جستاری در اسناد کهن - خزانة الفوائد

پس از سال‌ها فرصتی دست داد تا ماجرای سرنوشت کتیبه‌های نفیس مقبره رضاشاه پهلوی را به اختصار برای علاقه‌مندان بازگو کنم:
آرامگاه رضاشاه در اردیبهشت ۱۳۲۹ در نزدیکی حرم عبدالعظیم افتتاح شد و در سال ۱۳۵۹ بر اثر شور انقلابی مردم و دستور صادق خلخالی کاملاً تخریب شد و از میان رفت.
کتیبۀ معرّق سنگ آرامگاه رضا شاه (بنا در اردیبهشت ۱۳۲۹ ش.) به خطّ ثلث خوش رضوان نگاشته شده و تنها نمونهٔ نفیس از کتیبهٔ معرق سنگ در ایران است. این اثر در مقبرۀ رضا شاه بود و نمیدانم پس از انقلاب توسط چه کسی قبل از تخریب بنا، به دقت جدا شده و در دیوار کتابخانۀ امروزی حرم نصب شده است. بنای مقبرهٔ رضا شاه در اردیبهشت ۱۳۵۹ خورشیدی با حکم حاکم شرع وقت، صادق خلخالی تخریب کامل شد.
دکتر مهدی بیانی در کتاب «احوال و آثار خوشنویسان» در شرح حال عبدالحمید ملک الکلامی، هنرمندی که بسیاری از کتیبه‌های دوران پهلوی اول به خط اوست، چنین آورده است:
«آخرین اثر بی ‏نظیر وی، کتیبۀ ثلثی است که برای آرامگاه رضاشاه شروع به نگاشتن کرد و نمی‏دانم که آن کار به کجا انجامید. در آخرین سال زندگیش بدبینی شدیدی به مردم روزگار پیدا کرد و همان زمان روزی به من گفت، که نگارش کتیبۀ آرامگاه شاه را از من خواسته‏ اند، ولی من خود را آمادۀ این خدمت نمی ‏بینم. من هرچه توانستم به تمنّی و استدعا او را به انجام این مهم تشویق کردم. پس از شش ماه، روزی به من گفت که من نوشتن کتیبه را به عهده گرفتم، ولی برای سوزن زدن، کمکی نداشتم و ناگزیر خود به این کار نیز پرداختم و اکنون دیگر چشمم کار نمی‏کند و کار نیمه تمام مانده است. چند روز بعد به کتابخانۀ ملّی ایران نزد من آمد، یأس و دلسردی و ناتوانی را که در چشمان بی‏ فروغش دیدم، اشک به چشمانم آورد ... دو روز بعد، خبر جانگداز مرگ وی را شنیدم ...»
با تطبیق کتیبه ای که اکنون در کتابخانۀ حرم است با تصاویری که از داخل آرامگاه رضاشاه یافته و دیده ام، میتوان یقین داشت که استاد عبدالحمید ملک الکلامی امکان نگارش یا اتمام این کتیبه را نیافته و شاید به خاطر مرگ او در مهرماه ۱۳۲۸ و شتاب برای افتتاح بنا، این مهم را به خوشنویسی تقریباً گمنام به نام «رضوان» سپرده اند. کتیبه دربرگیرندۀ آیاتی از سورۀ واقعه است و این رقم در پایانش دیده می‌شود: «عمل حسین حجّارباشی، کتبه رضوان ۱۳۲۹»
تصاویر این پست اینستاگرام از رضاشاه و تصویر مومیایی شده آغاز می‌شود و سپس بنای ساخته شده و داخلش. پس از آن سه تصویر از کتیبهٔ آرامگاه (تنها بخش نجات یافتهٔ بنا) که بر دیوار کتابخانهٔ کنونی حرم عبدالعظیم آمده است. در پایان نخاله‌های بنای تخریب شده (پس از انقلاب) که دیگر نشانی از آن نیست.
https://www.instagram.com/p/CmfC43uMGAx/?igshid=MDJmNzVkMjY=