📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۳۰]


☑️ «تذكرة الخواصّ»

«تذكرة الخواصّ من الاُمّة بذكر خصائص الأئمّة عليهم السلام»


🔸ابو المظفّر يوسف بن قِزُغْلى بن عبد اللّه (۵۸۱ ـ ۶۵۴ ق)، سبط (نوه) ابو الفرج ابن جوزىِ مشهور است.
او ابتدا حنبلى بود و سپس حنفى گشت؛ امّا به دليل علاقه اش به اهل بيت عليهم السلام، شرح حال بسيارى از ایشان را به نگارش در آورد.
سبطِ ابن جوزى، واعظ، خطيب و مورّخ بوده و به دليل دسترسی داشتنش به منابع و مَقاتل كهنى مانند: مقتل كلبى، مَـغازى واقدى و تاريخ هاى مدائنى و ابن ابى الدنيا، گاه گزارش هايى ارائه داده كه به دليل از ميان رفتن و يا دچار نقص شدن برخى منابع تاريخى پس از يورش مغولان، قابل اعتناست.

سبط ابن جوزى، افزون بر گزارش احوال و مناقب شخصىِ امام حسين علیه السلام ، به نهضت كربلا پرداخته و از آغاز تا انجام آن و حتّى وقايع پس از شهادت سيّد الشهدا (مانند: بردن سرها، اسارت خاندان امام حسين علیه السلام ، عقوبت كُشندگان امام حسين علیه السلام ، عاقبت ديگر جنايتكاران در جريان وقايع كربلا، قيام توّابين و قيام مختار ثقفى) را و همچنين برخى مراثى را درباره امام حسين علیه السلام ـ هر چند به شيوه داستانى و بدون ذكر سند ـ نيز نقل كرده است.
سبط ابن جوزى، از منابع متعدّد و راويان مشهورى مانند: سُدّى، شَعبى، عبد اللّه بن عمر بن ورّاق و... نقل كرده است؛ امّا بيش از همه، از كتاب و شيوه داستانى ابن اعثم استفاده كرده است.
سبطِ ابن جوزى در طول حيات خود، مورد احترام و علاقه مردم و حاكمانِ محلّى وقت بود و از سوى كسانى مانند: ابن خَلِّكان، ذهبى و صَفَدى، ستوده شده است.

📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۹]


☑️ «العِقد الفريد»


🔸ابو عمر احمد بن محمّد (۲۴۶ ـ ۳۲۸ ق) مشهور به ابن عبدِ رَبّه، از اديبان بزرگ اَندَلُس بوده است.
او دانش هاى اصلى روزگار خود را آموخت؛ امّا حوزه اصلى فعاليت خود را شعر و ادب قرار داد. وى توانست به مدد مطالعات گسترده خود، كتاب دائرة المعارف گونه العقد الفريد را بنيان بگذارد.
«ابن عبد ربه» با تكيه به كتاب هاى تأليف شده در شرق عالم اسلامى و بيش از همه، عيون الأخبار ابن قتيبه دينورى و نيز شاگردى در نزد برخى عالمانِ سفر كرده به اندلس (مانند: بقىّ بن مُخلّد، خُشَنى و ابن وضّاع)، توانست مجموعه اى پر جاذبه و جُنگ مانند را به يادگار نهد.

او در بخشى از اين كتاب، به حكايات تاريخى پرداخته و گزارش كوتاه و ناقصى نيز از حماسه عاشورا آورده است. اهمّيت اين گزارش كوتاه، در بازتاب گزارش ابو عبيد قاسم بن سلّام (م ۲۲۴ ق)، مؤلّف نخستين كتاب غريب الحديثِ رسيده به دست ماست.
گزارش قاسم بن سلّام از واقعه عاشورا، به صورت مستقل به دست ما نرسيده است و ما تنها از طريق نقل كتاب هاى پس از او مانند الإمامة و السياسة به آن، دسترسی داريم. اين گزارش در برخى موارد، تفاوت هايى با ديگر گزارش ها دارد. از اين رو، در پژوهش تاريخى بايد مورد توجّه قرار گيرد.


📚 ر.ک بخش اول

#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۳۲]


☑️ «كشف الغُمّة فى معرفة الأئمّة»


🔸ابو الحسن على بن عيسى بن ابى الفتح اِربِلى (م ۶۹۲ ق)، از عالمان و اديبان عراق در قرن هفتم است.
او نزد بزرگان شيعه مانند: ابن طاووس، على بن فخّار و ديگر عالمان مانند ابو عبد اللّه گنجى شافعى، علم آموخت و عالمان بزرگى مانند: علّامه حلّى و برادرش رضى الدين اِربِلى نيز نزد او شاگردى كردند.
اربلى، افزون بر كشف الغمّة، كتاب ها و رساله هاى متعدّدى را مانند: المقامات و مناسك المزار نگاشت و ديوان اشعارى نيز از خود به يادگار گذاشت.

او با احاطه فراوان به علوم گوناگون، زندگى نامه پيامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بيتش را يك جا گرد آورد و در زندگى امام حسين علیه السلام، افزون بر احوالات شخصى و سيره امام علیه السلام ، به قيام ايشان نيز پرداخت.
اربلى از منابع كهن تاريخى مانند: نوشته هاى واقدى، ابن سعد، ابن اعثم، حلية الأولياء ابو نعيم اصفهانى و بويژه الإرشاد شيخ مفيد و مطالب السَّؤول كمال الدين محمّد بن طلحه شافعى و معالم العترة الطاهرة عبد العزيز بن اخضر جَنابَذى و نيز منابع حديثى شيعه و اهل سنّت، بهره برد.
تنوّع اين منابع در شيوه نقل اربلى اثرگذار بوده و موجب شده كه گاه مطالب با سند بيايند و سلسله راويان، ذكر شود و گاه بدون سند باشند.
اربلى، گاه مطالب را تركيب مى كند و نتيجه آنها را با نثرى زيبا و اديبانه مى آورد؛ امّا همين در هم كردن و عدم استناد به منبعى معيّن، از اعتبار گزارش هاى او كاسته و كتاب او را به منبعى دست دوم تبديل كرده است، هر چند وى مورد ستايش عالمان شيعه و اهل سنّت قرار گرفته و فضل بن روزبهان، اربلى را در كار خويش، موثّق و قابل اعتماد دانسته است.

اربلى، در اين كتاب، در چند جا، اشعارى منسوب به امام حسين علیه السلام را از ديوان أبى مخنف نقل كرده كه نشان دهنده وجود ديوانى از اشعار امام حسين علیه السلام با گردآورى ابو مخنف در روزگار اربلى است.
از اين رو، كشف الغمّة، افزون بر برقرارى اتّصال ميان منقولات قرون نخستين و قرون بعد، ما را با برخى از آنچه در طول زمان مفقود شده است، نيز آشنا مى سازد.


📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۳]


☑️ «أنساب الأشراف»


🔸احمد بن يحيى بَلاذُرى (م ۲۷۹ ق)، از مورّخان، نسب شناسان و ادبای عصر عبّاسى است.
او در كتاب بزرگ خود، أنساب الأشراف، تاريخ اندكى پيش از پيدايش اسلام تا عصر خود را از رهگذر شرح حال خاندان هاى برجسته عرب، بيان كرده است.
در بخش شرح حال طالبيان، به تفصيل درباره امام على(ع) و فرزندانش، بويژه امام حسين(ع) سخن گفته و فصل مبسوطى را به ايشان اختصاص داده است.

او به مقتل نويسان نخستين، نزديك بوده و به احتمال فراوان، از نوشته هاى آنان بهره برده است. بلاذرى گاه سندهاى مستقلّ خود را نيز ارائه داده و تفاوت برخى گزارش هاى او با اخبار ديگران، نشان مى دهد كه او از مآخذ متنوّعى استفاده كرده است.

او اين اخبار را از افرادى مانند: ابو مخنف، هيثم بن عدى، هشام كلبى، عوانة بن حكم، واقدى و مدائنى و در مواردى هم از عمر بن شُبّه (مؤلّف تاريخ المدينة المنوّرة) نقل كرده است. هر چند برخى اخبار أنساب الأشراف داراى سند نيستند، امّا موارد متعدّدى از آنها با روايات مورّخان ديگر (مانند: ابن سعد و دينورى) توافق كلّى دارند و از اين طريق، تأييد و تقويت مى شوند.

بلاذرى، گاه نكات ريز و جزئياتى را گزارش مى دهد كه جالب توجّه اند. گفتنى است چاپ اخير اين كتاب، با نام جُمَل أنساب الأشراف منتشر شده است كه كامل تر از چاپ هاى قبلى است.


📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۲۷]


☑️ «المَزار الكبير»


🔸ابو عبد اللّه محمّد بن جعفر مشهدى (م ۶۱۰ ق)، از عالمان و محدّثان و از مشايخ اجازه در قرن ششم هجرى است.
شهيد اوّل (م ۷۸۶ ق) به كتاب هاى او طريق داشته و شيخ حرّ عاملى (م ۱۱۰۷ ق) او را ستوده و وى را فاضل، محدّث و صدوق ناميده است. سيّد ابن طاووس نيز در كتب ادعيه و زيارات خود، از او بهره گرفته و بر او اعتماد كرده است.
مشهدى نزد شيخ محمّد بن ابى القاسم طبرى، ابن شهرآشوب، ابو المكارم ابن زهره حلبى، شيخ نجم الدين دوريستى، شادان بن جبرئيل قمى، ورّام بن ابى فراس و ديگران، علم آموزى كرد و شاگردان بزرگى مانند: فخّار بن مَعد موسوى، نجم الدين محمّد بن جعفر بن نُماى حلّى و هبة اللّه بن سلمان، تربيت نمود. كتاب المزار الكبير او به درخواست همين شاگرد (ابن سلمان)، سامان يافته است.

او در كتاب مشهور المزار الكبير، زيارات پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بيت عليهم السلام را به ترتيب، ذكر كرده و در ميان آنها، فضايل برخى مساجد و اعمال برخى ماه ها را آورده است.
مشهدى به دليل نزديكى اش به عالمان پنج قرن نخست هجرى و دسترسی به كتاب ها و بزرگان حديث، طريق هاى متعدّد و گاه معتبرى به روايات و زيارات منصوص (مأثور) دارد كه آنها را نقل مى كند و بدين وسيله راه را براى بررسى سندىِ بسيارى از منقولات خود، باز گذاشته است.
تصحيح و تحقيق اخير كتاب كه توسط جواد قيّومى انجام شده است، نشان از سازوارى و هماهنگى متون و مضامين اين كتاب با بسيارى از كتب حديث دارد.


📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۸]


☑️ «الفُتوح»


🔸ابو محمّد احمد بن اعثم كوفى (م حدود ۳۱۴ ق)، ۲ مورّخى مشهور و در تراز ديگر مورّخان كهن، يعنى: يعقوبى، طبرى، دينورى و بلاذرى است.
او در كتاب الفتوح خود، اخبار مسلمانان را پس از رحلت پيامبر خدا(ص) تا دوران خلافت عبّاسى در نيمه قرن سوم هجرى آورده و در اين ميان، بخش قابل توجّهى (در حدود يك نهم كتاب خود) را به گزارش نهضت حسينى، اختصاص داده است.

ابن اعثم اگرچه مانند شيوه متعارف مورّخان، اسناد يكايك نقل ها را ذكر نكرده، امّا فهرستى كوتاه از آنها را در آغاز كتاب و گاه به گاه در ميانه آن، ارائه داده است.
افزون بر اين، تعدادى از نقل هاى ابن اعثم، به وسيله مآخذ تاريخى و سيره نگارى، تأييد و تقويت مى شوند ـ كه به عنوان نمونه، بسيارى از خطبه ها و نامه هاى امام حسين(ع) چنين اند ـ، هر چند خطاى برخى گزارش هاى ابن اعثم، روشن است.
او در كنار منابع تاريخى، از منابع داستانى نيز سود جسته و حتّى ممكن است خود، آنها را به صورت داستان در آورده باشد. اين كار وى، هر چند از ارزش كلّى كتاب مى كاهد، امّا موجب شده كه گاه، گزارش هاى ريز و دقيقى به صورت منحصر به فرد، در الفتوح بيايد و يا در سنجش با ديگر متون، گزارش كامل تر و مبسوط ترى را به دست دهد.
نكته مهم در اين ميان، برخى گزارش هاى ابن اعثم هستند كه در كتب تاريخى، كمتر يافت مى شوند؛ امّا گاه در منابع ديگرى همچون كتب حديث و سيره، به همان شكل يا با تفاوت هايى و به اجمال آمده اند.

اين نكته، رعايت احتياط و تتبّع بيشتر را در داورى نسبت به داده هاى تاريخى، لازم مى كند تا مطالب منقول مورّخانى مانند ابن اعثم را ـ كه در ديگر منابع در دسترس نمى يابيم ـ، نه به سرعت رد كنيم و نه شتاب زده بپذيريم؛ بلكه روش تعاضد مضمونى و شرط همخوانى با ديگر اسناد را مبناى پذيرش اخبار قرار دهيم.
الفتوح، مورد استناد مورّخان شيعه و اهل سنّت بوده و بسيارى از مطالب آن در مقتل الحسين خوارزمى، المناقب ابن شهرآشوب، و بحار الأنوار و ديگر كتاب ها، مورد استفاده قرار گرفته است. الفتوح در هند و بيروت، چاپ شده و ترجمه فارسى كهنى هم از آن (و نيز گزيده اين ترجمه) موجود است.

📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۱۸]


☑️ «مصباح المتهجّد»


🔸شيخ ابو جعفر محمّد بن حسن طوسى (۳۸۵ ـ ۴۶۰ ق) معروف به شيخ الطائفه، از عالمان بسيار بزرگ شيعه و از ستارگان فروزان اسلام است.
او شاگرد بزرگانى مانند شيخ مفيد و سيّد مرتضى بود و سال ها مرجعيت و زعامت شيعه را بر عهده داشت.
شيخ طوسى در بيشتر شاخه هاى علوم اسلامى مانند: تفسير قرآن، فقه، حديث و رجال، تأليف دارد و در همه اين رشته ها، كتاب هاى وى، جزو اصلى ترين، كهن ترين و مهم ترين منابع آن رشته به شمار مى رود.
از جمله كتاب هاى شيخ طوسى، مصباح المتهجّد است كه به ادعيه و اعمال و زيارات ماه هاى سال اختصاص دارد.
وى اين كتاب را پس از ورود به عراق و با استفاده از كتابخانه هاى بزرگ آن روزگار، يعنى: كتابخانه ابو نصر شاپور بن اردشير وزير و نيز كتابخانه استاد خود، سيّدِ مرتضى، نگاشت.

اين كتاب، مانند بسيارى ديگر از كتاب هاى شيخ طوسى، بر عالمان بعدى تأثير نهاد و زمينه تصنيف كتاب هايى مانند: إقبال الأعمال، مصباح الزائر، فلاح السائل، جمال الأسبوع و تلخيص و اقتباس هايى مانند: اختيار المصباح ابن باقى، مختصر المصباح مُلّا حيدرعلى، قبس المصباح صهرشتى و منهاج الصلاح علّامه حلّى و نيز ديگر كتاب هاى ادعيه و زيارات را فراهم آورد.
شيخ طوسى، برخى از احكام طهارت و نماز را در اوايل اين كتاب، جاى داده و در فصل مربوط به ماه محرّم، به فضيلت زيارت امام حسين علیه السلام و نقل زيارت عاشوراى معروف و ديگر زيارت ها و نيز برخى اعمال روز عاشورا پرداخته است.
مصباح المتهجّد به دليل قدمت آن و نيز اعتبار و اتقان كار مؤلّف، از آغاز تأليف با استقبال و استفاده گسترده عالمان رو به رو شد و همواره يكى از منابع اصلى و مرجع كار پژوهشگران بوده است.


📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۱۶]


☑️ «الإرشاد»


🔸ابو عبد اللّه محمّد بن محمّد بن نعمان بغدادى (۳۳۶ ـ ۴۱۳ ق) مشهور به شيخ مفيد، از درخشان ترين چهره هاى شيعه از آغاز تاكنون است.
او با استعداد خدادادى و توفيق در تلاش شبانه روزى و بهره گيرى از حوزه شكوفاى بغداد، توانست به عنوان متكلّم، فقيه، محدّث و مورّخ، چهره نمايد و زعامت علمى شيعه را عهده دار گردد و در كشاكش غُلو و تقصير و كشمكش دو فرقه درگير به هوادارى از تشيّع و تسنّن، بنيان گذار خطّ اعتدال در تشيّع امامى گردد.

شيخ مفيد با آن كه كثير التأليف است و بيش از دويست كتاب كوچك و بزرگ دارد، امّا نوشته هايش از استوارى ويژه اى برخوردارند و بسيارى از كتاب هاى او، از مآخذ اصلى دانش هايى چون: كلام و عقايد، فقه، حديث، تاريخ و سيره است.
كتاب مهم و مشهور او، «الإرشاد فى معرفة حجج اللّه على العباد»، زندگى نامه همه امامان شيعه را در بر دارد. شيخ مفيد، آن را در سال هاى پايانى عمرش و پس از حدود هفتاد سال علم آموزى، به نگارش در آورده است.
شيخ مفيد، با اتّكا به منابعى مانند مقتل هاى ابى مخنف و هشام كلبى و نيز تاريخ هاى طبرى و مدائنى ـ كه به آنها مستقيم يا غير مستقيم، دسترسی داشته ـ و نيز از طريق سلسله اسنادش به مورّخان و محدّثان پيش از خود، توانسته است تاريخ قابل استنادى را از زندگى امامان اهل بيت عليهم السلام فراهم آورد.

شيوه تلفيقى شيخ مفيد رحمه الله در آوردن مجموع حوادث و اشاره اجمالى به اسناد گزارش ها، به همراه اعتبار و شهرت او موجب شد كتاب الإرشاد از همان اوان تأليف و نشر، مورد استقبال قرار گيرد و مرجع بسيارى از ارجاعات دانشوران گردد و حتّى منابع پس از او، از آن استفاده كنند.
حدود يك هفتم از الإرشاد، به زندگانى امام حسين(ع) و نهضت عاشورا اختصاص يافته است.
الإرشاد بارها چاپ، ترجمه و حتّى مختصر شده است.


📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۱۵]


☑️ «المستدرك على الصحيحين»


🔸ابو عبد اللّه محمّد بن عبد اللّه شافعى (۳۲۱ ـ ۴۰۵ ق)، از محدّثان بزرگ و پرتأليف اهل سنّت در قرن چهارم هجرى است.
او از كودكى به علم آموزى و فراگيرى حديث پرداخت و از حدود هزار استاد، حديث شنيد و محدّثان بزرگى مانند: دارقُطْنى، ابن ابى الفوارس، ابو بكر بيهقى و ابو القاسم قشيرى، از او حديث نقل كرده اند.
عالمان رجال و حديث، مانند: ابو بكر خطيب، ابو حازم عبدويى و عبد الغافر، او را ثقه و بزرگ عصر خود و عالم و صالح، اما متمايل به تشيّع، معرّفى كرده اند، هر چند درست تر، آن است كه بگوييم اين به دليل محبّت وى به اهل بيت عليهم السلام و دشمنى اش با معاويه و خاندان اُموى بوده است.

كتاب مشهور حاكم نيشابورى، المستدرك على الصحيحين است.
او كوشيد كه احاديث صحيح (با معيار صحّت در نزد بخارى و مسلم) را در كتاب خود بياورد. اين تلاش حاكم، از سوى عالمان اهل سنّت، قبول عام و تام نيافت؛ امّا عالمان متعدّدى، بخش قابل توجّهى از احاديث مستدرك را هم وزن احاديث صحيحين خوانده اند.
البته در استفاده از این منبع، می بایست احاديث مستدرك را با احاديث، اسناد و قرينه های متناسب، سنجيد و از رهگذر گردآورى همه متون و اسناد، به درستى و يا نادرستى هر حديث، حكم داد.
گفتنى است كه حاكم در دو بخش، فضايل مشترك امام حسن(ع) و امام حسين(ع) و نيز فضايل اختصاصى امام حسين(ع) را آورده و به ويژگى ها و خصوصيات ايشان پرداخته است.

📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀

📕 آشنایی با مهمترین منابع تاریخ عاشورا [۳۱]


☑️ «لهوف»

«المَلهوف على قَتلى الطُّفوف»


🔸سيّد رضى الدين على بن موسى بن جعفر حلّى (م ۶۶۴ ق) مشهور به سيّد ابن طاووس، از عالمان و عارفان مشهور شيعه و مؤلّفى پركار با حدود پنجاه كتاب كوچك و بزرگ است.
نسب او از سويى به شيخ طوسى (شيخ الطائفه) و از سوى ديگر، به ورّام بن ابى فراس (دانشمند بزرگ شيعه و مؤلّف تنبيه الخواطر) می‌رسد. وى پدر و برادر و برادرزاده هايى عالم داشته است.
او شخصيتى علمى، اجتماعى، ادبى و نيز عارف و متّقى داشته و تأليفات اصلى او در زمينه احاديث اخلاقى، دعا و زيارت بوده است.

سيّد ابن طاووس، كتابخانه بزرگى را از اجدادش به ارث برده و خود بر آن افزوده بود.
وى با وجود ردّ پيشنهادهاى مكرّر وزرات و نقابت و سفارت كه از سوى عبّاسيان به وى می‌شد، پس از غلبه مغولان بر بغداد و در سال‌هاى آخر عمر خويش، منصب نقابت علويان عراق را براى رسيدگى به يتيمان، بيوگان و مستمندان اين خاندان پذيرفت.
سيّد ابن طاووس در نزد افرادى مانند: جدّش ابن ابى فراس، ابن نُما حلّى و فخّار بن مَعد موسوى، شاگردى كرد و به بزرگانى مانند: علّامه حسن بن يوسف حلّى، حسن بن داوود حلّى (مؤلّف كتاب مشهور الرجال)، برادرزاده‌اش عبد الكريم ابن احمد حلّى (مؤلّف فرحة الغَرىّ) و على بن عيسى اِربِلى (مؤلّف كشف الغُمّة) درس آموخت.
سيّد ابن طاووس، براى كمك به زائران، مصباح الزائر و جناح المسافر را نوشت تا در اماكن زيارتى، آن را به همراه داشته باشند و بخوانند و چون استقبال مردم را ديد، كتابى هم درباره امام حسين علیه السلام و مقتل ايشان، ويژه زائران امام حسين علیه السلام نوشت و داشته‌ها و آگاهی‌هاى تاريخى خود را نيز در اين زمينه به آن افزود.
ابن طاووس، مورّخ نيست؛ امّا در الملهوف، به شيوه مورّخان و حتّى گاه داستان سرايان، چكيده و نتيجه اخبار را می‌آورد و از ذكر سند، خوددارى می‌كند و تنها در موارد معدودى، منبع اصلى خود را گوشزد می‌كند.

هر چند منبع اصلى گزارش‌هاى ابن طاووس مشخّص نيست، امّا مقايسه مطالب و نيز دسته بندى سه قسمتىِ او: امور پيش از جنگ، شرح وقايع نبرد عاشورا و حوادث پس از شهادت، اين حدس را تقويت می‌كند كه او مطالب خويش را از مثير الأحزان ابن نما گرفته باشد، هر چند احتمال عكس اين مطلب نيز می‌رود، بويژه اگر مثير الأحزان را نوشته نوه ابن نما بدانيم.
ابن طاووس به دليل دسترسی داشتن به كتاب‌هايى مانند: الرسائل كلينى، الإرشاد شيخ مفيد و دلائل الإمامة طبرى، توانسته مطالب كتاب خود را غنى سازد و از طريق كتاب‌هايى چون مقتل الحسين خوارزمى، با منابع قديم‌ترى مانند الفتوح ابن اعثم، ارتباط برقرار كرده، گزارش‌هاى آنها را با اندكى تغيير و تلخيص انتقال دهد.
الملهوف به دليل شخصيت مؤلّف و قلم روان وى، و نيز نقل تفصيلى خطبه‌ها و سخنان امام زين العابدين علیه السلام و زينب سلام الله علیها ـ كه بيانگر اهداف نهضت عاشور هستند ـ و همچنين شرح بدون تحريف وقايع كربلا، از سوى عالمان شيعه مقبول واقع شده است، هر چند در برخى گزارش‌هاى آن، مانند: حضور اسيران در اوّلين اربعين در كربلا و نيز علم پيشين امام علیه السلام به شهادت خويش، مورد نقد قرار گرفته و برخى گزارش‌هاى آن را نيز بدون سند و پشتوانه تاريخى معرّفى كرده‌اند.

نقد كنندگان، تأليف الملهوف را متعلّق به دوره جوانى ابن طاووس می‌دانند و از اين رو، آن را در سنجش با ديگر كتاب‌هاى او، در درجه فروترى می‌نهند.
گفتنى است به اين نقدها پاسخ‌هايى نيز داده شده است.
الملهوف بارها چاپ و به دفعات، به فارسى، ترجمه شده است.
كتاب ديگر ابن طاووس كه در بر دارنده مطالبى درباره امام حسين علیه السلام است، الإقبال بالأعمال الحسنة فيما يعمل مرّة فى السّنة است.
الإقبال، جزء ششم و هشتم و نهم از سلسله تأليف‌هاى ابن طاووس، درباره دعا و زيارت است كه مجموعه آنها را به منظور تكميل كتاب مصباح المتهجّد شيخ طوسى نگاشت.
ابن طاووس، اعمال و دعاهاى ماه‌هاى قمرى را به ترتيب آورده و به مناسبت ماه محرّم، رساله كوچكى در توصيف وقايع عاشورا به نام اللطيف فى التصنيف فى شرح السعادة بشهادة صاحب المقام الشريف نگاشته و بر فصل ادعيه و زيارت مخصوص محرّم و امام حسين علیه السلام افزوده است.

📚 ر.ک بخش اول
#معرفی_منابع_تاریخ_عاشورا #امام_حسین
🍀