کانال کتاب (yortchi) pdf

تصویر جلد این کتاب، مربوط است به برگی از نسخۀ خطیِ تحریر اصول اقلیدس؛ اثر جناب خواجه نصیرالدین طوسی. در این برگه برهان قضیۀ فیثاغورس (شکل عروس) ذکر شده است. اگرچه این قضیۀ هندسی، به روابط مثلثاتی (sin, cos, tan, cot) ارتباطی مستقیم ندارد، اما شکل هندسی مرسوم در این برگه و احتمالاً استعمال واژۀ مثلث در چند جای برهان، باعث شد تا نویسندۀ خوش ذوق این کتاب، آن را طرح جلد کتابش قرار دهد.

پیش از توضیحات تکمیلی از حضور مدیریت محترم گروه، استاد گرامی جناب متقی عذرخواهم اگر این مطالب ارتباط زیادی به مباحث و اهداف گروه ندارد. اما برای دوستان عزیزی که ممکن است این بحث را علاقمندانه پی گرفته باشند، از سر انجام ‌وظیفهٔ شاگردی می‌نویسم تا اگر احیاناً در این زمینه اطلاعات کافی ندارند به بیراهه نیز نیفتند:
سینوس، کسینوس، تانژانت و کتانژانت زاویه، درون «مثلث» قائم‌الزاویه‌ای تعریف می‌شوند که وترش شعاع دایرهٔ مثلثاتی است بنابراین وقتی می‌گوییم کسینوس یا سینوس، پیش‌فرض نخست ما بر برقراری یک «مثلث» دلالت دارد. همچنین وقتی صحبت از قضیهٔ فیثاغورس می‌شود پیش‌فرض مسأله، وجود یک «مثلث» قائم‌الزاویه را ضامن است که رابطهٔ برابری مربع وتر با مجموع مربع ضلعین، بین اضلاع آن برقرار می‌شود پس «وجود مثلث فرض نخست است» و منظور از "مثلث و قضیهٔ فیثاغورس" قطعاً مثلث فیثاغورس، یعنی مثلثی است که قضیهٔ فیثاغورس در آن حاکم است.
«مثلثات» همان‌طور که از نامش بر می‌آید دانش مطالعهٔ روابط میان اضلاع و زوایای مثلث است و محدود به توابع زاویه‌ای یعنی سینوس، کسینوس و غیره نیست و شامل همگی روابطی می‌شود که درون یک مثلث صادق است از جمله قضیهٔ فیثاغورس.
بنابراین امیدوارم ابهامات ایجاد شده در بند اول، دوم، سوم و مقداری از بند پنجم که احیانا به علت درک ناقص مفهوم مثلثات و قضیهٔ فیثاغورس پیش آمده بر طرف شده باشد.
و اما بند چهارم،
در هندسه هرگاه قضیه‌ای را «بتوان» با استفادهٔ از قضیهٔ دیگری به اثبات رساند مبرهن است که از حالت خاصی از قضیهٔ جدید می‌توان قضیهٔ نخست را استنتاج نمود؛ در این هنگام ذکر این نکته که قضیهٔ دوم تعمیم اولی است و کاری که برای نشان‌دادن آن انجام شود فاقد ارزش منطقی است؛ چون این امر به دلیل آنکه فرض مسألهٔ نخست در مسألهٔ دوم جاری است «بدیهی است» و توضیح بدیهیات هم دور از عقل سلیم است‌ مثل اینکه بگوییم قضیهٔ تالس حالت خاص قضیهٔ تشابه مثلث‌هاست و حال آنکه در اثبات تشابه مثلث‌ها قضیهٔ تالس را فرض می‌گیریم.
بنابراین توضیحاتی که در بند چهارم و بخشی از بند آخر ارائه شده باز هم مکرّر است و مشخص نیست تأکید بر «اقلیدس» از سر چیست؟!
فیثاغورس حدود دویست سال پیش از اقلیدس می‌زیسته و اقلیدس قضیه‌ای منسوب به وی را در کتاب اصول آورده است. چنانچه از نام «قضیۀ فیثاغورس» نیز پیداست این رابطه حاصل کشف اقلیدس نیست کمااینکه شواهدی از آن پیش‌تر از فیثاغورس حتی در الواح بابلی(بیش از هزار سال قبل از میلاد) مانند لوح گلی بابلی که جورج پلیمپتون در 1930 به دانشگاه کلمبیا اهدا نمود
(Plimpton 322)
هم به چشم می‌آید و چه بسا قدمتی بیشتر از آنچه به نظر می‌رسد داشته باشد. بنابراین از نظر زمانی، تقدم قضیۀ فیثاغورس بر قضیۀ کسینوس‌ها(قانون کاشانی) پیداست و هیچ نیازی به اثبات این رابطهٔ میان اضلاع مثلثی با استفاده از روابط زاویه‌ای نیست تا «ارتباط مستقیم» بین طرح جلد یک کتاب کوچک آموزش مثلثات با محتویات آن را توجیه کند.
ضمن سپاسگزاری از توجه شما استاد گرامی، دوست‌تر داشتم شیوۀ نقد جمله به جمله و قال-أقول را با متن شما پیش گیرم ولی عذرم را بپذیرید چون سیاق نوشته و تکرار مکرراتی که در بندهای مختلف بود این اجازه را نمی‌داد.??

کتاب حاضر چاپ نسخه‌برگردان کتاب المحجة البيضاء فی أصول الدين تأليف حسام‌الدين عبد‌الله بن زيد العنسی (د. 667 ق)، يکی از مهمترين دانشمندان و متکلمان و فقيهان زيدی يمن است. اين کتاب در دانش کلام معتزلی / زيدی است و نسخۀ حاضر شامل چهار قسمت اول کتاب است و بحثهای مهم و ارزشمندی دربارۀ توحيد، عدل، نبوت و مسائل وابسته به این موضوعات را دربرمی‌گیرد.

در مقدمۀ انگلیسی اين اثر از نويسنده، آثارش و اهميت انديشه‌های کلامی او بحث شده است. به طور خلاصه اينجا بايد به چند نکته در رابطه با اهميت اين کتاب اشاره کرد: نخست اينکه اين کتاب يکی از آثار کلامی بر جای مانده از زيديان معتزلی يمن است که مطالعۀ آن به‌ويژه برای فهم و درک مناسبات کلامی و اعتقادی شيعيان زيدی و مکتب معتزلی اهميت فوق العاده‌ای دارد. درست است که از آثار زيديان معتزلی يمن کتابهای کم و بيش زيادی و از سده های ششم تا هشتم قمری که در واقع مهمترين دورۀ کلام معتزلی يمن است در اختيار است منتهی تاکنون تنها تعداد محدودی از اين آثار به چاپ رسيده است. مطالعۀ اين کتاب می‌تواند پرتویی بر چگونگی دريافت و تفسير کلام معتزلی از سوی زيديان يمن بيافکند و ما را با بحثها و مناقشاتی که زيديان در تعامل با مکتب اعتزال که کم و بيش از اوائل سدۀ ششم قمری با آن آشنایی مستقيمی پیدا کردند آشنا کند.
نکتۀ دومی که بايد در ارتباط با اهميت اين کتاب مطرح شود آن است که اين اثر که متعلق به سدۀ هفتم قمری است، برخلاف آثار و نوشته‌های کلامی نخستين نسلهای زيديانی که در سدۀ ششم قمری با مکتب بهشمی معتزلی يعنی مکتب ابوهاشم جبايی و قاضی عبدالجبّار همدانی آشنایی يافتند نگاهی کم و بيش انتقادی به اين مکتب دارد و بيشتر درصدد است تا بر اهميت تعاليم امامان زيدی از ميان اهل بيت تأکيد کند. نکتۀ جالب توجه اين است که در راستای اين هدف، نويسندۀ کتاب از آشناييش با مکتب معارض با مکتب قاضی عبدالجبّار، يعنی مکتب ابوالحسين بصری (د. 436 ق) و محمود ابن‌الملاحمی (د. 536 ق) بهره می‌گيرد و گاه در مخالفت با مکتب سنّتی بهشميان، در کنار مکتب ابوالحسين می‌ایستد. به همين دليل اين اثر جنبۀ بحثی و چالشی جالب توجهی را در معارضۀ اين دو مکتب و تلاش نويسنده در ارائۀ مکتب کلامی متّبع در سنّت امامان اوليۀ زيدی به نمايش می‌گذارد. نگاهی به نمايه‌ای که در پايان اين کتاب قرار داده‌ايم و نام اشخاص و کتابهایی که در اين اثر از آنها ياد شده می‌تواند اهميت المحجة البيضاء را آشکارتر کند.
آخرين نکته‌ای که در رابطه با اهميت اين اثر بايد متذکر شد آن است که اين کتاب کم و بيش در همان دورانی نوشته شده که در سنّت متکلمان اماميه و به‌ويژه به همت سديدالدين حمّصی (پايان سدۀ ششم قمری) انتقاد از مکتب کلامی شريف مرتضی که می‌دانيم به مکتب کلامی بهشمی دلبستگی داشت در محافل اماميۀ ايران و سپس حله (عراق) آغاز شد و در اين راستا سديدالدين حمّصی گرايش قوی به مکتب مخالف، يعنی مکتب ابوالحسين بصری و محمود ابن‌الملاحمی پيدا کرد. اين گرايش جديد کم و بيش در ميان دو مذهب امامی و زیدی همزمان آغاز شد و بنابراين المحجة اللبيضاء اثری کلامی است که ما را برای فهم درست‌تر مکتب واسطۀ سديد الدين حمصی ياری می‌کند، مکتبی که می‌دانيم بعداً به‌ويژه علامه حلی آن را پی گرفت و عميقاً در شماری از نوشته‌های کلامیش تحت تأثير آن بود. بدين ترتيب، چاپ نسخه‌برگردان اثر حاضر برای تعميق شناخت ما از دوره‌ای مهم و سرنوشت‌ساز از تحولات کلام اسلامی و شيعی اهميتی فوق‌العاده دارد.
حسام‌الدين عبد‌الله بن زيد العنسی، المحجة البيضاء فی أصول الدين، مقدمه و فهارس: حسن انصاری و زابینه اشمیتکه، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه، 488 صفحه، شمارگان: 200 نسخه، قطع: وزیری، بها: (با جلد شومیز) 200000 ریال، (با جلد سخت) 300000 ریال، 1394.

سیاحتنامه فیثاغورس درایران
پیر سیلون مارشال
ترجمه یوسف اعتصامی
@litera9
فیثاغورث دانشمند، ریاضی دان و سیّاح یونانی در کتابی به نام «سیاحت نامه»، مطالبی در مورد خاک سپاری کوروش بزرگ نوشته است که در زمان پادشاهی داریوش بزرگ بوده است و خود فیثاغورث نیز شخصا در این خاک سپاری شرکت جسته است و اطلاعات بسیار مفیدی در مورد نحوۀ خاک سپاری، آیین مغان، جغرافیای تاریخی پاسارگاد و فرهنگ هخامنشیان به ما رسانده است. این گزارش فیثاغورث در فصل هفتم کتاب سیاحت نامه آمده است و دربارۀ مراسم پر شکوه خاک سپاری و بدرقۀ جنازۀ کوروش بزرگ است. از مطالب جالب این فصل، اشاره به وصیت نامۀ کوروش بزرگ است که با حروفی با آب زر بر دیبا نگاشته بودند . مفهوم این وصیت نامۀ این است که: «چون من از این جهان درگذشتم، پیکر سرد شده اَم را را با زر و سیم نیارایید، بلکه آن را زود به خاک بسپارید ...». در این وصیت نامۀ کوروش، این پادشاه بزرگ هخامنشی تاکید دارد که در مراسم پس از مرگش، سوگواری و ندبه نشود، در حالی که کوروش بزرگ برای مرگ همسرش کاساندان دستور داده بود که تمام اتباعش به سوگواری بپردازند، چنان چه در سالنامه نبونید - کوروش و تواریخ یونانی نیز...

از نيمه سده ششم قمری در يمن اين نويسندگان اسماعيلی طيبی يمن بودند که برای نخستين بار مدعی شدند رسائل تأليف احمد بن عبد الله است و آن را ميراث اهل بيت پيامبر (ص) دانستند. قبل از آن هيچ اثری از اين باور در ميان اسماعيليه ديده نمی شود. نه تنها اين نظر بلکه حتی هيچ گونه استنادی و يا ذکری از رسائل در نوشته های نويسندگان فاطمی و يا نويسندگان اسماعيلی مکتب ايرانی خراسان وجود ندارد. سهل است تعاليم فلسفی نوافلاطونی اسماعيليان ايران و يا آنچه بعدا در مکتب فاطمی پذيرفته شد با برخی تعاليم رسائل اخوان الصفاء تمايزهای روشنی دارد. اينکه طيبيان يمن چگونه اين رسائل را به عنوان ميراث خود شناسايي کردند موضوع تحقيق جالبی خواهد بود. رسائل البته در سده ششم برای همه کم و بيش چه در شرق جهان اسلام و چه در مغرب اسلامی و اندلس شناخته بود. با اين وصف نخستين کسی که به ارتباط آن با اسماعيليه اشاره ای مبهم دارد تا آنجا من به خاطر می آورم نويسنده بيان الأديان در اواخر سده پنجم قمری است (ص 73). در اين کتاب ابوالمعالي که نخستين کسی است که از حسن صباح و مذهب نزاری و دعوت جديده او ياد می کند می نويسد که آنان کتاب قديمی اخوان الصفاء را می خوانند و بدان باور دارند. اين نکته مهمی است. به نظر می رسد اين نزاريان بوده اند که برای نخستين بار مدعی شدند رسائل اخوان الصفاء کتابی است در سنت اسماعيلي و يا دست کم کتابی که با کار و مذهب آنان متناسب است. احتمالا حسن صباح با اين کتاب قبل از پيوستن به اسماعيليه آشنا بوده و بعدا آن را در سنت نزاری داخل کرده. با اين وصف تا آنجایی که من می دانم در هيچ اثر نزاری کهن و اصیلی يادی از اين رسائل نرفته است. غزالي که معاصر حسن صباح بود در المنقذ من الضلال خود از رسائل ياد می کند اما آن را مستقيما به اسماعيليه نسبت نمی دهد و تنها به تأثيرات تفکرات فيثاغورثی در آن توجه می دهد و مي نویسد که تعليمیان (يعنی نزاريان اسماعيلی) به تفکرات فلسفی فيثاغورثی دلبسته اند. می دانيم که خواجه طوسي در مصارعة المصارعة بعدها شباهتی ميان آرای شهرستانی با گرايشی باطنی که تفکرات فيثاغورثی داشتند می ديد اما آن را به تصريح اسماعيلی و يا تعليمی نخوانده است. ارتباط اين تفکر فلسفی با فلسفه نوافلاطونی (که خود مورد پذيرش مکتب فلسفی اسماعيلی قرار داشت) از ديدگاه غزالي و خواجه طوسي هنوز مورد تحقيق جامعی قرار نگرفته. گزارش غزالي شايد تأييدی باشد بر روايت ابو المعالي. علاوه بر اين دو گزارش قبلا در يادداشت ديگری گفتيم که در سده ششم قمري ابن فندق بيهقي در شرح حال ابن سينا به اشتباه گفته ابن سينا در کودکی رسائل اخوان الصفاء را می خوانده. او احتمالا اين رسائل را اسماعيلی می دانسته گرچه تصريحی به آن نکرده است. هر چه هست احتمال دارد که طيبيان يمن سده ششم به تبعيت از نزاريان ايران رسائل اخوان الصفاء را در سنت خود جای داده و پذيرفته و به تدريج آن را تأليف يکی از امامان مستور خود قرار داده اند. تحقيق دقيقتری لازم است تا اين موضوع و چگونگی آن روشن شود.

یکی از زیباترین راه‌ها، برای تکامل تفکر منطقی، حل مسأله‌های ساختمانی است. با وجود این، برنامه‌های دبیرستانی کمتر از آن چه لازم است، به این بخش از هندسه اهمیت می‌دهند. شاید یکی از علت‌های این کم‌توجهی این باشد که دبیران ریاضی به منابع مطمئن و آموزنده‌ای در نظریه ساختمان‌های هندسی دسترسی ندارند. در این مورد، ترجمه کتاب ارگوست آدلر که نظریه مسأله‌های ساختمانی را در همه بعدهای آن مطرح کرده است، می‌تواند سودمند باشد.

در این کتاب، علاوه بر تحلیل روش ساختمان‌های هندسی به کمک پرگار و خط‌کش، در مورد ساختمان‌هایی هم که تنها با یکی از وسیله‌ها و یا با استفاده از وسیله‌های اضافی دیگر انجام می‌گیرد، و همچنین درباره مسأله‌های حل نشدنی، با دقت و به صورتی منظم بحث شده است.

نصر بن مزاحم منقری(م۲۱۲ق) که بیشتر او را از کتاب وقعة صفين می شناسیم،از جمله کسانی است که کتابی در مقتل الحسین(ع) داشته و تعدادی از روایات آن را ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین آورده و ابن قولویه و شیخ صدوق و مرشد بالله شجری نیز روایات اندکی را از او در این باره نقل کرده اند.
این طور که مشخص است در دار الکتب المصرية یک نسخه مقتل منسوب به نصر بن مزاحم وجود دارد که دانشگاه کربلاء اقدام به نشر و بررسی آن کرده است،معلوم نیست که آیا این نسخه به مانند نُسَخ متعدد مقتل منسوب به ابومخنف،جعلی است و یا اینکه از روی کتبی مانند مقاتل الطالبیین جمع آوری شده و یا اینکه واقعا همه یا بخشی از مقتل الحسین منقری را در بر دارد که این امر می بایست با مطابقت این نسخه با روایات منقول از او در مقاتل الطالبیین تشخیص داده شود،در هر حال باید متن این نسخه بررسی شود و امید است که این نسخه،حداقل بخشی از مقتل نصر بن مزاحم را در بر داشته باشد...

نصر بن مزاحم منقری(م۲۱۲ق) که بیشتر او را از کتاب وقعة صفين می شناسیم،از جمله کسانی است که کتابی در مقتل الحسین(ع) داشته و تعدادی از روایات آن را ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین آورده و ابن قولویه و شیخ صدوق و مرشد بالله شجری نیز روایات اندکی را از او در این باره نقل کرده اند.
این طور که مشخص است در دار الکتب المصرية یک نسخه مقتل منسوب به نصر بن مزاحم وجود دارد که دانشگاه کربلاء اقدام به نشر و بررسی آن کرده است،معلوم نیست که آیا این نسخه به مانند نُسَخ متعدد مقتل منسوب به ابومخنف،جعلی است و یا اینکه از روی کتبی مانند مقاتل الطالبیین جمع آوری شده و یا اینکه واقعا همه یا بخشی از مقتل الحسین منقری را در بر دارد که این امر می بایست با مطابقت این نسخه با روایات منقول از او در مقاتل الطالبیین تشخیص داده شود،در هر حال باید متن این نسخه بررسی شود و امید است که این نسخه،حداقل بخشی از مقتل نصر بن مزاحم را در بر داشته باشد...