کتاب الإماء الشواعر (کنیزان شاعر) اثر ابوالفرج اصفهانی تاریخ ادبیات نویس مشهور قرن چهارم است.موضوع این کتاب همانگونه که از نامش پیداست درباره کنیزانی است که شاعر بوده اند.(اصفهانی کتاب دیگری با همین موضوع تحت عنوان قیان دارد که در آینده معرفی خواهیم کرد) شرح حال و اشعار33 شاعر در این کتاب آمده است.قبل از اصفهانی گویا شاعر معروف شیعی، مُفَجّع(وفات320هـ)،کتابی تحت عنوان أشعار الجواری تالیف کرده است که گویا از بین رفته است و یا حداقل من تا الان از نسخه چاپی و یا خطی آن بی خبرم.ابوالفرج علت تالیف این کتاب را دستور ابوالحسن مُهَلّبیِ وزیر بیان می کند و میگوید: وقتی ابوالحسن وزیر، داستان کنیزان شاعر ملل مختلف را می شنید به من دستور داد که هرچه از ذکر حال اینان در دولت اموی و عباسی میتوانم جمع کنم و کتابی در این زمینه ترتیب دهم.وی همچنین میگوید در دوره اموی هیچ زن شاعری _حتی با شعر بد_ پیدا نکردم.بنابراین انتخاب اصفهانی از بین شعرای عصر عباسی است.
این کتاب در حقیقت به صورت گلچین ادبی فراهم شده است و بعد از معرفی هر شاعر،برخی از داستان های وی همراه با برخی از اشعارش نقل گردیده است.صفحاتی که برای هر شاعر در نظر گرفته شده از نصف صفحه تا 34صفحه با توجه به اهمیت شاعر و اخبار در دسترسِ اصفهانی در نوسان است. ترتیب ذکر شعراء بر اساس حروف الفبا نیست بلکه با توجه به قدرت شاعری و زمان هر شاعر،زندگینامه وی ترتیب یافته است.به همین دلیل کتاب با شرح حال عِنان شروع شده زیرا به نظر ابوالفرج وی اشعر شعرای عباسی بوده است.ابوالفرج در کتابش را بر دو قسم اخبار تالیف کرده است؛ نخست اخباری که از طریق روات شنیده و دوم اخباری که از تآلیف کسانی همچون جعفر بن قدامة، احمد بن طیب سرخسی و دیگران استخراج کرده است.
درباره شعرای زن_چه کنیز و چه آزاد_بعد از اصفهانی تالیفاتی دیگر هم صورت گرفته است که به مرور معرفی خواهیم کرد.
این کتاب اولین بار تقریبا در 280صفحه و با تحقیق دکتر جلیل عطیة عراقی بوسیله انتشارات دار النضال در بیروت سال1984 چاپ شده است. همان سال نوری حمودی القیسی و یونس احمد السامرایی این کتاب را در بیروت و بوسیله انتشارات عالم الکتب منتشر کرده اند. فضل تقدم هیچکدام بر من روشن نیست و در اولین فرصت چنانچه چاپ عالم الکتب به دستم برسد در مورد ارجحیت این دو چاپ صحبت خواهم کرد.
#الإماء_الشواعر#ابوالفرج_اصفهانی#کنیزان_شاعر#شعرای_زن#جلیل_عطیه#نوری_حمودی_القیسی#یونس_احمد_السامرایی
