کتیبه‌های فارسی مسجد شاه‌عباس، شهر گنجه، جمهوری آذربایجان.

مسجد و حمام شاه‌عباس در مرکز شهر گنجه قرار دارد و در سال 1015ق (1606م) به دستور شاه‌عباس و طراحی شیخ بهایی ساخته شده‌اند. این دو بنای تاریخی، علی‌رغم بیش از 10بار زلزلۀ قوی، همچنان پابرجا هستند.
در کنار مسجد و حمام، مقبره و بنای یادبود جوادخان گنجه‌ای قاجار، آخرین حاکم شهر (پیش از سقوط و کشتار هولناک مردمِ گنجه توسط روسیه) قرار دارد.
بر اساس منابع تاریخی، مسجد و بناهای اطراف، دارای کتیبه‌های با ارزشی بوده که به مرور از بین رفته است.
اکنون تنها دو کتیبۀ فارسی از فرامین حاکمین محلی، یکی مبنی بر رعایت رفتارهای اخلاقی و دیگری پرهیز از غصب املاک، بر سردر شبستان مسجد، برجای مانده است.

تصاویر بیشتر از مسجد، حمام و مزار جوادخان، در کانال کتیبه.

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

شعر فارسی بر دروازۀ قلعه مولتان- پاکستان

شهر مولتان، قدیمی‌ترین شهر پاکستان است و به دلیل وجود بناهای زیبای تاریخی یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری در این کشور است. قلعۀ باستانی مولتان کارکردی نظامی داشته و تاریخی سه هزار ساله دارد. این قلعه پیش از حمله و تخریب توسط ارتش انگلستان( 1849م) دارای چهار دروازه بوده که اکنون تنها یکی از آنها برجای است.
در بازسازی دروازه، کتیبه‌ای بزرگ حاوی شعری از علامه اقبال لاهوری نصب شده است.

متن کتیبه:
مشو ای غنچهٔ نورسته دلگیر/
ازین بستان سرا دیگر چه خواهی/
لب جو، بزم گل، مرغ چمن سیر/
صبا ، شبنم ، نوای صبحگاهی/

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

21 اسفند روز عید مبعث و بزرگداشت نظامی گنجوی

یک آیه یک حدیث و دو بیت شعر از بزرگترین شاعران پارسی‌گو (نظامی و حافظ) همه در بیان ارتباط میان دو مفهومِ عشق و حیات ابدی.
این کتیبهٔ زیبا در مسجد و آرامگاه مهرعلیشاه (۱۸۵۹–۱۹۳۷م) عارف و شاعر قرن بیستم در شهر اسلام آباد پاکستان افراشته است. از ویژگیهای اکثر کتیبه‌های این آرامگاه، چیدمان یک آیه، یک حدیث و دو بیت شعرفارسی پیرامون یک محور است. همچنین جدید بودن برخی از آنها حتی تا دهۀ اخیر، نشانه‌ای است از ادامهٔ زبان فارسی بعنوان زبان عرفان، حکمت و ادب در کشور بزرگ پاکستان.
هنوز شاهدیم افرادی فرهنگ‌دوست از کشورهای هند و پاکستان با اساتید بومی و ایرانی تماس میگیرند و برای سردرِ خانه یا سنگ مزارِ والدین، جستجوگر اشعار نغز فارسی هستند.

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

کتیبه فارسی مسجد پادشاهی لاهور، پاکستان.

مسجد پادشاهی یا مسجد عالمگیری، از بزرگترین و زیباترین مساجد جهان است که طی دوسال (1671-1673م) به فرمان پادشاه گورکانی اورنگ‌زیب (=زیبندۀ تخت پادشاهی) ساخته شد. اورنگ‌زیب فرزند سوم شاه‌جهان و مادر ایرانی‌اش ممتازمحل بود که با قتل دو برادر و زندانی کردن پدرش در کنار مقبرۀ مادر (تاج محل)، حکومتی خونین آغاز کرد، وی که واژگون پدرانش با شعر و معماری الفتی نداشت، خود را عالمگیر نامید و به مناسبت جنگها و فتوحات بسیارش، فرمان داد مسجد عالمگیری ساخته شود.
این مسجد بزرگ و زیبا متاسفانه از سال 1799 تا 1856م در زمان تصرف لاهور توسط امپراتوری سیکها و سپس بریتانیا، به مدت 57سال به پادگان نظامی و اصطبل اسبان تبدیل شد و بسیار آسیب دید.

متن کتیبۀ سردر ورودی:
مسجد ابوالظفر محی‌الدین محمد عالمگیر پادشاه غازی سنۀ هزار و هشتاد و چهار هجری اتمام یافت.
باهتمام کمترین خانه‌زادان فدائیخان کوکه (برادر رضاعی اورنگ‌زیب و حاکم لاهور).
به مناسبت ۱۲ اسفند سالروز فوت اورنگ‌زیب.

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

تصاویر بیشتر از این مسجد در کانال کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

خدمات خانوادهٔ معرفتِ خامنه در قفقاز شمالی.

حاج اسدالله معرفت خامنه (۱۲۵۶ق) فرزند آقا فتح‌الله به همراه دو برادرش مجید و لطف‌الله به دلیل اوضاع نابسامان کشور (نیمه دوم قرن ۱۹)، عازم منطقه داغستان در روسیه میشوند. این سه برادر، از ۱۳۱۰ق (تاریخ اولین کتیبه) یک مسجد، یک مدرسۀ دخترانه، مهمانسرا، درمانگاه و تجارتخانه در پایتخت داغستان تاسیس میکنند.
در سفر نگارنده در سال ۱۳۹۳ش به چچن و داغستان، کتیبه‌های یک ساختمان اداری در شهر دربند قرائت و مشخص گردید این دومین مسجدی است که توسط این برادران ساخته شده است (۱۳۱۷ق). در سفر دوم نگارنده به داغستان در سال ۹۷ش؛ برای یافتن مزار عبدالرحیم طالبوف (نماینده تبریز در اولین دورهٔ مجلس) به شهر بویناکس عزیمت و حسب اتفاق، هنگام تخریب یک مسجد و مدرسه، کتیبۀ آن ملاحظه و مشخص گردید این سومین مسجد و دومین مدرسه‌ای است که خانوادهٔ خامنه در داغستان ساخته‌اند (۱۳۲۹ق).
برادران خامنه، دو مدرسه نیز به سبک جدید در شهر مشهد و خامنه (۱۳۱۸ق) تاسیس نمودند و با انتقال روشهای نـوینِ آموزش و پرورش به ایران، خدمات گرانسنگی انجام دادند.
نامشان جاودان.

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

عید نوروز بر شما مبارک.

معرفی مدرسه نوروز در جمهوری اوستیا-آلانیا/ روسیه.

در نیمه دوم قرن ۱۹م به دلیل بحرانهای اقتصادی، بیش از پانصدهزار نفر از ایران خصوصا مناطق آذری نشین به مناطقی در قفقاز شمالی (مانند داغستان، چچن و اوستیا-آلانیا) و همچنین قفقاز جنوبی (مانند جمهوری آذربایجان، گرجستان و ارمنستان) مهاجرت نمودند.

شهر ولادی‌قفقاز پایتخت جمهوری اوستیا-آلانیا، که مردمانش بر ریشه‌های آریاییِ خود میبالند، پذیرای نزدیک به ۲۰۰۰ نفر از مهاجرین ایرانی شدند. ناصرالدین‌شاه در سفرنامۀ دوم و سوم خود به اروپا، هنگام عبور از ولادی‌قفقاز به کثرت ایرانیان، چه رعیت و چه بازرگان در این شهر اشاره میکند.

مدرسهٔ روسی- ایرانیِ نوروز در سال ۱۹۰۲م بنا به درخواست و هزینۀ مهاجرین ایرانی و پیگیری داودخان نصرة الوزارة (دیپلمات تلاشگر و محبوب ایران) تاسیس گردید و مظفرالدین‌شاه بابت این خدمت فرهنگی، انگشتر خود را به داودخان هدیه داد.
مدرسۀ نوروز با هدف تدریس معارف و علوم جدید و زبان ملی، تاسیس و پس از ۲۹سال در سال ۱۹۳۱م به دلیل بازگشت اکثر مهاجرین، تعطیل و کاربری آن تغییر کرد.

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

نمایشگاهی از کاشیکاری ایرانی در پاکستان

مردم منطقه پنجاب معتقدند شاه یوسف گردیزی عارف و مبلغ اسلامی بیش از هزار سال پیش، با هیبتی عجیب سوار بر شیر، و مار به دست وارد شهر مُلتان شد و بدلیل کرامات بسیار، افراد زیادی توسط او به اسلام گرویدند. وی اکنون نیز از جایگاه معنوی بسیار ارزشمندی در شبه‌قاره برخوردار است.

آرامگاه و مسجد شاه یوسف گردیزی نمایشگاه بسیار زیبایی از کاشیکاری ایرانی است. دیوارها، سقف، قبور، زمین و حتی درها و پنجره‌ها با کاشیکاری فیروزه‌ای تزئین شده است.
ابیات ذیل که بر روی دیوار صحن نصب است به ویژگی "شیر سوار بودن" و "مار به دست داشتن" وی اشاره دارد.

متن کتیبه:
دانی سوار شیر که در دست مار کرد، مخدوم شاه یوسف اینجا قرار کرد/

اگر گیتی سراسر باد گیرد، چراغ مقبلان هرگز نمیرد/
شاه یوسف تولد می‌دان ۴۶۲ هجری.
شاه گردیز را وصال بخوان ۵۴۷ هجری.

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

تصاویر بیشتر از این آرامگاه، در کانال کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

فرمان شاه عباس مرتبط با حمله عثمانی به آذربایجان.

شاه عباس که سیاستش بر اخذ مالیات بود در فرمانی استثنائی، مردم اردوباد (در جمهوری آذربایجان) را به دلیل چندین نوبت قتل‌عام توسط لشگر عثمانی، معاف دائم از مالیات نمود و دستور داد فرمانش بصورت کتیبه بر سردر مسجد جامع اردوباد نصب شود.

بخشی از متن کتیبه:
غرض از تسطیر این کلمات آنست که چون حقیقت اخلاص و جانسپاری کافهء اکابر و اصاغر و عامه فقراء و ضعفاء قصبه طیبه اردوباد ...وضوح تمام داشت و بسبب تشیع فطری در زمانی که ولایت آذربایجان بتصرف مخالفان درآمده بود انواع ظلم و ستم بر ایشان نموده قتل و اسیر ایشان کرده بودند بنابرین در ازاء جانسپاریهاء ایشان ... از مراحم بیدریغ شاهانه شامل حال ایشان شده........

- متن کامل کتیبهٔ شاه عباس و تصاویر بیشتر در کانال کتیبه:
https://t.me/katibefarsi

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی

 شعر حافط و اّرّس:
ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس،
بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس.
.......
محمل جانان ببوس آن گه به زاری عرضه دار،
کز فراقت سوختم ای مهربان فریاد رس.

✏️غوغای کلام حافظ در یک آرامگاه/ ۲۰مهر، روز حافظ شیرازی
مرتضی رضوانفر

سخی سلطان علی اکبر شاه شمسی، از نوادگان شاه شمس سبزواری عارف ایرانی (۵۶۰ق سبزوار، ۶۷۵ق مولتان پاکستان) است.
بنای بسیار زیبای مقبره به سبک مقابر دورۀ تُغلق‌شاهیان، در سه طبقه با زیربنایی هشت ضلعی، برجکهای مخروطی‌ و گنبدی بزرگ در سال ۹۹۳ق در مولتان بنا شده است. داخل آرامگاه با گچبری‌ و نقوش اسلیمی که برخی بسیار موقّر و نادر است پوشیده شده است.
نمای بیرونی این بنای آجری با کاشی‌های زیبا حاوی اشعار ابوسعید ابوالخیر، همام تبریزی، مولوی و چند شاعر محلی تزئین شده است. اما آنچه کاملا نمایان است ابیات بسیاری از حافظ شیرازی است که بصورت دو نوار و چند کتیبۀ مجزا تمام دیوارهای بیرونی آرامگاه را در بر دارد. ابیاتی از غزلیات شماره ۴۹/ ۱۶۲/ ۲۹۸/ ۳۹۰/ ۴۰۸/ ۴۱۰/ ۴۱۳/ ۴۸۹.
شاید هیچ بنا و آرامگاهی در شبه قاره این میزان به کلام حافظ مزین نباشد.

متن یکی از کتیبه‌ها:
مقام امن و می بی‌غش و رفیق شفیق، گرت مدام میسر شود زهی توفیق/
جهان و کار جهان جمله هیچ بر هیچ است، هزار بار من این نکته کرده‌ام تحقیق

#اثر #مرتضی_رضوانفر
@asmaaneh

شعر سعدی و جامی بر مزار معین‌الدین گیلانی، اسلام آباد، پاکستان.

خاندان معین‌الدین گیلانی (1920- 1997م) شامل پدربزرگ (مهرعلیشاه)، پدر (محی‌الدین)، برادر (عبدالحق)، فرزندان ( نصیرالدین، جلال‌الدین، حسام‌الدین)، همه دستی بر شعر داشتند و به چند زبان خصوصا فارسی اشعاری سروده اند، خود نیز تخلص مشتاق را برگزیده بود.
مزار وی که در فضایی کنار مزار مهرعلیشاه گیلانی و خانواده قرار دارد، دارای عبارات و اشعار زیادی به فارسی است.
از خصوصیات مهم مزار و کتیبه‌ها، معاصر بودن آنهاست و نشان از آن دارد که هنوز زبان فارسی بعنوان زبان عرفان، حکمت و ادب در کشور دوست، پاکستان استفاده میشود.

متن کتیبه‌های فلزی بر چلچراغ مزار:
اگر دعوتم رد کنی ور قبول،
من و دست و دامان آل رسول (سعدی)

ﺯ ﮐـﺮﺩﻩ ﺧویـﺶ ﺣﯿﺮﺍﻧﻢ ﺳﯿــﺎﻩ ﺷﺪ ﺭﻭﺯ ﻋﺼﯿــﺎﻧﻢ،
ﭘﺸﯿﻤــــﺎﻧﻢ ﭘﺸﯿﻤــــﺎﻧﻢ ﭘﺸﯿﻤــﺎن ﯾــﺎ ﺭﺳﻮﻝ ﺍلله (منسوب به جامی)

نمونه‌ای از اشعار معین‌الدین گیلانی:
ذات حق چون قابل حمد و ثناست،
پس محمد گفتن او را هم رواست/
نیست کثرت را بجز وحدت نشان،
اندرین کثرت ببین وحدت نهان/
بشنو از من ای برادر یک خبر،
باش مشتاقش که یابی زودتر/

#مرتضی_رضوانفر
پژوهشگاه میراث فرهنگی