گفتگوهای تراثی

روایت محمود شجاعی و هوشنگ آزادی ور
از تذکره الاولیای استاد شفیعی کدکنی

*روزنامه جام جم / 22 اردیبهشت 98

محمود شجاعی، از شاعران «شعر دیگر» سرنوشت غریبی داشته است؛ او سال 1349 دچار احوالاتی می شود و تا مدتها شعر را رها نمی كند و به خلوت خود می رود. شاعر «از آبی نفسهای كوتاه » می گفت وقتی دچار جذبه شده، یك كتاب او را نجات داده است: «تذكره الاولیا»ی عطار نیشابوری. می گفت كتاب را هوشنگ آزادی ور، شاعرِ هم حلقه اش در «شعر دیگر » به او هدیه داده و همین باعث شده تا او پی ببرد چه بر او نازل شده است.
لابد شاعران و عارفان دیگری نیز چنین مراقبه هایی با این اثر مهم ادبیات عرفانی ما داشته اند و ما نمی دانیم اما همین یك روایت شجاعی و آزادی ور به ما می گوید كه تذكره الاولیا از چه قدرت هایی جدای از ملاحظات ادبی می تواند برخوردار باشد. حالا پس از وجود چند تصحیح از این كتاب ارزشمند در بازار، محمدرضا شفیعی كدكنی، نویسنده مشهور تصحیح خود را از آن منتشر كرده است و می دانید كه این دست از كتاب های شفیعی را عموما انتشارات سخن منتشر می كند؛ ناشری كه نزد اغلب اهالی ادبیات به كار نیك و رعایت اخلاقیات معروف است، اما انتشار یك شایعه در چند كانال و گروه تلگرامی مرتبط با كتاب، تعجب ما را برانگیخته است. آنها نوشته اند: «متاسفانه برخی ناشران، برای این كه سود حاصل از فروش كتاب هایشان مستقیم به جیب خودشان برود، كتابفروشی ها را نادیده می گیرند. نشر سخن بدون توزیع این كتاب در كتابفروشی ها، انحصارا كتاب را در نمایشگاه فروخت و هنوز مشتاقان این كتاب، به خصوص در شهرستان ها به آن دسترسی نداشته اند».
ما برای این كه در حد نقل این شایعه نمانیم با دفتر انتشارات سخن تماس گرفتیم. در تماس نخست، یكی از كاركنان این دفتر گفت كه مسؤول مربوطه در دفتر حضور ندارد و باید فردا تماس بگیریم. ما برای این كه یك طرفه قضاوت نكرده باشیم، پس از ساعتی دوباره تماس گرفتیم و این بار نیز یكی از مسؤولان انتشارات گفت كه سرشان شلوغ است و فردا تماس بگیریم. ما برای این كه نمی خواستیم به شایعه شكل گرفته در شبكه های اجتماعی دامن بزنیم و برای مان مهم بود كه موضع و پاسخ مسؤولان سخن را نیز در گزارش نقل كنیم، گفتیم كه چنین شایعه ای شكل گرفته و پاسخ ندادن مسؤولان سخن و سكوت شان باعث می شود حقانیت آن شایعه ثابت شود. پاسخ دفتر انتشارات سخن به روزنامه جام جم این بود: «اینها شایعه است و ما در حال پیگیری هستیم كه از كجا شكل گرفته. ما كتاب را در انحصار خود نگه نداشته ایم و از امروز كتاب ها به دست دفاتر پخش مختلف رسیده است.»
منتها به نظر می رسد این پاسخ چندان هم ناقض شایعه پی شگفته نیست؛ مسؤولان سخن می گویند از دیروز، یعنی بیست ویكم اردیبهشت كتاب را دربازار توزیع كرد هاند تا به دست دیگر كتابفروشی ها جز خودشان هم برسد، اما نكته ای كه درباره سخن گفته شده این است كه آنها چرا از روزی كه كتاب را منتشر كرده اند (یعنی دستكم از چهارم اردیبهشت كه نمایشگاه كتاب تهران آغاز به كار كرده)آن را به دست كتابفروشی¬ها نرسانده اند. همین كه از دیروز كتاب را به بازار رسانده اند مشخص است كه نیت شان مطلقا انحصارگرایی در فروش این كتاب نبوده است، اما اگر از همان ابتدا كتاب را بین كتابفروشی ها توزیع می كردند، شائبه انحصار فروش كتاب در روزهای برگزاری نمایشگاه هم كاملا مرتفع می شد.
@safinehyetabriz

🔸تکمله و تتمیم:

🔹پس از ارائه مشروح تحقیقات مربوط به کامل بهائی و تبیین وقوع تحریف در آن کتاب و لباب الانساب، و نیز نقل نظر بزرگان شیعه از علامه مجلسی تا علامه سید محسن امین و علامه سید جعفر مرتضی عاملی و دیگر محققان مبنی بر منتفی بودن انتساب کودک خرابه شام به حضرت سیدالشهداء (ع) برخی از دوستان که نتایج تحقیق را پذیرفته اند فقط دو دغدغه برایشان باقی مانده، و آن این که مرحوم جعفر آقا مجتهدی روضه رقیه بنت الحسین (ع) را می خوانده یا می شنیده و می گریسته اند!

🔸در پاسخ، ضمن اظهار عقیده به مراتب فوق العاده معنوی و عشق آن مرد بزرگ نسبت به خاندان رسالت، برای نقض این شبهه فقط به یک نمونه اشاره می کنم، و آن این که حضرت جعفر آقا به اشعار جیحون یزدی در مصیبت طفل شیرخوار حضرت سیدالشهداء (ع) بسیار علاقمند بود و ساعت ها با آن می گریست. حال آن که جیحون روایت ساختگی و دروغین مصیبت حضرت علی اصغر را که سبط ابن جوزی سنّی نقل کرده و طبق آن، حضرت فرزند خردسال را بر سر دست گرفته و - نعوذ بالله - عاجزانه از لشکر دشمن برای او طلب آب می کند! به شعر درآورده است؛

🔹اما طبق تمامی متون اصیل شیعی، حضرت سیدالشهداء (ع) در آخرین لحظات به درب خیمه آمده و فرموده اند: ناولینی ولدی الصغیر حتی اودّعه! فرزند خردسالم را به من بدهید تا با او وداع کنم. و در حالی که حضرت می خواسته اند فرزندشان را ببوسند تیری به آن نوگل خاندان رسالت اصابت کرده است.

🔸پس گریستن مرحوم جعفر آقا و علاقه او به اشعار جانسوزی که بر اساس گزارش دروغین سبط ابن جوزی سنّی سروده شده دلیل صحّت آن واقعه و طرد روایات معتبری که نحوه شهادت را به گونه صحیح گزارش کرده اند نمی شود!

🔹دغدغه دیگر دوستان این بود که در داستان خواب! سید ابراهیم دمشقی، دختر خردسال خود را به عنوان دختر امام حسین (ع) معرفی کرده است.

🔸اما چنین مطلب صحت ندارد. صورت آن خواب در منتخب التواریخ نقل شده و آنچه در افواه روضه خوانان نقل می شود مثل همیشه با اضافات و تحریفات آنان آمیخته است.

🔹در نقل اصلی نوه سید ابراهیم می گوید رقیه بنت الحسین به خواب پدرم آمد و گفت به والی بگو قبر مرا آب گرفته است... او در خواب نامی از خود نبرده و این نام در کلام فرزند سید ابراهیم آمده، و حتی می توان گفت که وی هم چنان نامی را نبرده و ناقلین بعدی آن را اضافه کرده اند؛ زیرا در آن زمان آن قبر را از رقیه بنت امیرالمؤمنین (ع) می پنداشتند نه بنت الحسین (ع) چنانچه همین حکایت قبل از منتخب التواریخ در نورالابصار شبلنجی آمده و صاحب قبر را رقیه بنت امیرالمؤمنین دانسته است.

از همه دوستان بخاطر تطویل مباحث عذر می خواهم.