بسم الله الرحمن الرحیم
درباره نسخه های نهج البلاغه، یادداشت ها و نکات دیگری مدنظر بود که به علت طولانی شدن این بحث، امید است در زمانی دیگر ارائه گردد. در ادامه مطلبی کوتاه می آید که امیدوارم از نکات و تذکرات اساتید و بزرگواران استفاده کنم و چون نیازمند بررسی بیشتر و مستندشدن دارد، لطفا در کانال ها دیگر ارسال نشود.
سید رضی (م 404ق) بعد از اینکه در سال 400ق تالیف نهج البلاغه را به اتمام رساند، طی چند سال بعدی، اضافات و (احیانا اصلاحات اندکی) در نهج البلاغه انجام داده است. این مساله سابقا تذکر داده شده که ایشان در پایان سه بخش خطب و نامه ها و کلمات قصار سخنانی دیگر از امیرالمومنین (ع) را به نهج البلاغه افزوده است (5 یا 6 خطبه به آخر بخش خطب، یک مورد به بخش نامه ها و 17 مورد در آخر بخش کلمات قصار). اما آنچه به نظر حقیر می رسد اضافات ایشان محدود به این موارد نبوده بلکه در هر سه بخش، بعضا عبارات کوتاه دیگر نیز اضافه کرده و در کنار آن برخی بیانات توضیحی در معنای کلمات و ... از خودش افزوده است. بعید نیست مواردی هم باشد که با نظر و تایید ایشان در نسخه های شاگردان ایشان اعمال شده باشد. اما نکته مهم اینکه ظاهرا ایشان درباره برخی واژه ها و کلمات، ضبط ها و تفاوت نسخه ها آنان را در حاشیه یا متن نسخه خود افزوده است و (چه بسا برخی از نوشتن این دو ضبط متفاوت یک کلمه همزمان با تالیف بوده است)؛ درصورت درستی این نکته، اگر قرار به ارائه تحقیقی جامع و دقیق از نهج البلاغه است، باید هر دو ضبط مختلف همزمان در متن نشان داده شود یا حداقل درصورت پیدا کردن قرائن و شواهد ضبط متاخرتر در متن و ضبط قدیم تر در پاورقی آورده شود. با این توضیح مختصر، به نظر می رسد بخشی از اختلاف نسخه های نهج البلاغه در واقع به خود سید رضی بر می گردد. اما مطمنا مقداری اضافات و اختلاف نسخه ها بعد از ایشان به متن برخی نسخ نهج البلاغه وارد شده که احتمالا بیشتر در اثر ورود حواشی به متن بوده است و متاسفانه در متن شایع امروزی که بر اساس تصحیح عبده و صبحی صالح هستند، به دلیل عدم استفاده از نسخه های معتبر، این اشکالات وجود دارد. خوشبختانه در مورد نهج البلاغه با وجود نسخه های کهن و اهتمام ادیبان و عالمان برجسته در قرون ششم و هفتم، امکان تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه و بررسی و داوری اطمینان آور درباره بیشتر این موارد اختلاف ضبط ها و نسخ هستیم.
یک فایده این مباحث پیجویی روایت و گسترش نهج البلاغه در بوم های مختلف در چند قرن بعد از تالیف کتاب بوده است، یا به تعبیر دیگر تاریخ نهج البلاغه؛ ولی شاید مهم ترین فایده در تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه به عنوان مقدمه ای لازم و ضروری برای ارائه متنی منقح و تحقیقی از نهج البلاغه است. امید است پژوهشگران محترم دارالحدیث که طی چند سال اخیر در حال تصحیح نهج البلاغه هستند به این امر مهم توجه داشته باشند و انتظار می رود در مقدمه تحقیق خود به طور مفصل به تبارشناسی نسخ پرداخته و نتایج آن را در متن نشان بدهند. (مسئله ای که ظاهرا درباره تحقیق کتاب الکافی به خوبی مورد توجه قرار نگرفت و مورد انتقاد محققان ونسخه پژوهان قرار گرفت).
@libmazaheb
درباره نسخه های نهج البلاغه، یادداشت ها و نکات دیگری مدنظر بود که به علت طولانی شدن این بحث، امید است در زمانی دیگر ارائه گردد. در ادامه مطلبی کوتاه می آید که امیدوارم از نکات و تذکرات اساتید و بزرگواران استفاده کنم و چون نیازمند بررسی بیشتر و مستندشدن دارد، لطفا در کانال ها دیگر ارسال نشود.
سید رضی (م 404ق) بعد از اینکه در سال 400ق تالیف نهج البلاغه را به اتمام رساند، طی چند سال بعدی، اضافات و (احیانا اصلاحات اندکی) در نهج البلاغه انجام داده است. این مساله سابقا تذکر داده شده که ایشان در پایان سه بخش خطب و نامه ها و کلمات قصار سخنانی دیگر از امیرالمومنین (ع) را به نهج البلاغه افزوده است (5 یا 6 خطبه به آخر بخش خطب، یک مورد به بخش نامه ها و 17 مورد در آخر بخش کلمات قصار). اما آنچه به نظر حقیر می رسد اضافات ایشان محدود به این موارد نبوده بلکه در هر سه بخش، بعضا عبارات کوتاه دیگر نیز اضافه کرده و در کنار آن برخی بیانات توضیحی در معنای کلمات و ... از خودش افزوده است. بعید نیست مواردی هم باشد که با نظر و تایید ایشان در نسخه های شاگردان ایشان اعمال شده باشد. اما نکته مهم اینکه ظاهرا ایشان درباره برخی واژه ها و کلمات، ضبط ها و تفاوت نسخه ها آنان را در حاشیه یا متن نسخه خود افزوده است و (چه بسا برخی از نوشتن این دو ضبط متفاوت یک کلمه همزمان با تالیف بوده است)؛ درصورت درستی این نکته، اگر قرار به ارائه تحقیقی جامع و دقیق از نهج البلاغه است، باید هر دو ضبط مختلف همزمان در متن نشان داده شود یا حداقل درصورت پیدا کردن قرائن و شواهد ضبط متاخرتر در متن و ضبط قدیم تر در پاورقی آورده شود. با این توضیح مختصر، به نظر می رسد بخشی از اختلاف نسخه های نهج البلاغه در واقع به خود سید رضی بر می گردد. اما مطمنا مقداری اضافات و اختلاف نسخه ها بعد از ایشان به متن برخی نسخ نهج البلاغه وارد شده که احتمالا بیشتر در اثر ورود حواشی به متن بوده است و متاسفانه در متن شایع امروزی که بر اساس تصحیح عبده و صبحی صالح هستند، به دلیل عدم استفاده از نسخه های معتبر، این اشکالات وجود دارد. خوشبختانه در مورد نهج البلاغه با وجود نسخه های کهن و اهتمام ادیبان و عالمان برجسته در قرون ششم و هفتم، امکان تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه و بررسی و داوری اطمینان آور درباره بیشتر این موارد اختلاف ضبط ها و نسخ هستیم.
یک فایده این مباحث پیجویی روایت و گسترش نهج البلاغه در بوم های مختلف در چند قرن بعد از تالیف کتاب بوده است، یا به تعبیر دیگر تاریخ نهج البلاغه؛ ولی شاید مهم ترین فایده در تبارشناسی نسخه های نهج البلاغه به عنوان مقدمه ای لازم و ضروری برای ارائه متنی منقح و تحقیقی از نهج البلاغه است. امید است پژوهشگران محترم دارالحدیث که طی چند سال اخیر در حال تصحیح نهج البلاغه هستند به این امر مهم توجه داشته باشند و انتظار می رود در مقدمه تحقیق خود به طور مفصل به تبارشناسی نسخ پرداخته و نتایج آن را در متن نشان بدهند. (مسئله ای که ظاهرا درباره تحقیق کتاب الکافی به خوبی مورد توجه قرار نگرفت و مورد انتقاد محققان ونسخه پژوهان قرار گرفت).
@libmazaheb
