گفتگوهای تراثی

فردا، مدار یومیِ شمس، بُعدش از استوای سماوی به قدر عرض جغرافیایی مکه مکرمه خواهد بود و در ساعت 13:48 به وقت ایران، خورشید به نصف النهار مکه مکرمه می رسد. لذا در آن لحظه (هر جای ایران عزیزمان که باشیم) اگر به سمت خورشید قرار بگیریم در حقیقت به سوی کعبه روی آورده ایم و این یکی از راه های تعیین سمت قبله است. این رویداد (یعنی: رسیدن خورشید به سمت الرأسِ مکه مکرمه) دوبار در سال اتفاق می افتد؛ یکبار در هفتم خرداد و بار دیگر در 24 تیرماه.

سوال در باره حکم استفاده از قبله نما در عصر صفوی

در مجله میراث علمی اسلام و ایران، شماره نخست (بهار 91) مقاله ای با عنوان «اسرار قبله نماهای اصفهان» توسط یان پ. هوخندایک نوشته شد که در باره چند نمونه قبله نما بود که در دوره صفویه در اصفهان در اختیار بوده و این اواخر کشف شده است. کشف سه مورد از این قبله نماها، سبب کنجکاوی شماری از پژوهشگران حوزه تاریخ علم نجوم شد. نویسنده در این مقاله حاصل آن تحقیقات و آنچه را که خود بدان رسیده آورده است. (صص 21 ـ 37). البته که مقاله خوبی است. اما آنچه بنده در تکمیل آن یافتم، استفتایی است که دربار صفوی در باره استفاده از قبله نما از آقا جمال خوانساری (م 1122) کرده است. این نشان می دهد که قبله نماهای مزبور به راحتی در اختیار بوده است.
این سوال یکی از نخستین نمونه هایی است که تکنیک جدید با برخی از روشهایی که شرع یا متشرعین سابق پیشنهاد می کردند، برخورد کرده است. بعدها ، البته در باره طهارت و بسیاری از مسائل دیگر این قبیل برخوردها پیش آمد.
و اما آقا جمال در باره این سوال که تکلیف استفاده از قبله نما چیست، تقریبا به همان روشی جواب داده که حتی الان نیز معمول است. به طور اصولی، فقها زیر بار روش های تازه نمی روند و مهم برای آنها همان اصول قدیمی است! در عین حال، در پایان بحث، همیشه یک گوشه ای را باقی می گذارند که راه گریز از معرکه باشد.
در اینجا هم آقا جمال استفاده از قبله نما را جایز نمی داند، نهایت اگر جهت کلی قبله معلوم شد، قبله نما می تواند در تیامن و تیاسر به ما کمک کند!
متن جوابیه آقا جمال چنین است:
به موقف عرض می رساند که، به حسب شرع اقدس اعتماد بر مجرّد قبله نما نمی توان کرد، بلی اگر در جایی اصل جهت قبله به علامتی از علامات شرعیه معلوم شود، اما تیامن و تیاسر آن معلوم نشود، اگر قبله نمای مجربی باشد، بهتر این است که در تیامن و تیاسر بنابر آن گذاشته شود، و اگر در جایی تحصیل جهت به علامات شرعیه نتواند شد، و قبله نمای مجربی باشد، بهتر این است که اوّل نماز به جهتی که از آن مستفاد می شود بگذارد، و بعد از آن به سه جهت دیگر احتیاطا بکند. امید که همواره رعایت شریعت غرّا قبله نظر والا و جهت. اندیشه آن قبله نما باد. جم طاب ثراه [جم نشان اختصاری آقا جمال خوانساری است.]
@jafarian1964

چگونه جلوی تفکر در باره حرکت زمین و جاذبه را گرفتیم؟
بحثهایی که این روزها، در باره علم دینی می شود، بیشتر جنبه تئوریک و نظری دارد. این مباحث، اغلب در حوزه مسائل معرفتی، هم از لحاظ روش و هم آثار؛ و اغلب بدون آن که معلوم شود دقیقا بر سر چه نوع مصادیقی بحث می شود، ادامه دارد. مسلما آنها مباحث مهمی است، اما این طور نیست که همیشه بشود از بالا به پایین آمد، بلکه بهتر است قدری از مصادیق و موضوعات علمی بحث درگیر در این حوزه سخن بگوییم و نشان دهیم دقیقا در باره چه نوع معارف و گزاره هایی صحبت می کنیم. به عبارت دیگر، بهتر است بحثِ در باره مباحثی که به نوعی ارتباط با علم و دین دارد را تاریخی و مصداقی و درگذر زمان دنبال کنیم، و نشان دهیم در تاریخ تفکر اسلامی، چه اتفاقی در تاریخ معرفتی دینی و علم طبیعی از منظر توجیه دینی رخ داده و متفکران ما چه بر سر علم آورده اند.
به نظر می رسد به اسم علم دینی، با هدف تبدیل علم به ابزاری برای برداشت های خاص در تفسیر برخی از موضوعاتی که به تصور ما مشمول رابطه علم و دین اند، بارها دست به طرح نظریات و بحث های شگفتی در تاریخ علم دینی و غالبا در شرح آیات و روایاتی مربوط به طبیعت است زده ایم. نظریاتی که در گذر زمان مشکلات زیادی برای ما درست کرده، مشکلاتی که با تغییرات ایجاد شده در حوزه علم، پس از مدتی، بافته های ما را برای استفاده از آنها در حوزه دین، یا به عبارتی تبدیل آنها به علم دینی جهت تقویت معتقدات دینی بر باد داده است.
حالا که به گذشته نگاه می کنیم، این مباحث که روزگاری در قالب تفسیرهای طبیعی ـ کلامی به صورت مقدس و دینی عرضه شده بود،حالا فقط اسباب تمسخر شده است. در اینجا می خواهم یک نمونه نقل کنم.
فخر رازی ذیل آیه «الذی جعل لکم الارض فراشا» بحثی در باره فراش بودن زمین برای انسان طرح می کند. این بحث، به صورت کلی، با استخدام نظریات و مباحث علوم طبیعی ـ با سبک و سیاق یونانی ـ برای درست بودن مفهوم این «فراش» است. روشن است که اینها مباحث اوست نه مباحث قرآنی، اما به عنوان علم دینی، دست کم به یک معنای خاص آن، یعنی نوعی تفسیر از سکون و حرکت زمین که بتواند آیه قرآن را تفهیم و ما را مطمئن کند که خداوند درست گفته، طرح می شود.
فخر رازی، فراش بودن زمین برای انسان را ملازم با «سکون» زمین گرفته است، و در مقابل، تأکید بر این که اگر زمین حرکت کند، فراش بودن آن نامفهوم است. پس اصلا فکر «حرکت زمین» را نکنید که آن وقت فراش بودن زمین را انکار کرده اید. به سرعت باید بگویم، این تفسیر طولانی وی در این زمینه، به راحتی می تواند یک دانشجوی علوم طبیعی را از این که حرکت زمین را به مخیله اش راه دهد، منصرف سازد. به این مطلب دوباره می رسیم.
فخر رازی می گوید، اگر زمین بخواهد حرکتی داشته باشد، یا این حرکت آ« مستقیم خواهد بود، یا مستدیر و دایره وار. سپس ادله زیادی برای نفی این دو، و این که هر کدام باشد، فراش معنا و امکان تحقق ندارد، مطرح می کند. ادله به همان سبک یونانی و معتزلی در امور طبیعیات و با همان مبانی است.
فرض کنید زمین در حال حرکت مستقیم و رو به پایین است. طبعا زمین که سنگین تر است ، سریع تر حرکت می کند، و انسان که سبک تر است حرکتش کندتر است. بنابرین دیگر زمین، فراش انسان نخواهد بود! و لابد اینها از همه جدا خواهند شد.
اما اگر زمین حرکت «مستدیر» داشته باشد، در آن صورت، وقتی زمین حرکت دورانی اش به سمت مشرق باشد و آدمی بخواهد به مغرب برود، و در این میانه، حرکت زمین هم سریع تر است، دیگر انسان سرجایش نخواهد ماند و «فراش بودن زمین» منتفی می شود.
در اینجا، دلایل مختلف برای «سکون» زمین که حالا ملازم «فراش» بودن برای انسان گرفته شده می آورد. چندین دلیل می آورد که چطور این زمین، وسط زمین و هوا، ثابت و ساکن مانده است. برخی از ادله اقامه شده توسط علمای طبیعی را رد می کند، ادله ای که غالبا تلاش می کنند یک دلیل طبیعی یا فلسفی برای توجیه سکون زمین وسط زمین و هوا بیاورند. پس از آن که همه ادله را برای هر نوع حرکت زمین رد می کند، می گوید پس این خداست که آن را نگه داشته است.
در میان این ادله، دو دلیل اقامه شده برای حفظ زمین در این میان، جالب توجه هست. یکی این که شرایط اطراف زمین به گونه ای است که حالت انجذاب از هر طرف هست، و این انجذاب که چیزی شبیه جاذبه است، باعث می شود که زمین در این میان ثابت و ساکن بماند. شبیه آن، نظریه اندفاع عمومی است، به این معنا که نوعی حالت دفع از هر طرف هست که سبب می شود زمین را در وسط نگه دارد. حتی مثالی که زده می شود، این است که زمین مثل یک گوی است داخل یک ظرف شیشه ای که شما وقتی به سختی آن را حرکت می دهید، آن گوی در وسط ماند
ادامه را پایین ملاحظه فرمایید 👇👇👇

✅ تأمین آهن بدن با رو به قبله خوابیدن

✍ ازحضرت علی علیه السلام نقل شده است که : مؤمن ب ردست راست و رو به قبله میخوابد, اما پادشاهان بر دست چپ میخوابند.

امروزه تحقیقات علمی ثابت کرده است که اگر رو به قبله بخوابیم آهن در جدار رگ ها رسوب نمی کند و آهن بدن افزایش می یابد و تصلب شرایین و عوارض قلبی ایجاد نخواهد شد . همچنین به کبد که قسمت کننده آهن بدن است ، لطمه شدید وارد نمی شود. منظور از روبه قبله خوابیدن این است که سر روبه مغرب و پا رو به مشرق قرار گرفته و صورت رو به قبله باشد

📚شیخ صدوق، الخصال، ج 1،ص262،

یا حبیب الباکین

مرثیه مرثیه در شور و تلاطم گفتند
همه ارباب مقاتل به تفاهم گفتند

گرد و خاکی شد و از خیمه دو تا آینه رفت
ماه از میسره، خورشید هم از میمنه رفت

پرده افتاده و پیدا شده یک راز دگر
سر زد از هاشمیان باز هم اعجاز دگر

گفتم اعجاز از اعجاز فراتر دیدند
زورِ بازوی علی را دو برابر دیدند

شانه در شانه دوتا کوه، خودت می دانی
در دلِ لشکرِ انبوه، خودت می دانی

که در آن لحظه جهان از حرکت افتاده ست
اتفاقی است که یک بار فقط افتاده ست

ماه را من چه بگویم که چنین است و چنان
*شاه شمشماد قَدان، خسرو شیرین دهنان*

ماه، در کسوت سقا به میان آمده است
رود برخواست، که موسی به میان آمده است

رود، از بس که شعف داشت تلاطم می کرد
رود، با خاک کفِ پاش تیمم می کرد

ماه اگر چه همه ی علقمه را پیموده
*غرقه گشته ست و نگشته ست به آب آلوده*

رود را تا به ابد تشنه ی مهتاب گذاشت
داغ لب های خودش را به دل آب گذاشت

می توانست به آنی همه را سنگ کند
نشد آنگونه که می خواست دلش، جنگ کند

دستش افتاده ولی راه دگر پیدا کرد
کوه غیرت، گره کار به دندان وا کرد

بنویسید که در علقمه عباس افتاد
قطره اشکی شد و بر چادر زهرا افتاد

عمق این مرثیه را مشک و علَم می دانند
داستان را همه اهل حرم می دانند

بعد عباس دگر آب سراب است، سراب
غیر آن اشک که در چشم رباب است، رباب

داغ پرواز تو بر سینه اثر خواهد کرد
رفتنت حرمله را حرمله تر خواهد کرد

سید حمیدرضا برقعی
از تحریر های رود

🏴🏴🏴
◼️ شب زیارتیِ ارباب تشنه‌گانِ عالم

صلی‌الله‌علیک‌یا‌اباعبدالله
صلی‌الله‌علیک‌یا‌اباعبدالله
صلی‌الله‌علیک‌یا‌اباعبدالله

روایت است که چون تنگ شد بر او میدان
فتاده از حرکت، ذوالجناح وز جولان

هوا ز بادِ مخالف چو قیرگون گردید
عزیز فاطمه از اسب سرنگون گردید

نه ذوالجناح دگر تابِ استقامت داشت
نه سیدالشهداء بر جدال طاقت داشت

کشید پا ز رکاب آن خلاصه ی ایجاد
به رنگ پرتو خورشید، بر زمین افتاد

بلندمرتبه شاهی ز صدر ِ زین افتاد
اگر غلط نکنم عرش بر زمین افتاد

مقبل کاشانی

دقیق ترین روش قبله یابی 🕋 :

روز ۲۵ تیر ساعت ۵۷ : ۱۳ دقیقه به وقت ایران ، ( ۹:۲۷ گرینویچ ) خورشید دقیقا بالای کعبه قرار می گیرد ، در این هنگام در هرجا که به سمت خورشید بایستیم ، به سمت قبله هستیم
.

سلام
روز 7 خرداد و 24 تیر، در لحظۀ ظهر شرعی، از آسانترین روش تعیین قبله هر مکان روی زمین، که در افق مکه قرار می گیرند؛ غافل نمانید
در این روز امتداد سایه راستای قبله را نشان می دهد که جهت قبله بر عکس شاخص عمود یا هر نخ آویزان می باشد

سلام
روز 7 خرداد و 24 تیر، در لحظۀ ظهر شرعی مکّه، ساعت 13:48 در ایران، از آسانترین روش تعیین قبله هر مکان روی زمین، که در افق مکه قرار می گیرند؛ غافل نمانید
در این روز امتداد سایه راستای قبله را نشان می دهد که جهت قبله بر عکس شاخص عمود یا هر نخ آویزان می باشد

🕋 روز ۷ خرداد ساعت ۱۳/۴۸ به وقت ایران خورشید دقیقاً بالای خانه کعبه است



☀️در روزهای 7 خردادماه ساعت 13:48 ( 9 و 18 دقیقه به وقت گرینویچ) و 25 تیرماه ساعت 13:57 به وقت کشورمان ( 9:27 دقیقه به وقت گرینویچ) می توان با روش های علمی و بدون پیچیدگی‌های خاص جهت دقیق قبله را تعیین کرد.

☀️در روزهای یادشده میل خورشید (زاویه بین مرکز خورشید و استوای آسمان)‌ با عرض جغرافیایی خانه کعبه یکی می شود و هنگام اذان ظهر به وقت مکه مکرمه، خورشید دقیقاً بالای کعبه قرار خواهد گرفت و خانه خدا در این زمان سایه ای نخواهد داشت.با زدن شاخص بر زمین در ساعت مقرر و دقت در سایه ان قبله دقیق مشخص میشود

سلام علیکم
نکتۀ سودمندی را یادآوری نمودید که شایستۀ قدردانی است.

در عبارت شما آمده است که با این روش «سمت دقیق قبله هر مکانی را در نیمکره شمالی به سادگی بیابید».
✅ قید «نیمکرۀ شمالی» باید اصلاح گردد؛ زیرا این روش در همۀ مکان هایی که اختلاف طول و نیز اختلاف عرض آنها با مکه مکرمه، هر دو کمتر از 90 درجه باشد، قابل اجرا است، حتی اگر آن اماکن به حسبِ عرض جغرافیایی در نیمکرۀ شمالی واقع نباشند؛ چرا که در زمان ظهر شرعیِ امروزِ مکه، در اماکن یادشده (که اختلاف طول و عرضشان با مکه مکرمه کمتر از 90 درجه است) خورشید بالای افق قرار دارد، پس آنجا نیز روز است و ساکنین آن اماکن اگر در زمان مذکور، به سمت خورشید روی آورند، در حقیقت به سمت مکۀ مکرمه ایستاده اند.

مركز تحقيقات و پژوهش‌هاي فلكي ـ نجومي ساده‌ترين روش براي تعيين سمت قبله در روزهاي هفتم خرداد و 25 تير را اعلام كرد.

محمد صالح نجف، مدير مركز تحقيقات و پژوهش‌هاي فلكي ـ نجومي وابسته به دفتر حضرت آيت‌الله سيد علي سيستاني، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري رسا، ساده‌ترين روش براي تعيين سمت درست قبله در دو روز از سال را اعلام كرد.

وي با بيان اين‌كه قبله يابي از مباحث بنيادين علم و نجوم اسلامي است و دانستن جهت آن در بسياري از عبادات ضروري است، يكي از شيوه‌هاي دقيق قبله يابي را استفاده از سايه شاخص به هنگام زوال ظهر مكه مكرمه در دو روز از سال دانست كه امسال روزهاي هفتم خرداد و 25 تير است.

نجف افزود: در روزهاي هفتم خرداد و 25 تير، هنگام ظهر شرعي (اذان ظهرِ) مكه، خورشيد دقيقاً عمود بر كعبه است و اين سبب مي‌شود شاخص در مكه سايه نداشته باشد؛ از اين رو فرد در هر مكاني كه قرار داشته باشد، خلاف سايه او سمت درست قبله را نشان مي‌دهد.
وي تصريح كرد: براي آن‌كه اين عمل به دقت انجام گيرد، مي‌توان از يك وسيله عمود بر زمين مانند نخ يا ميله استفاده كرد كه خلاف جهت سايه آن نشان‌گر جهت قبله است.

مدير مركز تحقيقات و پژوهش‌هاي فلكي ـ نجومي ادامه داد: ظهر شرعي مكه به وقت رسمي ايران در روز هفتم خرداد، ساعت 13:48 و در روز 25 تير، 13:57 است و تعيين قبله بايد در اين زمان‌ها صورت بگيرد.

نجف در پايان خاطرنشان كرد: اين اتفاق نجومي، كه در آن خورشيد بالاي كعبه قرار مي‌گيرد، گاهي در روزهاي هشتم خرداد و 24 تير نيز صورت مي‌گيرد، ولي امسال همان دو روزي است كه پيشتر اعلام شده است.

سلام.
در عالم و دانشمند بودن ابوریحان شکی نیست ولی
گردی زمین را که قبل از ارسطو هم می دانستند و البته ابوریحان هرگز نگفته زمین به دور خورشید می چرخد بلکه عمیقا اعتقاد داشت زمین مرکز عالم است.