کتابخانه اسلامی و تصوف

این مثنوی حدودا چهارصد بیتی جز نخستین آثار فضولی است که در جوانی وی سروده شده و به شاه اسماعیل اول صفوی تقدیم شده است. چنانکه در اغلب نسخه ها مدح رسول خدا و امیرالمومنین و ثنای شاه اسماعیل را داراست. اما این نسخه به حدس حقیر تحریر دوم اثر است که احتمالا خود فضولی بعد از تسخیر بغداد توسط سلیمان قانونی در مقدمه اثر دست برده و آن را به نام سلیمان کرده است.

✅ قلندرنامه‌ای به نام آداب‌ الطّریق

قلندریه نام یک فرقه نبوده است. از قرن هفتم هجری به بعد قلندری نام یک جریان و مکتبی در تاریخ تصوف بوده که با آیین فتوت یا جوانمردی ارتباط داشته است.

قلندری خود به چندین طریقت تقسیم می‌شده است. طریقتهایی چون حیدریه و جوالقیه و جلالیه و بکتاشیه. یک گروه از قلندریه هم شاخه‌ای از طریقت نقشبندیه بوده‌اند که در ماوراء‌النهر می‌زیسته‌اند و هنوز هم در کشور ازبکستان با نام دیوانه باقی مانده‌اند.

قلندر‌نامه‌ای که با عنوان آداب الط‍‍‍ّّریق متن مصحح آن در این کتاب به خوانندگان محترم تقدیم می‌شود نوشتة پیر قلندران نقشبندی در سدۀ یازدهم هجری در ماورا‌ء‌النهر است که بابا حاجی عبدالرحیم عاقبت به خیر نامیده می‌شده است.

مهران افشاری پس از تصحیح و چاپ سه مجموعه از فتوت‌نامه‌ها اینک آداب الط‍‍‍ّّریق را بر اساس دو نسخة خطی تصحیح کرده و تعلیقاتی سودمند و خواندنی برای آن تألیف کرده و کتاب را با تازه‌ترین دست‌آوردهای تحقیقی خود دربارۀ قلندریه و پیوند قلندری با فتوت زیر عنوان «پژوهشی نو دربارة قلندریه» عرضه نموده است. کتاب حاضر تحقیقات او را دربارۀ فتوت تکمیل می‌کند.

باباحاجی عبدالرحیم، آداب الطریق (همراه با پژوهشی نو دربارۀ قلندریه)، تحقیق، تصحیح و توضیح: مهران افشاری، تهران، چشمه، ۳۹۲ صفحه، قطع: وزیری، شمارگان: 1000 نسخه، بها: 300000 ریال، 1395.
@manuscript

@litera9
آیین قلندری:
چهار رساله در باب قلندری، خاکساری، فرقه عجم و سخنوری.
پژوهش: ابوطالب میرعابدینی؛ مهران افشاری.
تهران: فراروان، 1374.

در نگارهای زیر امام سجاد(ع) را بر فراز منبر شام در حال سخنرانی نشان می دهد (نقاشی ها مربوط به نسخه های کتاب روضه الشهدا کاشفی (م910ق) و حدیقه السعداء فضولی بغدادی (م976ق؟) است. {حدیقه السعدا ترجمه و تحریر ترکی است از کتاب روضه الشهدا که در میان ترکان عثمانی رواج داشته است}
┄═•❁ @Y_1360 ❁•═┄

در نگارهای زیر امام سجاد(ع) را بر فراز منبر شام در حال سخنرانی نشان می دهد (نقاشی ها مربوط به نسخه های کتاب روضه الشهدا کاشفی (م910ق) و حدیقه السعداء فضولی بغدادی (م976ق؟) است. {حدیقه السعدا ترجمه و تحریر ترکی است از کتاب روضه الشهدا که در میان ترکان عثمانی رواج داشته است}

۷. حدیقه السعداء، فضولی بغدادی (قرن دهم): این کتاب ترجمه روضه الشهداء کاشفی است که البته فضولی مطالبی بر آن افزوده است. این کتاب بسیار مشهور و رایج بوده است. درباره مذهب فضولی اختلاف است. عبدالقادر قارهان (Karahan) بطور مبسوط در این باره بحث کرده است (نک فضولی : محیط، زندگی، و شخصیت؛ ‏ ترجمه عطاءالله حسنی). ایشان در نتیجه گیری فضولی را شیعه معتدل دانسته است. البته دیدگاه های دیگری هم در این باره بیان شده است.
مصطفی اوزون درباره این کتاب می نویسد« در بین آثار مقتل، اثر فضولی تحت عنوان حدیقة السعداء برترین اثر است. اثر مذکور در ایام محرم در محافل شیعی و سنّی با اشتیاق زیاد مورد مطالعه قرار گرفته است. اثر مذکور با دارای ۲۲۵ نسخه موجود در کتابخانه های مختلف جهان است که بارها انتشار یافته و بخشهای منظوم آن نیز بصورت آهنگ و سرود در آمده است»
@libmazaheb

نسخه مصور حدیقة السعداء از محمد بن سلیمان فضولی
حدیقة السعداء ترجمه‌ای است با افزودگیهایی از روضة الشهداء حسین کاشفی از محمد فرزند سلیمان بغدادی، سرایندۀ متخلص به فضولی. در ده باب و یک خاتمه.فضولی این کتاب را به نثر ترکی، در موضوع مقتل ومصائب و سختی هایی است که پیامبر اکرم و خانواده ایشان تحمل کرده اند ، به ویژه واقعه کربلا اشاره می کند.این کتاب، دارای یک مقدمه، ده باب و یک خاتمه به شیوه «روضة الشهداء» کاشفی است، که فضولی با افزودن مطالب جدید به سبک خود و مطابق اعتقادات شیعی خود، آن را کتابی مستقل و مفید ساخته است. این کتاب شاید نخستین مقتل ترکی است که یک دانشمند وشاعر بزرگ نگاشته ودارای نکته‌های نو و مفید، اشعار ترکی، فارسی و عربی و آیات و احادیث است.
این نسخه خطی در ۱۹ سطر نسخ بر روی ۱۶۷ برگ نگاشته شده است. یادداشت ها و توضیحات مینیاتورها به زبان ترکی است و دارای ۴ مینیاتور است که این یکی مربوط به بازگشت بی مرکب سوار امام حسین (ع) به سوی خیمه ها در عصر عاشورا را به تصویر می کشد.جالب است که این اثر ما را به یاد تابلوی عصر عاشورا، اثر استاد فرشچیان می اندازد.
تاریخ نگارش: دوره عثمانی /از سومین مجموعه از هنر ترکی در موزه های هنری هاروارد

فضولی بغدادی (قرن دهم)

این کتاب ترجمه روضه الشهداء کاشفی است که البته فضولی مطالبی بر آن افزوده است. این کتاب بسیار مشهور و رایج بوده است. درباره مذهب فضولی اختلاف است. عبد القادر کاراهانبطور مبسوط در این باره بحث کرده است : ایشان در نتیجه گیری فضولی را شیعه معتدل دانسته است. البته دیدگاه های دیگری هم در این باره بیان شده است. مصطفی اوزون درباره این کتاب می نویسد در بین آثار مقتل، اثر فضولی تحت عنوان حدیقة السعداء برترین اثر است. اثر مذکور در ایام محرم در محافل شیعی و سنّی با اشتیاق زیاد مورد مطالعه قرار گرفته است. اثر مذکور با دارای ۲۲۵ نسخه موجود در کتابخانه های مختلف جهان است که بارها انتشار یافته و بخشهای منظوم آن نیز بصورت آهنگ و سرود در آمده است ...

برخی از نسخه های کتاب حدیقه السعداء دارای نگاره های مینیاتوری است. چند نقاشی از نسخه کتابخانه ملی فرانسه

ترجمه فارسی کتاب

«حدیقه السعداء »

نوشته مرحوم ملا محمد بن سلیمان بغدادی معروف به فاضل بغدادی
(۸۸۵- ۹۶۳ ه.ق)

فاضل بغدادی کتاب روضه الشهداء مرحوم ملا حسین کاشفی (متوفی ۹۱۰ه.ق) را به زبان ترکی ترجمه می کند و مطالب زیادی بر کتاب می افزاید که کتابی جامع و مهم در مبحث عاشورا به زبان ترکی گردآوری شود.

نسخه های ترکی کتاب ، فراوان یافت می شود ؛ با پیگیری های صورت گرفته تک نسخه ای نایاب و نادر از ترجمه فارسی کتاب حدیقه السعداء مرحوم فاضل بغدادی در کتابخانه دانشگاه تهران یافت شد که هم اکنون به انتشار می رسد .

کهن ترین نسخه خطی دیوان فضولی
یادداشتی از: لطفعلی برقی
کهن ترین نسخه خطی از دیوان ترکی مولانا فضولی بغدادی که تا به امروز شناخته شده است، در کتابخانه ملی آنکارا و در بخش کلکسیون کتاب های این کتابخانه و با نشانی 06mil YzA 140 نگهداری می شود.

قید کتابت این نسخه چنین است؛
تمت الکتاب بعون الملک الوهاب، تاریخ غره شعبان المعظم سنه 954.

چنانچه ذکر عهدی در گلشن شعرا درباره سال وفات فضولی درست باشد (963 هجری) در این صورت، نسخه مذکور حدود 9 سال پیش از درگذشت مولانا فضولی و در زمان حیات وی استنساخ شده است.
این نسخه کهنسال همچنین دارای ویژگی هایی است که از نظر درک شیوه زبانی اشعار فضولی حائز اهمیت است.
در این نسخه؛
ضمیر اول شخص "بن" به شکل؛ من
حرف تشبیه کیبی به شکل؛ کیمی
کلمات ییل (سال) و ییلان (مار) به شکل؛ ایل و ایلان
کلمات یوق (نه) و چوق (زیاد) به شکل؛ یوخ و چوخ
قانغی و قانسی (کدام) به شکل؛ خانقی و خانسی
ضبط شده است.
@safinehyetabriz

دو رساله دربارۀ فتوت و تصوّف در طریقت‌های صفویه و رفاعیه

این کتاب شامل دو رساله دربارۀ طریقت صفویه یعنی اعقاب شاه اسماعیل اول و طریقت رفاعیه یعنی پیروان سید احمد رفاعی است. این رساله‌ها تأثیرپذیری طریقت‌های صفویه و رفاعیه را از فتوت و قلندری نشان می‌دهد. این کتاب منبعی مهم برای تحقیق در تاریخ عرفان و تصوّف و همچنین تاریخ اجتماعی تواند بود.

[دو رساله دربارۀ فتوت و تصوف در طریقت‌های صفویه و رفاعیه، تصحیح و تحقیق مهران افشاری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۹] @safinehyetabriz

ترجمه فارسی کتاب

«حدیقه السعداء »

نوشته مرحوم ملا محمد بن سلیمان بغدادی معروف به فاضل بغدادی
(۸۸۵- ۹۶۳ ه.ق)

فاضل بغدادی کتاب روضه الشهداء مرحوم ملا حسین کاشفی (متوفی ۹۱۰ه.ق) را به زبان ترکی ترجمه می کند و مطالب زیادی بر کتاب می افزاید که کتابی جامع و مهم در مبحث عاشورا به زبان ترکی گردآوری شود.

نسخه های ترکی کتاب ، فراوان یافت می شود ؛ با پیگیری های صورت گرفته تک نسخه ای نایاب و نادر از ترجمه فارسی کتاب حدیقه السعداء مرحوم فاضل بغدادی در کتابخانه دانشگاه تهران یافت شد که هم اکنون به انتشار می رسد .