حاجی واشنگتن
????????
نخستین سفیر ایران در امریکا
حسینقلی خان معتمدالوزرا (بعداً: صدرالسلطنه؛ زاده در تهران 1849 م./ 1265 ق.، درگذشته در تهران 1937/ 1316 خ)، نخستین سفیر کبیر ایران در ایالات متحده بود (89-1888 م.). او هفتمین فرزند صدر اعظم به رسوایی معذول شده، میرزا آقاخان نوری، بود و بنابراین سالهای جوانیاش (64-1858م. / 81-1275 ق.) را در تبعید از تهران به سر برد. خانوادهی وی تنها پس از درگذشت پدرش در قم اجازهی بازگشت به پایتخت را یافت.
حسینقلی دوران فعالیتاش را در وزارت خارجه زیر نظر سعیدخان آغاز کرد. در 1874 م./ 1292 ق. به عنوان مستوفی بر مجلس تنظیمات حسنهی محلی در اصفهان ریاست داشت، و سپس در تهران در دفتر استیفا به خدمات دولتی خود ادامه داد. وی مراسم حج را در 1877م./ 1295ق. به جا آورد و از آن پس به «حاجی» معروف شد. حسینقلی در وزارت امور خارجه با طی درجات اداری به مقام معاونت ارتقا یافت. در 1885/ 1302 با دریافت لقب معتمد الوزرا به عنوان سرکنسول ایران در هند رهسپار بمبی شد. در 1888/ 1305 ناصرالدین شاه او را به عنوان نخستین نمایندهی ویژه و وزیر مختار ایران در واشنگتن منصوب نمود. وی به همراهی سه نفر به نیویورک سفر کرد: و. و. تورنس (منشی)، میرزا محمدخان شیرازی (مترجم)، و عبدالعلی خان آجودان باشی (همکار). آنان در روز یکشنبه سی سپتامبر 1888 در اسکلهی خیابان بیست و دوم غربی در منهتن پیاده شدند و در هتل Windsor اقامت نمودند. آنان نیویورک را به مقصد واشنگتن دی.سی. ترک کردند و پس از ورود با وزیر امورخارجه ایالات متحده، توماس فرانسیس بایارد دیدار رسمی نمودند. حسینقلی به اتفاق وی در سوم اکتبر 1888 استوارنامهی خویش را در ساختمان دولت تقدیم پرزیدنت گروو کلیولند کرد. کار وی در ایالات متحده کمتر از یک سال تمام به طول انجامید، اما دلیل کوتاهی دوران تصدی او روشن نیست. ادعای اعتماد السلطنه را مبنی بر این که مقامات محلی حسینقلی خان را اخراج کرده بودند، اسناد منتشر شدهی وزرات امورخارجه ایران یا دولت ایالات متحده تأیید نمیکنند. عیبجوییهای طعنهآمیز اعتماد السلطنه از حسینقلی خان، استهزای وی به عنوان یک «دیوانه»، بیشتر نمودار اغراض شخصی مدعی است تا اظهار عقیدهای بیطرفانه و منصفانه. منابع دست دوم، به ویژه اسناد غیرآکادمیک (مانند فیلم علی حاتمی)، غالباً حاجی واشنگتن را به عنوان فردی متعصب، ناشایست، و به ویژه نالایق برای منصب سفارت هجو کردهاند، تصویری که آن را در پرتو منابع دست اول میتوان رد کرد. برای نمونه، گزارشگر نیویورک تایمز، که پس از ورود به نیویورک با حسینقلی خان مصاحبه کرده بود، اظهار میدارد که وی بسیار خوش لباس و آراسته به چشم میآمد، و در حالی که تنها چند کلمه انگلیسی میدانست، بسیار روان و سلیس به زبان فرانسوی سخن میگفت.
حاجی واشنگتن در نامهها و پیامهای مفصل و فراوان ارسالی خود به ایران، اطلاعاتی را، گاه با جزییات دقیق، دربارهی نظام سیاسی و اجتماعی امریکا ارائه داده است. او استغنای امریکاییان را از اروپاییان به آشکارا ستوده و امریکاییان را مردمانی «زیرک، آگاه، دانا، فرهیخته، و توانگر» به شمار آورده است. حسینقلی خان تأکید کرده است که رجال دولتی امریکا «خدمتگزار مردم» بودند، این اظهار عقیدهای تند بود که مصالح درباریان قاجاری چون اعتماد السلطنه را از پی ویران میساخت. او حتا جداً معتقد بود که «جوهرهی دین پیامبر (اسلام) در ایالات متحده یافته میشود».
حسینقلی خان در بازگشتاش به ایران به هیچ وجه از توسن توفیق و اقبال فرو نیافتاد: سفیر کبیر سابق از شاه لقب ستایش آمیز صدر السلطنه را دریافت داشت و چند سال بعد در 1891 / 1310 به مسؤولیت وزارت فوائد عامه ترفیع یافت. ویژگیهای شخصی حسینقلی خان، شامل شعرهای سبکاش، تناقضی با تعلق وی به گروه حرفهای بروکراتهایی که در اواخر عصر قاجار به هم پیوسته بودند، نداشت. طرفداری بعدی او از جنبش مشروطه، به ویژه گواه تعهد وی، نه همچون یک درباری، بل که به عنوان یک بروکرات، به پیشرفت و بالندگی ایران است.
(دانشنامهی ایرانیکا، ج11)
??????????
??????????
@amirabbasnasirichannel