گفتگوهای تراثی (آرشیو)

سلام عليكم

ممنون از توضيحات كاملتان،
البته زبان سرياني زبان كتابتي همه آشوري و كلداني هاي خاورميانه قبل از قرن ١٨ بود و به نوعي زبان آرامي قديم محسوب مي شود،
اين زبان، زبان مذهبي كليساي شرق آشور است كه پيرواني در ايران و سوريه و عراق و تركيه دارد و همانگونه كه فرموديد مابين خط پهلوي و كوفي است

حقير به خط و زبان آرامي قديم (سرياني) و جديد آشنايي دارم،

با سپاس استفاده کردیم ممنون، یک نکته ای که مطرح هست و باید توجه شود، اینکه میراث علمی یونان باستان، عمدتاً به وساطت و از طریق زبان سُریانی وارد جهان اسلام شده است و به دگر تعبیر آنچه در نهضت ترجمه نخست صورت گرفته، بیشتر آثار فلسفی، ریاضی، طبی، نجومی و.. از سُریانی به عربی ترجمه شده اند البته همانطور که برخی اساتید معزز اذعان داشته اند، نفی نمیکنیم مستقیماً از زبان یونانی هیچ اثری به عربی برگردانده نشده، اما اگر بوده چندان گسترده نبوده است، توجه داشته باشیم، بیشتر ترجمه ها توسط خاندانهای مسیحی انجام پذیرفته است، میدانیم عربهای مسیحی که پیرو اردتودکس شرق در جاهایی همچون روم (ترکیه امروزی)، اردن، سوریه، لبنان و عراق، عمدتاً نسطوری و یعقوبی بودند و زبان علمی - مذهبی آنها سُریانی بوده است و به این زبان تسلط کامل داشتند، و از آنجا که پس از مهاجرت ارسطو به مقدونیه و پس از حمله اسکندر مقدونی به یونان در حدود سالهای 320 قبل میلاد و.. دیگر دوره افول علمی یونانیان را به تدریج شاهدیم، هر چند تا حوالی قرن پنجم میلادی در مناطقی مانند الجزائر و اینها هنوز امتداد میراث علمی یونان را شاهدیم ولی دیگر در این دوره ها از آن شکوه علمی یونان و مدارسی مانند. مدارس دوره حضور سقراط و اقلیدس و افلاطون و ارسطو و.. در یونان خبری نیست، بعد از آن از قرن پنجم میلادی هزار سالی هم قرون وسطی را داریم که علم و کتابت و تدریس و تدرّس همه فروکش میکند و. در خدمت کلیسا درمیآید..
غرض اینکه، به نظر میرسد ادامه استنساخ میراث علمی یونان، به زبان و خط و الفبای یونانی به تدریج فرو کش کرده باشد و از قرن پنجم میلادی به بعد تا ظهور اسلام در اواخر قرن 6 و اوایل 7 میلادی، آنچه بیشتر رایج بود (البته زبان عربی و عبری و.. اینها بودند) از استنساخات آثار، بیشتر به زبان و خط سُریانی بوده است تا یونانی، لذا لاجرم باید پذیرفت آنچه از تولیدات علمی یونان باستان از قرون 8-9م (2-3ق) به عربی ترجمه گردید در نهضت ترجمه، بیشتر از زبان سُریانی بوده است تا یونانی، البته کسانی همچون ابن ندیم نیز گویا در الفهرست بدان اشاره نموده اند، با پوزش از تطویل??

بررسي آماري نسخه‌هاي خطي كشور عراق (به بهانه تدوين «معجم المخطوطات العراقية» در مؤسسه الجواد) (قسمت اول)
اكنون كه كار تدارك و جمع‌آوري اطلاعات براي فهرست نسخه‌هاي خطي كشور عراق با عنوان «معجم المخطوطات العراقية» به پايان رسيده است، بجاست كه آماري از نسخه‌هاي كشور عراق كه در اين فهرست منتشر خواهد شد به عرض محققان برسانيم. لازم به ذكر است كه در «معجم المخطوطات العراقية» به معرفي نسخه‌هايي خواهيم پرداخت كه اصل نسخه‌ يا تصوير آن در كشور عراق موجود است.
تعداد كل نسخه‌هاي خطي اي كه در «معجم المخطوطات العراقية» معرفي خواهند شد 76 هزار نسخه خواهد بود، كه از اين تعداد حدود 11 هزار نسخه عكسي و باقي (65 هزار نسخه) اصل است.
از بين 76000 نسخه عراق، مؤلف 62600 نسخه شناسايي شده است.
كل نسخه‌هاي عراق تحت 33160 عنوان (كتاب يا رساله) قرار مي‌گيرند، كه از اين بين 20200 عنوان داراي مؤلف معلوم مي‌باشند.
الف - زبان نسخه‌ها
از بين كل نسخه‌هاي خطي عراق 5000 نسخه به زبان فارسي است (قابل ذكر است كه «فهرستواره نسخه‌هاي خطي فارسي كشور عراق» در يك جلد در مؤسسه الجواد تدوين شده و آماده چاپ مي‌باشد).
اين 5 هزار نسخه خطي فارسي تحت 2935 عنوان (كتاب يا رساله) قرار مي‌گيرند و از اين بين، مؤلف 1850 عنوان (3888 نسخه) معلوم است. از اين بين علامه محمد باقر مجلسي صاحب بيشترين تعداد نسخه‌ها (300 نسخه) است. پس از وي بيشترين تعداد نسخه به ترتيب از آن فيض كاشاني (93 نسخه)، عبدالرحمن جامي (77 نسخه)، خواجه نصير (62 نسخه)، سيد شريف جرجاني (57 نسخه)، شيخ بهائي (54 نسخه) و سعدي (48 نسخه) است. در بين كتابهاي فارسي، كتاب «زاد المعاد» علامه مجلسي بيشترين تعداد نسخه‌ (77 نسخه) را در كشور عراق داراست و پس از آن به ترتيب «گلستان» سعدي (29 نسخه)، «ابواب الجنان» واعظ قزويني (29 نسخه)، «كبري در منطق» سيد شريف جرجاني (28 نسخه)، «روضة الصفا» ميرخواند (26 نسخه)، «مثنوي معنوي» مولوي (23 نسخه)، «ديوان حافظ» (23 نسخه)، «جلاء العيون» علامه محمد باقر مجلسي (23 نسخه) بيشترين تعداد نسخه‌هاي به زبان فارسي را دارا هستند.
در بين نسخه‌هاي فارسي موضوعات پرنسخه بدين قرارند: شعر (479 نسخه)، حديث و علوم حديث (465 نسخه)، فقه (385 نسخه)، تاريخ (376 نسخه)، فلسفه و كلام (365 نسخه)، اخلاق (344 نسخه)، طب (330 نسخه)، عرفان (280 نسخه)، دعا (218 نسخه)، علوم قرآن (199 نسخه)، علوم غريبه (130 نسخه)، هيئت (123 نسخه).
در بين نسخه هاي خطی عراق 616 نسخه به زبان تركي، 139 نسخه به زبان سرياني، 61 نسخه به زبان كردي و 21 نسخه به زبان اردو وجود دارد.

ایرانیان چه ماههای و چه اعیادی داشتند!
دوم بهمن در نزد ایرانیان روز جشن بود!
نسخه خطی
به زبان عربی
بخشی از نسخه خطی «اعیاد در مصر»! که مولف به اعیاد ایرانی هم اشاره می نماید البته به اعیاد عربی هم!

✍🏼 مصحح اثر یاد شده (ماکس سیمون) که البته ترجمه و شرحی ارزشمند هم بر این اثر نگاشته است (به زبان آلمانی)، یادآور شده که از بخشی از اثر نسخه ای یونانی در دسترس نیست و فقط متن عربی در اختیار است. اتفاقا از میانه همین نیمه فصل نهم که به تشریح مغز می پردازد نسخه هایی که در اختیار ایشان بوده فاقد متن یونانی است. با این حال، خوشبختانه متن عربی نشان دهنده محتوای اصل اثر است و سیمون آن را نیز در اختیار قرار داده است.
🔹ادامه فصل نهم در تشریح مغز کتاب عمل التشریح جالینوس را تقدیم می نمایم. (این بار بدون متن یونانی):

ترکمانی، زبان ترکی رایج در ایران است که از سوی ترکهای اوغوز ترکمان در نواحی مختلف ایران، تکلم می‌شده است. گویش ترکمانی زبان ترکی، غیر از زبان ترکمنی است. زبان ترکی ترکمانی، امروزه به مناسبت انتساب جغرافیایی، آذربایجانی نامیده می‌شود که در جغرافیایی فراتر از آذربایجان (مانند: در ایران، عراق، سوریه، شرق ترکیه، داغستان و برخی نواحی دیگر) رایج بوده / است.

دیاتسارون یا دیاتسرون در لغت یونانی به معنی از میان چهار است و در اصطلاح به انجیل دیاتسارون اطلاق می‌شود و آن انجیلی است به روایت تاتیان سُریانی، که به زبان سریانی و حدودا در سال ۱۵۰ میلادی نگاشته شده است. این انجیل تا سدۀ پنجم میلادی تنها انجیل مورد استفادۀ کلیسای آشوری بود و در قرن پنجم به کوشش ربولا (Rabulla) نسخ این انجیل حذف و با انجیل‌های چهارگانه جایگزین شد. نسخ اصلی سریانی این انجیل از میان رفته است و تنها نقل‌قول‌هایی از آن در میان تفاسیر چند قرن بعدی یافت شده است. از دیاتسارون ترجمه‌هایی عربی (متعلق به قرن ۱۱ میلادی) و فارسی (متعلق به قرن ۱۳ میلادی) موجود است. ترجمۀ فارسی آن اخیرا در ایران منتشر شده است. دهخدا نویسنده (یا مترجم) آن را ایرانی دانسته است.
این كتاب، گذشته از تاریخ مسیحیت، در زبان‌شناسی نیز اهمیت دارد و بسیاری كاربردهای آن تازه و ارزشمندند.

باید دانست که زبان و خط سریانی (از مجموعه زبانهای سامی)، همواره زبان مقدس و نوشتاری برای نگارش متون مذهبی (عمدتا مسیحیان ارتودکس، بیشتر شاخه‌های نسطوری و یعقوبی و ..) در سوریه و عراق بوده و هست، کسانی که زبان اصلی آنها عربی است و استفاده از آن در چنین متنهای مذهبی معمول است. ضمن اینکه ابتدا باید به نحو تخصصی متن اصلی نگارش یافته به سریانی بررسی شود تا معلوم گردد دقیقا موضوع آن چیست، آیا متنی مرتبط با مسیحیت است یا یهودیت است؟، شرح و تعلیقه بر متنی عربی به سریانی است؟ عبارات عربی بیشتر جنبه نقلی دارد یا توضیحی (همچون روایت و مثل و ..) است.

به جهت اعتقاد مسیحیان به تورات، طبیعتا نسخه‌های متعددی از تورات، چه به صورت متن اصلی (زبان و خط عبری) یا به سایر زبانهای سامی (آرامی، سریانی، قبطی، امهری = حبشی و ..) و چه به صورت ترجمه (مثلا به عربی) یا در قالب گرشونی و عربیهود و امثالهم نوشته شده و برای نمونه در عراق فراوان نسخه دارد و اکنون در دسترس است

با سلام عبارت فوق با الفبای سُریانی است و با کلمه‌ای زیرش نوشته "گرشونی" (اگر صحت داشته باشد)، فهمیده می‌شود، گرچه الفبا به سریانی است ولی زبان آن سریانی نیست، شاید زبان آن عربی باشد.
سطر پایین نیز به نظر می‌رسد عبارتی یونانی بوده باشد.

✅ با سلام مجدد، عرض شود، عزیزان مستحضرند، عموما آنچه جامعه علمی ما از فعالیت‌ها و نشاطات متنوع علمی از نسخ خطی مطالبه می‌کنند، عمدتاً نسخ خطی اسلامی است. البته دوستان به خوبی می‌دانند، وقتی می‌گوییم نسخ خطی اسلامی، منظور آن نیست که موضوع آن نسخه خطی، لاجرم یکی از مباحث مرتبط با دین اسلام و شاخه‌های است و نیز نه آن است که توسط یک مسلمان نوشته شده است، بلکه طبق تحقیقات دانشمندان حوزه تراثی، هر متنی (به هر زبانی، در هر موضوعی و توسط هر شخصی با هر دین، مذهب و مسلکی نوشته شده باشد) چنانکه آن متن با الفبای عربی، نوشته شده باشد، اصطلاحا نسخه خطی اسلامی است و با این تعریف، در کتابخانه‌های مختلف جهان ما با انبوهی از نسخ خطی به زبان‌های متنوع مواجهیم که با الفبای عربی کتابت شده‌اند، مانند متونی به رومی شرقی = یونانی (اعجمی)، بوسنیایی = صربوکرواتی (یامیادو/حمایدو)، کاستیلی = اسپانیولی (خامیادو) و ... ، جملگی در نسخ خطی اسلامی است.
در تکمله بحث مقدماتی بیان دو نکته مهم، خالی از لطف نیست:
- نکته نخست آنکه، برای مثال اگر اثری همچون تورات که زبان اصلی آن عبری است، یا اوستا که اصل آن پهلوی است، چنانکه، به هر دلیلی، با الفبای عربی نوشته شده باشند، جملگی در عداد "نسخ خطی اسلامی" (به معنای عام توسعه یافته آن) مندرج است.
- نکته دوم هم اینکه با توجه به اهمیت موضوع نسخ خطی در جهان، آثاری که متن آنها به زبانهای عربی، فارسی و مانند آنها است، به دلایلی، با استفاده از الفبای عبری (= فارسیهود/عربیهود) یا متنی به زبان‌های عربی یا کردی و مانند آن، با بهره‌گیری از الفبای سُریانی کتابت شده باشد (= گَرشونی)، عنوان نسخ خطی اسلامی، آنها را نیز تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

حال با این مقدمه، وضعیت تمامی نسخ خطی اسلامی و کاربرد علمی آنها روشن و معلوم است، اما گاهی عزیزان پرسش‌هایی می‌کنند، از وضعیت نسخ غیر اسلامی، همچون نسخ یونانی، نسخ لاتینی (با زیر شاخه‌های آنها همچون متونی به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، هلندی، اسپانیولی، پرتغالی و ‌....)، نسخ روسی (با زیرشاخه‌های تمامی زبان‌های اسلاوی همچون بلغاری و صربی و کرواتی و ...)، نسخ غربی (آلمانی، انگلیسی، ایرلندی و ...)، نسخ حوزه اسکاندیناوی (سوئدی، دانمارکی، نروژی، فنلاندی و ...)، نسخ سانسکریت (با تمامی شاخه‌های هندی آنها)، نسخ مالایی (مالزیایی)، نسخ خطی جاوی (اندونزیایی)، نسخ برمه‌ای و تایی (تایلندی)، نسخ چینی و تبتی، نسخ ژاپنی و کره‌ای، نسخ متون مانوی و بودایی یا نسخ سُغدی و اُرخون و غیره، چه فایده‌ای برای ما دارند، اگر دارای فوائدی باشند، ما چگونه می‌توانیم از آنها بهره ببریم؟
پاسخ این سوال مهم را اگر همتراثیان گرامی اجازه دهند، دوست دارم با عزیزان به اشتراک بگذارم و منتظر نظرات صائب عزیزان در این زمینه باشم، اما به سهم کوچک خود، باید به عرض برسانم، اینها، صرف نظر از عدم آگاهی و آشنایی مجامع علمی ما با زبان این متون کهن، که خود داستان بلندی است، محتوای اینها بدون تردید، به دلایل متعددی، منطقاً می‌تواند موضوع پژوهش‌های علمی باشد و از آنجا که بسیاری از آنها، مانند متون فراوان یافته شده در محدوده آسیای مرکزی، همچون چین (از آن جمله است متون مکشوفه مانوی و سُغدی در تورفان و یارکندِ چین) مربوط به حوزه فرهنگی ایران بزرگ است و جامعه علمی ما بایستی، به تدریج مانند بسیاری از مراکز مانند روسیه و آلمان، بخشی از مطالعات و پژوهش‌های خود را به این سمت سوق دهد، ضمن اینکه از برخی نکات هم نباید غفلت ورزید، برای مثال ما با هزاران نسخه خطی روسی، در کتابخانه‌های روسیه مواجهیم (برای نمونه کتابخانه ملی روسیه در پترزبورگ دارای ۶۰ هزار نسخه خطی روسی است)، در نگاه نخست، خب با خود می‌گوییم طبعا اینها به تاریخ و فرهنگ روسیه مربوط می‌شود و منطقا نمی‌تواند اولویت پژوهش‌های ما باشد، در حالی که قطعا چنین تصوری اشتباه است، وقتی در فهرست‌های نوشته شده برای معرفی این نوع نسخ، نیک می‌نگریم، با انبوهی از آثار کهن برخورد می‌کنیم که اتفاقا به نحو مستقیم با تاریخ و فرهنگ ایران زمین مرتبط است، عناوینی همچون تاریخ سلطنت فتحعلی شاه، تاریخ روابط ایران و روسیه، جغرافیای ایران، گزارش‌های سفرای کبرای روسیه در تهران و مانند آنها که طبعا برخی هم ترجمه برخی متون ایرانی به روسی است. حال بماند عناوین بسیاری که به هر تقدیر به آسیای میانه برمی‌گردد و به نوعی می‌تواند با ایران فرهنگی مرتبط باشد و زمینه کشف بسیاری از حلقه‌های مفقوده مطالعات تاریخی را فراهم سازند.
با سپاس و پوزش از تطویل🌺

✅ با سلام مجدد، عرض شود، عزیزان مستحضرند، عموما آنچه جامعه علمی ما از فعالیت‌ها و نشاطات متنوع علمی از نسخ خطی مطالبه می‌کنند، عمدتاً نسخ خطی اسلامی است. البته دوستان به خوبی می‌دانند، وقتی می‌گوییم نسخ خطی اسلامی، منظور آن نیست که موضوع آن نسخه خطی، لاجرم یکی از مباحث مرتبط با دین اسلام و شاخه‌های است و نیز نه آن است که توسط یک مسلمان نوشته شده است، بلکه طبق تحقیقات دانشمندان حوزه تراثی، هر متنی (به هر زبانی، در هر موضوعی و توسط هر شخصی با هر دین، مذهب و مسلکی نوشته شده باشد) چنانکه آن متن با الفبای عربی، نوشته شده باشد، اصطلاحا نسخه خطی اسلامی است و با این تعریف، در کتابخانه‌های مختلف جهان ما با انبوهی از نسخ خطی به زبان‌های متنوع مواجهیم که با الفبای عربی کتابت شده‌اند، مانند متونی به رومی شرقی = یونانی (اعجمی)، بوسنیایی = صربوکرواتی (یامیادو/حمایدو)، کاستیلی = اسپانیولی (خامیادو) و ... ، جملگی در نسخ خطی اسلامی است.
در تکمله بحث مقدماتی بیان دو نکته مهم، خالی از لطف نیست:
- نکته نخست آنکه، برای مثال اگر اثری همچون تورات که زبان اصلی آن عبری است، یا اوستا که اصل آن پهلوی است، چنانکه، به هر دلیلی، با الفبای عربی نوشته شده باشند، جملگی در عداد "نسخ خطی اسلامی" (به معنای عام توسعه یافته آن) مندرج است.
- نکته دوم هم اینکه با توجه به اهمیت موضوع نسخ خطی در جهان، آثاری که متن آنها به زبانهای عربی، فارسی و مانند آنها است، به دلایلی، با استفاده از الفبای عبری (= فارسیهود/عربیهود) یا متنی به زبان‌های عربی یا کردی و مانند آن، با بهره‌گیری از الفبای سُریانی کتابت شده باشد (= گَرشونی)، عنوان نسخ خطی اسلامی، آنها را نیز تحت پوشش خود قرار می‌دهد.

حال با این مقدمه، وضعیت تمامی نسخ خطی اسلامی و کاربرد علمی آنها روشن و معلوم است، اما گاهی عزیزان پرسش‌هایی می‌کنند، از وضعیت نسخ غیر اسلامی، همچون نسخ یونانی، نسخ لاتینی (با زیر شاخه‌های آنها همچون متونی به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، هلندی، اسپانیولی، پرتغالی و ‌....)، نسخ روسی (با زیرشاخه‌های تمامی زبان‌های اسلاوی همچون بلغاری و صربی و کرواتی و ...)، نسخ غربی (آلمانی، انگلیسی، ایرلندی و ...)، نسخ حوزه اسکاندیناوی (سوئدی، دانمارکی، نروژی، فنلاندی و ...)، نسخ سانسکریت (با تمامی شاخه‌های هندی آنها)، نسخ مالایی (مالزیایی)، نسخ خطی جاوی (اندونزیایی)، نسخ برمه‌ای و تایی (تایلندی)، نسخ چینی و تبتی، نسخ ژاپنی و کره‌ای، نسخ متون مانوی و بودایی یا نسخ سُغدی و اُرخون و غیره، چه فایده‌ای برای ما دارند، اگر دارای فوائدی باشند، ما چگونه می‌توانیم از آنها بهره ببریم؟
پاسخ این سوال مهم را اگر همتراثیان گرامی اجازه دهند، دوست دارم با عزیزان به اشتراک بگذارم و منتظر نظرات صائب عزیزان در این زمینه باشم، اما به سهم کوچک خود، باید به عرض برسانم، اینها، صرف نظر از عدم آگاهی و آشنایی مجامع علمی ما با زبان این متون کهن، که خود داستان بلندی است، محتوای اینها بدون تردید، به دلایل متعددی، منطقاً می‌تواند موضوع پژوهش‌های علمی باشد و از آنجا که بسیاری از آنها، مانند متون فراوان یافته شده در محدوده آسیای مرکزی، همچون چین (از آن جمله است متون مکشوفه مانوی و سُغدی در تورفان و یارکندِ چین) مربوط به حوزه فرهنگی ایران بزرگ است و جامعه علمی ما بایستی، به تدریج مانند بسیاری از مراکز مانند روسیه و آلمان، بخشی از مطالعات و پژوهش‌های خود را به این سمت سوق دهد، ضمن اینکه از برخی نکات هم نباید غفلت ورزید، برای مثال ما با هزاران نسخه خطی روسی، در کتابخانه‌های روسیه مواجهیم (برای نمونه کتابخانه ملی روسیه در پترزبورگ دارای ۶۰ هزار نسخه خطی روسی است)، در نگاه نخست، خب با خود می‌گوییم طبعا اینها به تاریخ و فرهنگ روسیه مربوط می‌شود و منطقا نمی‌تواند اولویت پژوهش‌های ما باشد، در حالی که قطعا چنین تصوری اشتباه است، وقتی در فهرست‌های نوشته شده برای معرفی این نوع نسخ، نیک می‌نگریم، با انبوهی از آثار کهن برخورد می‌کنیم که اتفاقا به نحو مستقیم با تاریخ و فرهنگ ایران زمین مرتبط است، عناوینی همچون تاریخ سلطنت فتحعلی شاه، تاریخ روابط ایران و روسیه، جغرافیای ایران، گزارش‌های سفرای کبرای روسیه در تهران و مانند آنها که طبعا برخی هم ترجمه برخی متون ایرانی به روسی است. حال بماند عناوین بسیاری که به هر تقدیر به آسیای میانه برمی‌گردد و به نوعی می‌تواند با ایران فرهنگی مرتبط باشد و زمینه کشف بسیاری از حلقه‌های مفقوده مطالعات تاریخی را فراهم سازند.
با سپاس و پوزش از تطویل🌺