نقد و بررسی تاریخ گیلان اثر عبدالفتاح فومنی
گیل مهر- مقاله دریافتی
دکتر فریدون شایسته
از کتاب ارزنده تاریخ محلی گیلان دوره صفویه به نام «تاریخ گیلان عبدالفتاح فومنی» تاکنون به ترتیب چهار تصحیح و بازخوانی به شرح ذیل صورت گرفته است:
۱-توسط نعمت الله فروزش ناظم دبیرستان شاهپور رشت شهید بهشتی فعلی که در سلسله انتشارات سالنامه آن دبیرستان به چاپ رسید.
۲- توسط دکتر منوچهر ستوده که بنیاد فرهنگ ایران را منتشر ساخت
۳- توسط عطا اله تدوین که فصلی هم تحت عنوان انقلاب مشروطه در گیلان به آن اضافه شد.
۴- توسط افشین پرتو که انتشارات فرهنگ ایلیا در رشت آن را به چاپ رساند.
به طور عمده ، اگر نگاهی به جایگاه نگارش کتب تاریخ محلی در گیلان بیفکنیم ، می توان گفت که گیلان از این حیث ، در فقر به سر می برد. زیرا از ۱۵۶ کتاب تاریخ نشر یافته از قرن دوم هجری قمری تا قرن نهم همان تقویم ، تنها یک کتاب به نام جیل و دیلم که فقط مولف تاریخ جهان گشا (عطا ملک جوینی) به ذکر نام آن بسنده کرده و امروزه آن هم در دسترس نیست می توان اشاره داشت
خاندان اسحاقوند (اسحاقیه) در فومنات که با ۵۰۵ یا ۵۰۷ سال فرمانروایی ، قدیمی ترین خاندان فرمانروا در گیلان بوده است ، هیچ اهتمامی از سوی آنان در حمایت از نگارش تاریخ محلی نمی توان دیده نشده است ولی آل کیا با ۲۳۸ سال فرمانروایی در بیه پیش (گیلان شرقی ) ۲ اثر برجسته تاریخ نگاری به نام : تاریخ گیلان و دیلمستان (سید ظهیرالدین مرعشی ) و تاریخ خانی (علی بن شمس الدین لاهیجی ) را از خود به یادگار نهاده اند .
از قرن ۹ تا ۱۱ به ترتیب : کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان ، تاریخ خانی و تاریخ گیلان عبدالفتاح فومنی از زمره تاریخ محلی گیلان به شمار می روند.
دردوره حاکمیت خاندان صفویه ، گیلان یکی از مراکز عمده نافرمانی سیاسی و شورش های اجتماعی بود که در جدول ذیل بدان می پردازیم :
ردیف
نام قیام وشورش
سال وقوع قیام
دوره سلطنت
ناحیه محل وقوع
۱
امیره دوباج اول (مظفر سلطان)
۹۴۲ هـ.ق/۱۵۳۵٫م
شاه تهماسب یکم
بیه پس(فومنات)
۲
سید هاشم
۹۷۶ هـ.ق/۱۵۶۸٫م
شاه تهماسب یکم
بیه پیش(گیلان شرق)
۳
امیره دوباج ثانی (سید حسین)
۹۷۸ هـ.ق/۱۵۷۰٫م
شاه تهماسب یکم
بیه پیش(گیلان شرق)
۴
شیرزاد ماکلوانی
۹۸۹ هـ.ق/ ۱۵۸۱٫م
شاه محمد خدابنده
بیه پس(فومنات)
۵
خان احمد گیلانی
۹۴۳ هـ.ق/۱۵۳۶٫م
۱۰۰۰ هـ.ق/۹۵۹۱٫م
شاه تهماسب اول ،شاه عباس یکم
بیه پیش
۶
طالش کولی
۱۰۰۳ هـ.ق/ ۱۵۹۵٫م
شاه عباس یکم
بیه پیش
۷
کارکیا علی حمزه
۱۰۰۴ هـ.ق/۱۵۹۵٫م
شاه عباس یکم
بیه پیش
۸
کارکیا فتحی فومنی
۱۰۱۰ هـ.ق/۱۶۰۱٫م
شاه عباس یکم
بیه پس
۹
سید محمد شیخاوند
۱۰۲۹ هـ.ق/۱۶۱۹٫م
شاه عباس یکم
–
۱۰
عادلشاه گیلانی (غریب شاه)
۱۰۳۸ هـ.ق/۱۶۲۸٫م
شاه عباس یکم
بیه پس و بیه پیش
از مجموع۱۰ شورش وقیام محلی ، دوقیام تحت رهبری سید هاشم وسید محمد شیخاوند (ردیف۲ و۹) در کتاب تاریخ گیلان بازتاب داده نشده است وعلت آن هم بر ما معلوم نیست. امادر مورد اعراض خان احمد گیلانی و عادلشاه می توان عبدالفتاح فومنی را مورخی منصف شریف دانست که سعی کرده بدون حب و بغض، اطلاعات ذی قیمتی را از رفتار وبرخورد آنان باحکومت علیه آنان در اثرش بنگارد.
عمده ترین ویژگی های قابل اعتنا و جالب توجه این اثر وزین ، توجه به سبب شناسی بروز شورش ها و به ویژه نحوه ی رفتار مقام وزیر گیلانات پس از تبدیل گیلان به املاک خاصه (املاک متعلق به شخص شاه) است. بدون تردید ، عبدالفتاح فومنی ، تنها مورخی است که رفتارها و پیامد های عملک ...
مشاهده مطلبگیل مهر سایتی متفاوت ...