📝📝📝ایران کجاست؟
✍️ تورج دریایی
استاد تاریخ ایران باستان دانشگاه کالیفرنیا ارواین
✅به‌تازگی نوشتۀ خوب خانم سایه اقتصادی‌نیا را دربارۀ سخنان آقای محسن نامجو خواندم و به این فکر افتادم که شاید بسیاری از هم‌وطنان بخواهند بدانند که اصلاً کلمۀ «ایران» اولین بار کی و به چه صورت به شکل امروزی برای مرزهای کشورمان به کار رفته است. برای همین لازم دانستم که اولین و معتبرترین سندی را که برای شمردن مرزهای ایرانشهر (شهر به معنی ایالت یا منطقه) وجود دارد یادآوری کنم تا شکی باقی نماند که ایران برای گذشتگانمان هم وجود داشته است.
البته مفهوم ایران در طول تاریخ تغییراتی کرده است. امروزه هر آنکه در مرزهای کشور امروزی ایران زندگی می کند یا زاد و تبار ایرانی دارد ایرانی است، اما در گذشته مفهوم ایران و مرزهای جغرافیایی آن ـ اقلاً به گفتۀ خود ایرانیان قدیم ـ بسی وسیع‌تر بوده است. این حقیقت را می‌توان از اولین کتیبه‌ای دریافت که هزاروهشتصد سال پیش به قلم موبد بزرگ کرتیر نوشته شده است. کرتیر، که در قرن سوم میلادی می‌زیسته است، برعکس دیدِ پادشاهی که منطقۀ وسیعی را شاهنشاهی ایرانشهر می‌دانست، مرزهای ایران را به‌دقت از انیران (غیرایران) تفکیک کرده است.
برای همین به خوبی می دانیم که در این دوهزارساله، نه تنها مفهوم ایران بلکه مرزهای ایران برای ایرانیان گذشته از کجا تا کجا بوده است. کرتیر در کتیبۀ خود می‌نویسد:
آوانویسی
w-m was ādurān ud mowūn anadar šahr ī Ērān, Pārs ud Pahlaw, Xūzestān ud Asūrestān ud Mēšān ud Nōdšīragān ud Ādurbādagān ud Spāhān ud Ray ud Kermān ud Sagestān ud Gurgān ud Marw ud Harēw ud Abaršahr ud Tūrestān ud Makurān ud Kušānšahr tā frāz ō Paškabūr padēx kerd
ترجمۀ آزاد
و من بس آتش و مغان در ایرانشهر (استان‌های ایران):
پارس – پارت (خراسان) – خوزستان – آسورستان (شمال عراق) – میشان (خوزستان و جنوب عراق) – نودشیرگان (ادیابن / عراق) – آذربایجان – سپاهان – ری – کرمان – سیستان – گرگان – مرو (جنوب شرقی ترکمنستان) – هرات (غرب افغانستان) – ابرشهر (نیشابور) – توران (آسیای میانه) – مکران (بلوچستان) – کوشان (بلخ) تا پشاور (شمال غرب پاکستان) را ترویج دادم.
✅حال ما می‌توانیم دربارۀ «ایران» صحبت کنیم و بگوییم که ایران چه بوده و چگونه مرزهایش تغییر کرده است. اما هرگز نمی‌توانیم تصور کنیم که ایران وجود نداشته است، چون نه تنها در این کتیبۀ تاریخی، بلکه در متون فارسی میانه هم دربارۀ ایدۀ «ایرانی» یا «ایرانیت» (ایری) به‌وضوح سخن گفته شده است.
منبع
D.N. MacKenzie, “Kerdir’s inscription,” in The Sasanian Rock Reliefs at Naqsh-i Rustam. Naqsh-i Rustam 6, Iranische Denkmäler. Lief. 13. Reihe II: Iranische Felsreliefs I, Berlin, 1989, pp. 35-72.
https://t.me/Sayehsaar🆔@Mostafatajzadeh
