از مرحله فکر تا ارائه یک طلب، تهیه کرده است. مقاله نیز همین طور است. وقتی کسی فکری و اندیشه و پژوهشی دارد، در قالب یک مقاله، ارائه می دهد و عنوانی که روی آن گذاشته می شود و در دل یک مجله که نه لزوما چاپی بلکه می تواند دیجیتالی هم باشدف شناسنامه آن صادر می شود.
بنابرین قرار است کتاب یا مجله از بین برود، بلکه بحث بر سر این است که «کتاب یا مقاله»، لازم نیست در صدها و هزارها چاپ شود. بلکه می تواند در نسخ بسیار بسیار محدود منتشر شود. همان طور که اکنون مجلات علمی پژوهشی چنین هستند. از یک کتاب، می توان حداکثر پنجاه، صد یا دویست نسخه تکثیر کرد و عمده آن را به شکل دیجیتال توزیع نمود.
صد البته، این که چیزی به مولف می رسد یا نه، به سیاست و فن کامپیوتری ما بر می گردد که بتوانیم از حریم و حقوق کسی که این کتاب یا مقاله در قباله اوست یا شناسنامه اش به نام وی صادر شده، حفظ کنیم یا نه. متاسفانه آن قدر در بخش فنی عقب افتاده ایم و ضعیفیم و کم هزینه کرده ایم و نظام حقوقی آن را تدوین نکرده ایم که نمی توانیم از حقوق مولفان در این باره دفاع کنیم. به همین دلیل آنها با این رویه مخالفت می کنند چون هیچ چیزی دستشان را نمی گیرد. در این زمینه ناشران باید خود پا پیش بگذارند و به جای نسخه چاپی به نسخه دیجیتالی و راه های حفظ حقوق خود و مولفان بیندیشند و در این باره سرمایه گذاری کنند.
به عنوان حاشیه این نکته را هم عرض کنم که پایین آمدن تیراژ کتاب این خاصیت را هم خواهد داشت که اگر برای تکثیر هر تعداد نسخه، امکان اصلاح و افزودن آن باشد. در حالی که در حال حاضر چنین امری نسبت به کتابهایی که با تیراژ هزار و بیشتر چاپ می شود عملا وجود ندارد و برخی از اصلاحات برای همیشه انجام نمی شود.
یاد آوری می کنم این متن برای این جهت نوشته شد که گفته شود کتاب و مقاله شناسنامه دار برای ثبت حقوق معنوی مولف و هم مادی، امری نیست که مورد مخالفت باشد. اما تا وقتی که مردم را با کتاب عادت می دهیم، نخواهیم توانست گام های جدی برای توسعه علم برداریم. این هم دار و هوار برای کتاب و نمایشگاه کتاب، به شکل سنتی آن، بیشتر ما را از مسیر علم دور می کند.

نمایشگاه کتاب و سطح عمومی فکر ایرانی!

امسال و تا به امروز که سه شنبه (19/2/1396) است، موفق شدم سه روز را در نمایشگاه کتاب حضور داشته باشم. سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب، در نقطه ای قرار دارد که می توانست زمینه برگزاری یک نشست عالمانه را در بررسی سی سال تاریخچه نمایشگاه کتاب فراهم سازد. نشستی برای بررسی نقاط قوت و ضعف، و بررسی حرکت و مسیری که هر ساله و در طول این سی سال در حوزه های مختلف، برای بهبود آن برداشته شده است. فکر می کنم کسی به فکر چنین نشستی نبوده یا من در برنامه ها ندیدم. خوشبختی من در این است که به دلیل این که همراه همکارانم برای کتابخانه تاریخ خرید می کنم، و مجبورم هر اثر خوب یا بدی را در حوزه تاریخ بخرم، به تک تک غرفه ها سر می زنم و آثار عرضه شده را با نگاه خریداری می بینم.
اما اکنون می خواهم آنچه این سه روز نظرم را جلب کرد بیان کنم.
در حوزه کتاب های عربی، باید بگویم، اولا و همچنان، بیش از شصت درصد نمایشگاه در بخش عربی، آثار موسسات و ناشران ایرانی یا وابسته به دولت ایران است که کارهای عربی منتشر می کنند. این بخش ضمنا شامل چندین ناشر شیعی عمومی لبنانی هم می شود که آثار عامه پسند شیعی را منتشر می کنند و شاید دو درصد آثارشان هم تازه و قابل ارزیابی علمی نیست. باقی ناشران از کشورهای عربی مختلف، و غالبا سوریه و لبنان هستند که شمار زیادی از آنان هر ساله و بیش از بیست سال است به تکرار می آیند و چیزی که برای آنان اهمیت ندارد، علم است، در مقابل، با چند عنوان کتاب تازه اما از نظر موضوع تکراری، چشمشان غالبا به جیب طلاب اهل سنت است که از نقاط مختلف ایران می آیند و همچنان دنبال صحیح بخاری و شروح آن و آثار فقهی هستند. می ماند اندکی از ناشران لبنانی یا سوری و احیانا اردنی و کسانی که نمایندگی از شماری از ناشران عرب دارند. آنها اندکی آثار به درد بخور و قابل تامل دارند. این آثار هم، حاکی از تغییر کلی که در مسیر نوشته های نویسندگان و ناشران عرب است، و آن وارد شدن نویسندگان و ناشران عرب به بررسی و تحلیل مسائلی است که جهان عرب با آن درگیر است. این که این آثار چه قدر عالمانه است مهم نیست و غالبا هم نیست، اما در عوض، می توان گفت این ناشران از نشر آثار تراثی فاصله گرفته اند و از حوزه حتی تاریخ اسلام هم بیرون رفته است. بیشترین فروش کتاب های عربی، مربوط به آثار فکری و سیاسی و احیانا ادبی مربوط به حوزه تاریخ اندیشه و تحولات سیاسی معاصر است. اینها هم به قدری تکراری شده که گاهی تهوع آور به نظر می آید. از آنچه در این آثار به نظر می رسد، هیچ تحول علمی و پژوهشی را نمی توان سراغ گرفت، مگر آن که گفته شود آثار مهم و اصلی، به ایران نمی آید. بگذریم که به طور کلی وضع نمایشگاه های کشورهای همجوار هم تقریبا بسان کتابفروشی و مرکز شماری از ناشران بازاری است. (بنده از بخش لاتین بی خبر هستم).
اما در باره بخش ایرانی و سالن های ناشران عمومی، باید عرض کنم، مع الاسف، هشتاد درصد این ناشران، ناشر کتاب های زرد، اعم از آثار تاریخی، داستانی، و حتی مذهبی در سطح نازل هستند، آثاری در بخش شعر و ادب و قصه و کتاب سازی های وحشتناک و بی سروته، با جلدهای رنگارنگ و اسامی شگفت که بعضا، مثل هندوانه فروش ها، داد هم برای جلب مشتری می زدند و با نصف قیمت کتاب ها را می فروختند. این مساله، البته در تمام این سال ها با شدت و ضعف بوده، اما حالا فاجعه ای که رخ داده این است که برخی از ناشران هم که زمانی اعتباری داشتند، حالا برای حفظ و بقای خود به این وضع روی آورده اند. اما فارغ از آن، آن قدر تعداد اینها زیاد است که می توان گفت یکی در میان و گاه، چند تا در میان، آنها هستند که فضا را تصرف کرده اند. از این هشتاد درصد، باید ناشران مذهبی را نام برد که دریغ از یک کار خوب و جدی. همه شان به ترجمه آثار حدیثی پرداخته، آثاری در باره مسائل دینی منتشر می کنند که نه رنگ و لعاب خوبی دارد و نه محتوای درستی. قصه های دینی، نصایح و مواعظ، داستان ها و تفسیرهای متنوع و ترجمه های مکرر و عمدتا بازاری. متاسفانه، کمترین اقبالی هم از طرف بازدیدکنندگان نسبت به این کتاب ها صورت نمی گیرد و اغلب صاحبان آنها با حسرت به مراجعین نگاه می کنند، آن گونه که واکسی های کنار خیابان به کفش های مردم در حال عبور می نگرند. البته موارد استثناء هم هست، اما در کل برداشت من همین است که عرض شد.
از بیست درصد بقیه، می توان به چند گروه اشاره کرد. (ادامه دارد)
@jafarian1964

چند نکته و پیشنهاد در باره دیجیتالیزه کردن کتابها

1. فواید دیجیتالیزه کردن کتابها و مقالات آن قدر زیاد است که هیچ کس نمی تواند در باره آن تأملی داشته باشد. ممکن است ضررهایی هم داشته باشد، اما در مقابل فوایدی که در این کار وجود دارد و و این که استفاده کتاب از یک تیراژ محدود به هزاران و بیشتر می رسد، آن ضرر ها اصلا قابل تأمل نیستند. اگر تنها فایده اش این بود که هر ایرانی در گوشه ای از دنیا از یک فایل دیجیتالی می تواند استفاده کند، کافی بود. هر پژوهشگری در هر وقت از شب و روز که اراده کند می تواند استفاده کند. بنابرین اصلا در این باره نباید تردید کرد. کتاب هم به جای خود مفید است، اما مقایسه اینها کار عاقلانه ای نیست. ما می توانیم برای هر کتاب، در یک مقطع کوتاه زمانی، فرصت عرضه و خرید را فراهم کنیم، اما بسرعت این متن باید به فایل دیجیتالی تبدیل شود، و این می تواند همزمان هم باشد کما این که در بسیاری از نقاط دنیا معمول است. بنابرین برنامه ریزی برای دیجیتالی کردن آثار، به معنای مبارزه با چاپ یا حذف فیزیکی کتاب نیست.
2. ما الزاما باید میراث فارسی ـ چاپ شده خودمان را از آغاز تا دوره معاصر، تا جایی که به حقوق افراد زنده تعدی نشود، دیجیتالیزه کنیم. این کار در دو مرحله پی دی اف و حروفی قابل سرچ باید انجام شود. می توان دهه به دهه پیش آمد تا به روزگار ما برسد. مقصود از متون اصلی در زبان فارسی و تمامی آن متونی است که از نظر یک کمیته علمی، محتوایش می تواند به عنوان متن قابل استفاده در پژوهشهای مختلف علمی استفاده شود. طبعا اولویت بندی لازم است.
3. بخش مهمی از مطبوعات و نشریات ادواری ما از پیش از مشروطه تا دوره پیش از متن های دیجیتالی و قرار دادن آنها روی سایت، می باید در دو مرحله، به صورت پی دی اف و در مرحله بعد، حروفی و قابل سرچ آماده سازی شود. اینها منبع مهم تاریخ و فرهنگ ماست و این کار می تواند کمک شایانی به ما در شناخت ایران، مسائل جاری مملکت، اقتصاد، فرهنگ و سیاست به ما کمک کند. هرچه دیر کنیم، کار تحقیق و پژوهش و طبعا برنامه ریزی علمی برای جامعه را عقب انداخته ایم.

4. حجم قابل توجهی متن خطی فارسی و عربی داریم که بسیاری از آنها به این سادگی امکان تصحیح و چاپ ندارد. باید در این برنامه، تمام آنها تصویر برداری و ارائه عمومی شود. بخش قابل توجهی ممکن است تایپ شده یا با نوشتن برنامه OCR قابل خواندن باشد. چنان که در حال حاضر در شماری از زبانهای دیگر معمول شده و بقیه هم در حال تجربه هستند. به خاطر گستردگی این متون، می توان در وهله نخست، منتخب این متون را طی یک دوره طولانی، تایپ کرد. این کار لزوما به معنای تصحیح نیست، و می تواند در مرحله اول تایپ شده و بعدها روی آنها کارهای بیشتری صورت گیرد. دانش قدیم ما در این کتابهاست و هر کسی، ملی گرا، بومی گرا، متجدد و هر کسی که ایران را دوست دارد، باید از این کار حمایت کند.
5. از این پس، باید برای کتابهای تازه، نسخه های دیجیتالی الزاما تهیه شود. در واقع باید با حمایت از ناشران و مولفان این کار صورت گیرد. در حال حاضر، ناشران نسخه های پی دی اف آثارشان را به ارشاد می دهند. گرچه گاهی نسخه های مغلوط و غیر نهایی را می دهند که باید برای این کار فکری بشود. ارشاد باید در ازای مبلغی، دست کم آثاری را که تشخیص می دهد، حقی را برای آینده در جهت استفاده از این فایلها نگاه دارد. این یک پیشنهاد است که باید در باره آن بحث شود. ممکن است شکل بهتری برای این در نظر گرفته شود. هرچه هست، باید برای کتابهایی که از این پس تألیف می شود فکری کرد و منتخب آنها از نظر یک کمیته علمی، به سرعت تبدیل به متن های دیجیتال شود تا در هر نقطه ای بتوان از آن استفاده کرد.
6. مرحله مهم در این کار، بکار گیری هوش مصنوعی در ترکیب این اطلاعات و راه های جستجوی بهتر، و فراهم کردن زمینه برای کمک هرچه بیشتر به پژوهشگر است. این روشها در دنیای امروز به تدریج در حال رشد و توسعه است و ما در این زمینه باید با جدیت بیشتر کار کنیم.
7. تبدیل علم مکتوب به متن های قابل ارائه در برنامه های کامپیوتری نکته ای است که در علوم مختلف، نیاز به بحث دارد. در حال حاضر در زمینه علوم فنی و ریاضی و نیز در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی و تربیتی این کار در حال تجربه و انجام است. در زمینه کارهای کودکان نیز می توان با استفاده از انواع امکانات موجود طراحی های نوین صورت گیرد که بسیاری موثر تر از کتاب خواهد بود. برای این کار باید در مراکز آموزشی، مراکزی را برای تدوین این کارها تدارک دید. حمایت از مراکز خصوصی هم بسیار مهم خواهد بود. (ادامه)
@jafarian1964

این هم متن صحبت کوتاه این بنده خدا:
بسم الله الرحمن الرحیم
اولا به مناسبت درگذشت شمار زیادی از هموطنان عزیزمان در این زلزله هولناک، عرض تسلیت خدمت هموطنان عزیزم دارم. خداوند درگذشتگان را غریق رحمت واسعه خود گرداند. ثانیا فرا رسیدن ماه ربیع را خدمت دوستان و سروران و استادان تبریک عرض می کنم. همچنین به مهمانان عزیز خوش آمد می گویم و کوتاه چند نکته را عرض می کنم.
بسی مایه افتخار است که بتوانم در این جایگاه خدمتی به اساتید، دانشجویان و عموم مراجعین که چشم انتظار کمک هستند، انجام دهم.
کتابخانه مرکزی بهترین کتابخانه دانشگاهی ما و یکی از غنی ترین کتابخانه های کشور بوده و در حال حاضر هم دارای سرمایه بزرگی است. در این کتابخانه کتب خطی و چاپی با ارزش، مجموعه های اهداییی از بزرگان، نشریات، اسناد و مدارک وجود دارد و از هر حیث قابل افتخار است. بسیاری از منابع اینجا منحصر به فرد است و این نکته مهمی است.
طی سالهای گذشته، کتابخانه های دیگری د رتهران و قم، با حمایت های دولتی و ملی و مردمی توانسته اند، گام های در مسیر پیشرفت بردارند اما مع الاسف کتابخانه مرکزی ضمن تقویت تدریجی، آن گونه شایسته بوده در این زمینه اقدام نکرده است. این در حالی است که به دلیل استقرار آن در مرکز شهر، و نیز میان دهها هزار دانشجو و استاد شایسته است که توجه بیشتری به آن صورت گیرد. طبعا چند کار کلی باید صورت داد:
قدم اول: ایجاد تسهیلات لازم در استفاده از این سرمایه :
امکان دسترسی به کتاب، تصاویر نسخ خطی، و تا سر حد امکان، ارسال اطلاعات برای افرادی که در فاصله های دور هستند. برداشتن مقررات سختگیرانه، و حذف برخی از تعرفه های مالی که اگر چه اندک هستند، اما برای طیف دانشجو باز هم سنگین اند. برای این که اول باید ذهنمان را آماده کنیم و این کاری است که باید مدیران ارشد و کارمندان کتابخانه به آن توجه کنند. در اختیار گذاشتن کتابها اعم از خطی و چاپی نباید با هیچ نوع خسّتی همراه باشد. رسما اعلام می کنم که از این پس در چارچوب مقررات معمول، در سریع ترین زمان ممکن درخواست های رسیده انجام خواهد شد.
قدم دوم: توسعه (1) منابع مکتوب و (2) منابع دیجیتالی کتابخانه است.
از این زاویه، به دلیل مشکلات مالی و نگاه های نادرست، کار درخوری در دهه های گذشته انجام نشده است. همین امر سبب عقب ماندگی این کتابخانه نسبت به موارد مشابه شده است. در باره کتاب باید گفت، کتاب همچنان مهم است، اما روز بروز از اهمیت آن کاسته می شود و ما هم باید سرویس جایگزین را بیابیم و تقویت کنیم. در واقع، جای کتاب فیزیکی را نسخه های دیجیتالی با کیفیت بالا و تحلیل شده بگیرد. با این حال، خرید کتاب باید ادامه یابد. دلایل آن را هم می دانیم. در کنار آن، بلکه کار اصلی ما باید توسعه منابع دیجیتالی باشد. این فعالیت همزمان باید در زمینه نرم افزار، فراهم آوردن داده های علمی و و خرید از پایگاههای علمی، و نیز تعریف روندی برای در اختیار گذاشتن آنها به خواستاران باشد. اگر توسعه دیجیتالی به شکل دقیق و علمی صورت گیرد، همچنان برای سالها می توان از فضاهای موجود استفاده کرد. امروزه در بسیاری از رشته های علمی، استفاده از منابع دیجیتالی به صورت یک اصل در آمده و استفاده از منابع مکتوب، محدود شده است. این در حالی است که در برخی از رشته ها کار درخوری صورت نگرفته است. ما هنوز روش های سنتی را داریم که کتاب را فیزیکی در اختیار دانشجو قرار دهیم. همه را به اینجا بکشانیم. در حالی که این روش انتقال علم، بسیار قدیمی است و باید به شکل های جدیدتری عمل کرد.
قدم سوم: توسعه فیزیکی کتابخانه که به لحاظ ساختمانی است که باید با همراهی مستقیم ریاست دانشگاه و معاونت پژوهشی و بخش های مربوطه دنبال شود.
در دانشگاه تهران دو نکته هست: یک کمبود فضا که با برنامه ریزی برای یک بنای جدید کتابخانه متناسب با شرایط روز باید دنبال شود. دوم نیاز به استحکام بخشی ساختمان موجود که بخشی از آن بحث اطفای حریق است که در وضعیت خوبی قرار ندارد.. دانشگاه سخت نیازمند سالن های قرائت خانه برای دانشجویان است که باید در خود دانشکده ها دنبال شود. زمان سرویس دهی این سالنها باید طولانی باشد تا فشار به کتابخانه مرکزی نیاید. به نظرم استفاده از این ساختمان با این سرمایه علم، صرفا برای قرائت خانه، ظلم به سرمایه های موجود و مانعی بر سر راه توسعه منابع علمی در آن است.
آخرین نکته بنده درخواست کمک از منابع مردمی، بویژه فارغ التحصیلان دانشگاه تهران برای تقویت کتابخانه است. از مردم خوب مان در داخل کشور، و از ایرانیان مقیم خارج از کشور می خواهم که ما را در زمینه منابع کمک کنند. ما نیاز مند حمایت های علمی و معنوی و مالی و کتابی آنها هستیم.
@jafarian1964

کارکرد کتابخانه ها در حد سالن مطالعه پایین آمده است
این روزها، کتابهای روز بازار، تنها کتابهایی است که به صورت فیزیکی مشترهای خاص خود را دارد. آثار یاد شده تنها توسط خریداران عادی تهیه می شود و غالب کتابخانه ها در تهیه آنها با مشکل مواجه هستند. در مواردی اگر خرید وزارت ارشاد را حذف کنیم، تقریبا باید فاتحه نشر این کتابها را بخوانیم. در واقع، پایین آمدن تیراژ کتاب، یکی از دلایلش همین است. این در حالی است که به رغم توسعه کتابخانه ها، خرید روزانه کتابهای تازه توسط آنها رونقی ندارد. به علاوه، بسیاری از کتابخانه ها، تنها به خرید کتابهای مرجع بسنده می کنند، و این در حالی است که غالب کتابهای بازار، کتابهای فصلی و زودگذر است. در این میان، کتابهای مرجع، که بخش عمده آنها مکرر چاپ می شود، این روزها، به وفور در وبسایت ها و کانال های تلگرامی وجود دارد. بخش قابل توجهی هم در وبسایت هایی نظیر noorlib یا قائمیه و تبیان و جز اینها هست. اساسا حجم این کتابها، و در حالی که جابجا کردن آنها سخت و از نظر قیمت هم گران است، به هیچ روی زمینه خرید آنها را توسط افراد عادی فراهم نمی کند. جالب است که این روزها، عرضه کننده های کتابخانه های شخصی هم رو به فزونی نهاده، چون احساس می کنند بسیاری از این کتابها را به راحتی از روی وب یا از طریق هاردهایی که دارند می توانند تهیه و استفاده کنند. طبعا اگر نسخه دیجیتالی آن در دسترس نباشد، مراجعین، برای استفاده از آنها سراغ کتابخانه ها می روند که اینها نیز اندکند. روشن است که مراجعه به یک کتاب مرجع، این روزها، از دریچه موبایل یا لپ تاپ تقریبا به آسانی صورت می گیرد و منابع مشابه و جایگزین کار منابع غیر قابل دسترس را هم فراهم می کند. تصور کنید فقط واژه یاب چه مراجعین را از مراجعه به کتابهای لغت بی نیاز می کند.
اکنون باید پرسید کتابخانه ها چه می کنند؟
حقیقت آن است که کارکرد اصلی کتابخانه ها، در حد یک سالن مطالعه است و بیشتر افراد برای مطالعه درسهای مدرسه و کنکور و یا مطالعه روزانه و مورد علاقه به آنها مراجعه می کنند. مراجعین آنها ممکن است از روی تفنن گاهی کتابی هم به امانت بگیرند، یا آن که به دلیل عجز در استفاده از نسخه های دیجیتالی روی وب، به این کار دست یازند. شاید هم مراجعین، افراد با سن و سال، همچنان عشق به کتاب فیزیکی می ورزند و معتقدند که مطلب را تا از روی کتاب نخوانند، حال نمی کنند. در اینجا، باید تا این لحظه، کتابخانه های تخصصی را تا حدی استثناء کرد که سعی می کنند هر منبع و مأخذی که مربوط به موضوع آنهاست، تهیه کنند و البته تهیه همه این موارد از طریق وب و موارد مشابه، قدری دشوار است.
این روزها و در حالی که کانال های تلگرامی روزانه صدها پی دی اف از منابع و مآخذ مهم فارسی می گذراند، روشن است که نوبت به کتابخانه و استفاده از مآخذ موجود در آنها نمی رسد. تنها موارد استثناء همان آثار جدید و یا مأخذ کمتر جدیدی است که ناشران آنها با چنگ و دندان آنها را از دست عرضه کنندگان نسخه های دیجیتالی مفت حفظ کرده اند، هرچند تقریبا تأثیر اقدامات آنها بسیار اندک و ناچیز است. البته در این ماهها، محدود کردن تلگرام، دسترسی به کتابهای دیجیتالی را اندکی محدود کرده، هرچند این محدودیت برای کسانی که به هر حال راهی برای رسیدن به آن دارند، چندان جدی نیست.
باید برای کتاب فکر دیگری کرد.
@jafarian1964

چاپ کتاب در ده نسخه: دفاع از چاپ دیجیتالی برابر چاپ کاغذی، راهی به ناچار خواهیم رفت.
چرا کتاب متون سیاسی را در ده نسخه منتشر کرده اید؟
مدلی که ما برای نشرمان انتخاب کردیم، «یک کتاب، یک فروش» است. این کار در قالب چاپ دیجیتالی صورت می گیرد و شما نیازی به هزینه زیادی برای چاپ تیراژ بالا ندارید. علاوه بر این که انبارداری هم نمی دهید. برای اولین بار ده نسخه چاپ می کنیم. پس از آن، بر اساس درخواست هایی که می رسد، مجددا تکثیر می کنیم. می دانم اقتصادی نیست اما گرفتاری های بعدی را هم ندارد.
فرض بر اینکه شما به عنوان ناشر هیچ سودی نخواهید، آیا هزینه فیلم و زینک و کاغذ و چاپ و ... ارزش داشت که در ۱۰ نسخه آن را منتشر کنید؟
در این چاپ از فیلم و زینگ استفاده نمی شود. البته به دلیل این که توزیع گسترده نمی شود، و صرفا بر اساس درخواست است، درست در معرض دید در کتابفروشی ها در نمی آید و در آمدی هم ندارد. به علاوه، ارشاد هم برنامه ای برای خرید این قبیل کتابها که تیراژ محدود است ندارد. درست می فرمایید. ما سودی نمی بریم. مخصوصا که اندکی گرانتر هم در می آید و باید فکر مصرف کننده هم باشیم و نمی توانیم قیمت را بالا بزنیم. تمام سود ما در قالب ضرر نکردن از بابت ندادن پول سنگین برای چاپ در تیراژ بالا و نداشتن انبارداری است. برای من نشر فکر مهم است نه درآمد.
اگر فرض کنیم تمام ۱۰ نسخه فروخته شود و سهم شما به عنوان مولف ۲۰ درصد از حق فروش کتاب باشد یعنی برای این کتاب حدود ۲۵۰ هزارتومان حق تالیف دریافت کرده‌اید؟
دست کم سه سال است که بنده آثارم را منهای آنچه نشر علم چاپ و منتشر می کند، در همین تیراژ کم منتشر می کنم و هیچ سودی بابت نشر نمی برم. البته بنده هستم و یک کارمند که ایشان هم لطفا به بنده کمک می کند وکار اصلی ایشان، مدیریت داخلی کتابخانه تاریخ است. خوشحالم که دردسر کار کردن با توزیع کنندگان کتاب را که دست کم چک های هشت ماهه و یک ساله می دهند ندارم. همین اندازه که نگرانی ندارم، کافی است.
چه ضرورتی سبب شد که این کتاب را منتشر کنید؟
کتاب متون سیاسی ـ مذهبی دوره پهلوی، شامل مهم ترین آثار سیاسی مذهبی منتشر شده در طول دوره پهلوی در باره حکومت است. مسأله چگونگی حکومت، این که ما حکومتی شبیه سلطنت اسلامی پیش از مشروطه داشته باشیم، یا سلطنت مشروطه، یا حکومت اسلامی یا جمهوری اسلامی، مسأله مهمی است که در طول صد سال حکومت مطرح بوده است. هم کلیات آن و هم جزئیات. حتی در دهسالگی انقلاب که قانون اساسی عوض شد برخی از جزئیات که مهم بود از جمله شورای رهبری در قانون اساسی تغیر کرد. من سعی کردم با گردآوری این مباحث و آثار، پیشینه این مساله را از دید مذهبی ها روشن کنم. به نظرم مساله مهمی است.
شرایط کنونی نشر با توجه به اوضاع کاغذ به چه ترتیب است و مهمترین چالش‌های ناشران کجاست؟
تقریبا همه ما می دانیم که کتابهای دیجیتالی توسعه زیادی یافته و تیراژ کتابهای چاپی کم شده است. این مشکل عمده ناشران است. غالب مردم به خصوص در زمینه مراجع، به اینترنت یا کتب دیجیتالی مراجعه می کنند. امروزه، نشر کتاب، مثل نشر سی دی های موسیقی شده است. از میان کتابهای منتشره، آنها که مهم باشد، ظرف یک یا دو ماه، دیجیتالی شده و بازار ناشران قدری کساد می شود. بنابرین باید سودشان را در همان ماههای اول چاپ ببرند. بنده کلا عقیده یا به کتاب چاپی ندارم و فکر می کنم به خاطر محیط زیست و هزینه های اضافی، باید کتاب چاپی حذف شود. الان در باره نشریات دانشگاهی همین اتفاق افتاده و دیگر نسخه چاپی از آنها عرضه نمی شود. دیر یا زود کتاب هم باید همین مسیر را برود. کتاب باید باشد تا قالب یک تفکر و اندیشه و تحقیق باشد اما هیچ لزومی ندارد چاپی و فیزیکی باشد. البته نشر کوچک ما، نشر دیجیتالی نیست. ما بیشتر به دلیل مشکلاتی که ناشران دارند، روش نشر یک کتاب یک فروش را انتخاب کرده ایم. این روش در بسیاری از کشورها معمول شده است. شما کتابی که در امریکا چاپ شده، اگر از یک کتابفروشی در ژاپن بخواهید، یک روز فرصت می خواهد و با اجازه ای که از ناشر دارد آن را تکثیر کرده نسخه شما را می دهد و حق ناشر را هم می پردازد.
به عنوان کسی که سابقه مدیریت کتابخانه مجلس را در کارنامه دارید، نقش و تاثیری برای کتابخانه‌ها در شرایط کنونی نشر ایران قایل هستید؟

وظیفه کتابخانه ها، به خصوص کتابخانه های بزرگ، نگه داری کتابها و فراهم کردن آنهاست. آنها همزمان باید کار دیجیتال را اصل بدانند، اما فعلا و تا زمانی که بازار بر محور کتاب چاپی می گردد باید آثار را تهیه کنند. آنها و خریدهای آنها می تواند کمک زیادی به ناشران باشد. بسیاری از مردم به خاطر داشتن خانه های کوچک نمی توانند کتابخانه های شخصی داشته باشند. بنابرین کتابخانه های بزرگ باید در این زمینه نیاز آنها را بر طرف کنند. مهم ترین مشکل ما نشر دیجیتال است که به تدریج در حال فعال شدن است اما کتابخانه های بزرگ در این زمینه بد عمل می کنند. متاسفانه کتابخانه مرکزی دانشگاه که باید از همه جلوتر باشد، در این زمینه خوب عمل نکرده است. باید تلاش کرد، اگر امکانات باشد.
نکته‌ای اگر ضرورت هست اضافه کنید.
من فکر می کنم نقش اقتصاد کتاب، ضمن این که مهم است، اما مانع مهمی بر سر راه نشر دیجیتالی و رواج کتاب خوانی است. هم ناشران، هم پژوهشگران و هم مدیران علمی جامعه در وزارت خانه هایی مثل ارشاد یا آموزش عالی، ذهن های قدیمی دارند. ارشاد باید پیشگام در توسعه نشر دیجیتال باشد. البته قوانین آن اندکی جدی تر شده اما متاسفانه سر و سامانی برای این کار نیست. صنف ناشران باید برای این کار برنامه ریزی کنند. آنها باید اقتصاد خود را عوض کنند و نه از راه کتاب چاپی بلکه دیجیتالی ارتزاق کنند. من امیدوارم وضعشان بهتر شود. ما دیر تغییر می کنیم. خیلی دیر.
من این را هم اضافه کنم. دو سه ماه قبل در یکی از شهرهای نسبتا پرجمعیت و اقتصادی استان مرکزی رفتم. کتابخانه آن با پنجاه سال قدمت، کمتر از 30 هزار جلد کتاب داشت. همان وقت در هارد اکسترنال من بیش از سیصد هزار جلد کتاب بود. بفرمایید ما باید چه کنیم که بفهمیم باید ذهنمان را عوض کنیم؟
@jafarianras

چند نکته در باره نمایشگاه بین المللی کتاب مسقط
یک نکته مهم این بود که ناشران همه در یک سالن بسیار بزرگ بودند. در میانه آن هم دو سه محل برای سخنرانی بود که برنامه های متنوعی داشتند.
ناشران کشورهای مختلف تقریبا نزدیک به هم بودند. مثلا اردنی ها در دو راهرو، سعودی ها همین طور کنار هم. اماراتی ها هم. این جستجو را راحت تر می کرد.
از ایران به جز خانه کتاب، یک ناشر دیگر که نمی شود گفت ناشر است، و بیشتر آثار هنری دارد شرکت کردند. کتابها هم جز به طور نادر، برای نمایش بود. گفتند مشکل هزینه های گران کتاب است.با این که روابط به این خوبی است، این حضور بسیار بسیار کم و نامناسب است. البته غرفه موجود شیک و زیبا طراحی شده بود.
در نمایشگاه حضور کتابهای مذهبی و اختلافی بسیار اندک بود، البته کتابهای اندک ضد شیعه بود، اما اصلا و ابدا در چشم نمی آمد وهابی ها هم حضور مذهبی نداشتند، بلکه ناشران نسبتا آرام و سنگین بودند. اینجا اصولا و قانونا طرح مسائل مذهبی و اختلافی ممنوع است
ناشران عمانی بسیار زیاد بودند و به نظر می آمد، دایره نشر در اینجا نسبتا گسترده است. به هر حال جمعیت اندکی بیش و دو میلیون و نیم است و این مقدار ناشر قابل توجه بود.
ناشران دولتی بسیار زیاد هستند و کتابهای سنگین و هنری و نیز مذهبی منتشر می کنند. اینجا کتابهای علمای قدیم فراوان توسط ناشران دولتی چاپ می شود و به نظر می آید که بودجه اختصاصی برای این کار هست.
در کل نمایشگاه بسیار خلوتی بود و حتی در روزگای تعطیل که جمعه و شنبه است، هیچ شلوغی به نظر نیامد.
غرفه ها بزرگ طراحی شده و امکانات کافی برای نشستن و رفت و آمد داشت. کف راهروها هم می شد راه رفت، نه مثل تهران، در بخش عربی که معمولا موکت ها سبب می شود آدم طی راه رفتن، بیم سرنگونی داشته باشد.
بنده عمدتا برای کتابخانه مرکزی دانشگاه خرید کردم، گرچه بخشی هم برای کتابخانه تاریخ قم بود.
کتاب در اینجا بسیار گران است، حتی به نسبت درآمدهای خود اینجا. اصولا در این دو سال، قیمت کتاب دو برابر شده است. طبعا در مقایسه با تومان ایران، بسیار بسیار گران تر است. سعی ما این است که کتابهایی که احتمال می دهیم در نمایشگاه ایران نمی آید، تهیه کنیم.
کتابهای زیادی در اینجا در باره کشورهای حوزه خلیج فارس و مسائل دریایی هست. اینها بیشتر در آثاری است که توسط ناشران کشورهایی مثل عمان، امارات، و کویت عرضه می شود.
متاسفانه، کتابخانه های بزرگ ایران، هیچ کدام برای خرید از این نمایشگاه و موارد مشابه در قطر یا دبی شرکت نمی کنند، و بنابرین سالهاست که از داشتن بسیاری از این کتابها، محروم هستند. در حالی که به نظر می رسد اگر کتابخانه ای مثل کتابخانه ملی، حتی ده هزار دلار خرید می کرد، می توانست بخش مهمی از کتابهای مرجع یا آثاری که به نوعی با ایران مربوط می شود را تهیه کند. جالب است بدانیم که کشور عمان نیاز به ویزا ندارد و در فرودگاه با پرداخت مبلغ اندکی می توان ویزا گرفت.
@jafarian1964

نهادها در کنار گذاشتن کتاب کاغذی تلاش کنند


1. تصمیم مراکز دانشگاهی برای حذف نسخه های کاغذی نشریات و پایان نامه ها، کار درستی است که باید چند سال قبل صورت می گرفت، اما از این جهت ناقص است که وزارت علوم و نهادهای وابسته، در باره حذف کتاب در سیستم دانشگاهی و کتابخانه ای خود، و تبدیل آن به فایل های دیجیتال با کیفیت و قابل سرچ کاری انجام نمی دهند. هرچه هست، همین اقدام مثبت، باید سرمشق سیاست گذاری مربوط به کتاب در کشور باشد.
2. عقب مانده ترین بخش در این زمینه وزارت ارشاد است که طی پانزده سال گذشته در این زمینه کاری انجام نداده و هیچ طرح مثبتی را پیگیری و حمایت جدی نکرده است. [اگر انجام داده، گزارش بدهد]. یک مشکل، صرف نظر از عادت مردم به کتاب کاغذی، جایگاه کتاب و وابستگی جماعت زیادی به ارتزاق از آن است که مانع جدی بر سر راه توسعه علم شده است. اینها ارشاد را هم در بند خود گرفتار کرده اند. مسلما اگر سیاست گذاری درستی انجام شود، و سیستم بازار کتاب از نسخه های کاغذی به سمت نسخه های دیجیتالی برود، هم ناشران کمتر آسیب می بینند و هم وضع رو به تغییر می رود.
3. مسأله این است که هزینه ای که بابت کاغذ به هدر می رود، می تواند در کار نسخه های دیجیتالی، سرمایه گذاری شود و وضع علم و آموزش و یادگیری را در کشور تغییر دهد. حمایت ارشاد باید مشروط به انتشار نسخه های دیجیتالی از کتابها باشد. باید ارشاد از کتابی خریداری کند که ناشر قول دهد، نسخه دیجیتالی آن را هم منتشر می کند. این قبیل مسائل باید مصوب شود. اگر ارشاد از ده پانزده سال قبل که مصوب کرد سی دی کتاب را برای مجوز بگیرد، آنها را گردآوری و سامان دهی کرده بود، و مبالغی هم در ازای کارهای ارزشمند پرداخت کرده بود، و برای ارائه آنها برنامه نویسی شده بود، ما الان وضعیت بسیار عالی داشتیم. در واقع، هزاران کتاب خوب را می توانستیم در یک برنامه قرار داده و از معلومات آنها به راحتی استفاده کنیم. اکنون این دسترسی را نداریم.
4. آموزش و پرورش هم مثل دانشگاهها، از این زاویه باید به این روند کمک کند، و به تدریج زمینه را برای تغییر مفهوم انتقال علم از کتاب به ذهن تلاش کند. این کار نیاز به آموزش و فراهم کردن امکانات دارد. متاسفانه وضع بد اقتصادی دولت به این مسأله کمک کرده تا کاری صورت نگیرد، زیرا پول کافی برای سرمایه گذاری وجود ندارد. اینها فرصت های در حال از دست رفتن است. باید مدارس غیر انتفاعی که می توانند با تکیه به درآمدها کاری انجام دهند، در این زمینه فعال شوند و از آنها خواسته شود. این حداقل کاری است که می شود انجام داد.
5. کهنه گرایی در نظام آموزشی ما موج می زند و چسبیدن به کتاب کاغذی هم بخشی از آن است. این در حالی است که در رشته های علوم پایه، علوم و فنون، و پزشکی، کتاب کاغذی تا نود درصد حذف شده و کسی به آن توجهی ندارد. کتاب را برای کودکان و پیران می توان نگه داشت، اما ذهن جوانان را باید تغییر داد و عادتشان را به کتاب از آنان گرفت. معلمان باید تشویق کنند که دانش آموزان از کتابهای دیجیتالی استفاده کنند و مشوق هایی برای آن قرار دهند.
6. نکته مهم این است که مردم دریابند و آموزش ببینند که چه اندازه می توانند به راحتی از متن های دیجیتال استفاده کنند. این نیاز به برنامه های متنوع دارد. مشکل این است که نسخه های دیجیتال هم هنوز همان پی دی اف های رایج است که باز هم باید نشست و خواند. باید این ها را تبدیل به متن های قابل سرچ کرد.
7. از سوی دیگر، بسیاری از مردم، اطلاعات خود را از اینترنت می گیرند، و چون بسیاری از کتابها به معلومات دیجیتالی در اینترنت تبدیل نشده، سبب شده است تا دانش مردم ناقص و ناکافی باشد. این ظلمی است که به علم و دانش می شود. سیاست گذاری فرهنگی باید طوری باشد که تمامی معلومات مهم، از طریق سایت ها و معلومات دیجیتالی در اختیار مردم قرار گیرد که به اشتباه نیفتند.
8. سالهاست که نسخه های کاغذی کتابهای مرجع از دور مراجعه خارج شده و مردم معلوماتشان را از طرق دیگری به دست می آوردند. تالار مرجع ما در کتابخانه مرکزی، خلوت ترین بخش کتابخانه است. این در حالی است که همین کتابهای مرجع، به فایل های دیجیتالی تبدیل نشده است که مردم معلومات درست از آنها بگیرند. اگر در این زمینه کاری صورت گرفته، بیشتر توسط افرادی است که شخصا دست به این کارها زده اند. مرکز نور قم هم کارهای خوبی کرده اما مدتهاست در این زمینه درجا زده است و دنبال کردن منافع مادی، سد راه پیشرفت آن شده است. این کاری ملی است نه کاری سودآور. اخیرا قیمت مقالات نورمگز را بیش از دو برابر افزایش داده اند. همیشه باید میان کار ملی با کاری که از آن درآمد می خواهیم فرق گذاشت.

سخنرانی آقای دکتر رسول جعفريان در مراسم تودیع و معارفه رییس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران:

بسم الله الرحمن الرحیم
اولا به مناسبت درگذشت شمار زیادی از هموطنان عزیزمان در این زلزله هولناک، عرض تسلیت خدمت هموطنان عزیزم دارم. خداوند درگذشتگان را غریق رحمت واسعه خود گرداند. ثانیا فرا رسیدن ماه ربیع را خدمت دوستان و سروران و استادان تبریک عرض می کنم. همچنین به مهمانان عزیز خوش آمد می گویم و کوتاه چند نکته را عرض می کنم.
بسی مایه افتخار است که بتوانم در این جایگاه خدمتی به اساتید، دانشجویان و عموم مراجعین که چشم انتظار کمک هستند، انجام دهم.
کتابخانه مرکزی بهترین کتابخانه دانشگاهی ما و یکی از غنی ترین کتابخانه های کشور بوده و در حال حاضر هم دارای سرمایه بزرگی است. در این کتابخانه کتب خطی و چاپی با ارزش، مجموعه های اهداییی از بزرگان، نشریات، اسناد و مدارک وجود دارد و از هر حیث قابل افتخار است. بسیاری از منابع اینجا منحصر به فرد است و این نکته مهمی است.
طی سالهای گذشته، کتابخانه های دیگری د رتهران و قم، با حمایت های دولتی و ملی و مردمی توانسته اند، گام های در مسیر پیشرفت بردارند اما مع الاسف کتابخانه مرکزی ضمن تقویت تدریجی، آن گونه شایسته بوده در این زمینه اقدام نکرده است. این در حالی است که به دلیل استقرار آن در مرکز شهر، و نیز میان دهها هزار دانشجو و استاد شایسته است که توجه بیشتری به آن صورت گیرد. طبعا چند کار کلی باید صورت داد:
قدم اول: ایجاد تسهیلات لازم در استفاده از این سرمایه :
امکان دسترسی به کتاب، تصاویر نسخ خطی، و تا سر حد امکان، ارسال اطلاعات برای افرادی که در فاصله های دور هستند. برداشتن مقررات سختگیرانه، و حذف برخی از تعرفه های مالی که اگر چه اندک هستند، اما برای طیف دانشجو باز هم سنگین اند. برای این که اول باید ذهنمان را آماده کنیم و این کاری است که باید مدیران ارشد و کارمندان کتابخانه به آن توجه کنند. در اختیار گذاشتن کتابها اعم از خطی و چاپی نباید با هیچ نوع خسّتی همراه باشد. رسما اعلام می کنم که از این پس در چارچوب مقررات معمول، در سریع ترین زمان ممکن درخواست های رسیده انجام خواهد شد.
قدم دوم: توسعه (1) منابع مکتوب و (2) منابع دیجیتالی کتابخانه است.
از این زاویه، به دلیل مشکلات مالی و نگاه های نادرست، کار درخوری در دهه های گذشته انجام نشده است. همین امر سبب عقب ماندگی این کتابخانه نسبت به موارد مشابه شده است. در باره کتاب باید گفت، کتاب همچنان مهم است، اما روز بروز از اهمیت آن کاسته می شود و ما هم باید سرویس جایگزین را بیابیم و تقویت کنیم. در واقع، جای کتاب فیزیکی را نسخه های دیجیتالی با کیفیت بالا و تحلیل شده بگیرد. با این حال، خرید کتاب باید ادامه یابد. دلایل آن را هم می دانیم. در کنار آن، بلکه کار اصلی ما باید توسعه منابع دیجیتالی باشد. این فعالیت همزمان باید در زمینه نرم افزار، فراهم آوردن داده های علمی و و خرید از پایگاههای علمی، و نیز تعریف روندی برای در اختیار گذاشتن آنها به خواستاران باشد. اگر توسعه دیجیتالی به شکل دقیق و علمی صورت گیرد، همچنان برای سالها می توان از فضاهای موجود استفاده کرد. امروزه در بسیاری از رشته های علمی، استفاده از منابع دیجیتالی به صورت یک اصل در آمده و استفاده از منابع مکتوب، محدود شده است. این در حالی است که در برخی از رشته ها کار درخوری صورت نگرفته است. ما هنوز روش های سنتی را داریم که کتاب را فیزیکی در اختیار دانشجو قرار دهیم. همه را به اینجا بکشانیم. در حالی که این روش انتقال علم، بسیار قدیمی است و باید به شکل های جدیدتری عمل کرد.
قدم سوم: توسعه فیزیکی کتابخانه که به لحاظ ساختمانی است که باید با همراهی مستقیم ریاست دانشگاه و معاونت پژوهشی و بخش های مربوطه دنبال شود.
در دانشگاه تهران دو نکته هست: یک کمبود فضا که با برنامه ریزی برای یک بنای جدید کتابخانه متناسب با شرایط روز باید دنبال شود. دوم نیاز به استحکام بخشی ساختمان موجود که بخشی از آن بحث اطفای حریق است که در وضعیت خوبی قرار ندارد.. دانشگاه سخت نیازمند سالن های قرائت خانه برای دانشجویان است که باید در خود دانشکده ها دنبال شود. زمان سرویس دهی این سالنها باید طولانی باشد تا فشار به کتابخانه مرکزی نیاید. به نظرم استفاده از این ساختمان با این سرمایه علم، صرفا برای قرائت خانه، ظلم به سرمایه های موجود و مانعی بر سر راه توسعه منابع علمی در آن است.
آخرین نکته بنده درخواست کمک از منابع مردمی، بویژه فارغ التحصیلان دانشگاه تهران برای تقویت کتابخانه است. از مردم خوب مان در داخل کشور، و از ایرانیان مقیم خارج از کشور می خواهم که ما را در زمینه منابع کمک کنند. ما نیاز مند حمایت های علمی و معنوی و مالی و کتابی آنها هستیم.
29 آبانماه 1396 مصادف با اول ربيع الاول 1439 .

@Jafarian1964
@UT_Central_Library

يک پيشنهاد: گردآوری فهرستی از ناشران و مصححان کتاب های عصر قاجار

من اين چند روز دنبال فهرستی می گشتم برای اسامی ناشران و مصححان آثاری که به شکل چاپ سنگی در دوران قاجار در طهران و اصفهان و شهرهای ديگر منتشر شده. فهرست های کتاب های چاپی هست اما فهرستی که مختص ناشران و مصححان کتاب های چاپ سنگی دوران قاجار باشد ظاهرا تاکنون تهيه نشده و يا من از آن اطلاعی ندارم. خيلی خوب است کسی همت کند و چنين فهرستی را تهيه کند. با مشخصات کامل کتاب ها و نام مصححان و مشخصات دقيق نشر. بسياری از متون قدما که در دوران قاجار منتشر شد از حيث تصحيح و اتقان از نمونه های جديد آن به مراتب بهتر است. گام نخست برای بررسی دقيق ادبيات عصر قاجار داشتن چنين فهرستی است.

اوضاع ما هم مثل همه ناشران؛ نشر ایران، این روزها وضع و حال خوبی ندارد؛ قیمت کاغذ گران است. کتاب خوانده نمی‌شود و همان‌گونه که نمی‌توان گفت اول مرغ بوده یا تخم مرغ؛ همان‌طور هم نمی‌توان گفت گرانی کاغذ باعث شده مردم کتاب نخوانند یا چون سرانه مطالعه در جامعه ما بسیار پایین است، شمارگان کتاب اندک است و این مساله به ورشکستگی ناشران انجامیده و باعث شده تیراژ کتاب از ۳۰۰۰ به ۳۰۰ نسخه برسد همان تعداد هم آیا فروخته شودآیا نشود

تحریمِ مسقط در عصر زند به دلیل نپرداختن خراج و حمله به سپاه ایران هنگام محاصره بصره: (توقیف هرگونه کشتی تجاری در مسیر بنادر مسقط)
از کتاب عمان، فرهنگ و دیپلماسی از جرمی جونز
@zand_history

به مناسبت دهم ارديبهشت روز خليج هميشه فارس، نمايشگاه اسناد، نقشه ها و تصاوير خليج فارس در قالب بيش از 30 سند و نقشه مربوط به گذشته هاي دور از منابع فارسي، عربي و انگليسي در كتابخانه و موزه وزيري يزد گشايش يافت.

اين نمايشگاه با همكاري كتابخانه و موزه وزيري و مركز اسناد كتابخانه ملي يزد برپا شده است.

اين نمايشگاه شامل تصاويري از خليج فارس در نقشه جهان هكاتوس، نقشه هيدروگرافي خليج فارس و لنگرگاه هاي قشم، هرمز و مسقط، بحر فارس در صورت فتوحات كشورهاي عربي اسلامي در سه قرن اول هجري، نقشه گسترده خليج فارس از مسقط تا بصره، همراه با نقشه لنگرگاه مسقط، خليج فارس در صورت الجزيره از اصطخري، خليج فارس در صورت نقشه جهان از ابن حوقل، نقشه خليج فارس ترسيم دانوبل رئيس انجمن جغرافيدانان دربار فرانسه متن فرانسوي ميلادي تاريخ انتشار 1776 ميلادي و ... است

اين اسناد تاريخي حقايقي را به اثبات مي رسانند كه براي هميشه خدشه ناپذير و غير قابل انكار بوده و بيانگر اين نكته است كه خليج فارس از ارزشهاي به جان بسته ملت ايران بوده كه هميشه و همه جا بر تارك ايران اسلامي و كره خاكي خواهد درخشيد.

اين نمايشگاه ها از تاريخ 10الي17ارديبهشت ماه در كتابخانه و موزه وزيري(خيابان امام خميني(ره)- جنب مسجد جامع كبير) از ساعت 8 الي19 پذيراي عموم خواهد بود.