✅ کتابخانۀ دبیرستان حکیم نظامی قم

خاطرۀ یک
در اوایل دهۀ شصت که در دبیرستان حکیم نظامی - مصادف با دوران مدیریت آقای عظیم پور - محصل بودم تعدادی از دانش‌آموزانان که در انجمن‌های دانش‌آموزی فعال بودند تحت تاثیر جو آن زمان در صدد بر آمده بودند که به اصطلاح کتاب‌های طاغوتی و ضاله کتابخانۀ دبیرستان را بسوزانند. به‌خوبی به یاد دارم به یکی از اعضای اصلی گفتم به جای سوزاندن این کتاب‌ها آنها را از دسترس خارج و در جایی محافظت کنید. این نوع کتاب‌ها در هرحال برای محققان می‌تواند محل رجوع باشد. با این حال تا آن‌جا که به خاطر دارم تعدادی از کتاب‌ها و نشریات را سوزاندند.
خاطرۀ دو
اگر خطا نکنم در دهه هفتاد برای صحافی مجلاتم به صحافی پاساژ بهشتی در خیابان چهارمندان رفته بودم. دورۀ روزنامه‌ای قدیمی توجهم را جلب کرد. دقت کردم دیدم شماره های سال اول روزنامه استوار قم (1314ش) است. خوشحال شدم پرسیدم که روزنامه‌ها برای کیست؟ صحاف گفت برای کتابخانۀ دبیرستان حکیم نظامی است. در همان اوان استاد اعرابی تلفنی تماس گرفتند و پرسیدند بنا است اولین نمایشگاه مطبوعات قم برگزار شود از مطبوعات قدیم قم چیزی داری؟ گفتم نه ولی جدیدا سال اول روزنامۀ استوار را که متعلق به کتابخانۀ دبیرستان حکیم نظامی است در صحافی دیدم. از این خبر شادان شد و گفتند هماهنگ می‌کنیم که از آن عکس‌برداری شود. از ادارۀ ارشاد آن زمان که متصدی کار بود مراجعه کرده بودند و تصویربرداری کردند و در آن نمایشگاه گذاشتند. ذکری عجیب هم از بنده در بولتن نمایشگاه شد. تصویر این بولتن را نیز در آینده نزدیک تقدیم می‌کنم.

#سیدمحسن_محسنی
#قم‌پژوهی
96/9/22
https://telegram.me/qompajoohi 👈👈

✅ سندی هفتاد ساله از دبیرستان حکیم نظامی
تصویر نامۀ مورخ 20/12/1324 با مهر «اداره فرهنگ قم و محلات دبیرستان حکیم نظامی» و امضای «ثابتی اشرف» خطاب به آقای «ابوالحسن صادقی » از معتبران آن زمان قم نشر می‌شود. بر اساس این سند به آقای صادقی پیشنهاد پیش خرید 24 نسخه از سالنامه دبیرستان قبل از چاپ می‌شود. متن سند از جهات مختلف قابل توجه است؛ از جمله یکی بودن ادارۀ فرهنگ قم و محلات و دیگری توجه به قم «از نظر تاریخی و جغرافیایی و آثار باستانی». چیزی که بعدها کم‌تر بدان توجه شد. اینک متن سند:
«اداره فرهنگ
(اداره فرهنگ قم)
شماره 624
تاریخ 20/12/24
آقای ابوالحسن صادقی
چون دبیرستان حکیم نظامی در نظر دارد با نشر سالنامه اذهان عامه را به مفهوم فرهنگ و انعکاس اجتماعی آن عموما و خصوصا به بسط مؤسسات فرهنگی شهر قم متوجه و نیز این شهرستان را از نظر تاریخی و جغرافیایی – آثار باستانی مورد بررسی قرار دهد، به تشریک مساعی جنابعالی که همواره نسبت به چنین اموری ذیعلاقه بوده و می‌باشید نیازمند و انتظار است قبوض قبل از انتشار این سالنامه که از شماره 523 - 501 تلوا با توصیه حضرتعالی به فروش رسیده و دبیرستان بتواند این وظیفه را ایفاء نماید و نیز انجمن سالنامه دبیرستان مفتخر است با درج گراور جنابعالی در ردیف دوستداران فرهنگ از این همکاری تقدیر نماید.
دبیرستان حکیم نظامی قم
ثابتی اشرف
نقش مهر😏 ادارۀ فرهنگ قم و محلات دبیرستان حکیم نظامی»

#سیدمحسن_محسنی
#قم‌پژوهی
[https://telegram.me/qompajoohi 👇🏽👇🏽

✅ غلامرضا کتابفروش (زنده در 1308 ش)

قم پس از تهران رتبه دوم در صنعت چاپ و نشر را دارد. سابقه علمی قم و وجود حوزه علمیه موجب رونق حرفه کتابفروشی در این شهر از قدیم بوده است. دکتر جواد بشری استاد فعلی دانشگاه تهران که خود قمی ست، مقاله‌ای با عنوان "کتابفروشان قم تا سال 1357" در کتاب "کتابفروشی" یادگارنامه مرحوم بابک افشار (مدیر کتابفروشی تاریخ) فرزند مرحوم ایرج افشار نشر داده است و گویا این مقاله را مجدد تکمیل کرده‌اند.
چندی پیش در کانال بنیاد قم‌پژوهی دو مورد تکمیلی دیگر از کتابفروشان قدیم را نوشتم. اینک مورد دیگری را بر اساس یک سند قدیمی اضافه می‌کنم. چاره‌ای نیست باید این اطلاعات را اندک اندک از این سو و آن سو گرد آوریم تا بتوانیم تصویر تاریخ کتابفروشان قدیم قم را در حد مقدورکامل کنیم.
میرزا محمد باقر متولی باشی که تا سال فوت (1320ش) تولیت آستانه قم را به عهده داشته است در پاسخ به شکایت غلامرضا کتابفروش از او به حکمران قم در تاریخ 15 جمادی الآخر 1348 ق چنین می‌نویسد:
"عرض حال مشارالیه ابدا موضوع ندارد. قفسه چوبی در ایوان صحن مقدس گذاشته بوده و بساط کتابفروشی پهن کرده و راه بر عابرین و زایرین تنگ و باعث زحمت شده و هیچ زمان ایوان‌های صحن مطهر دکان و محل خرید و فروش نبوده ... ."
(برگی از تاریخ قم: اسناد مربوط به آستانه قم از 1306 تا 1317ش، تحقیق الیاس محمد بیگی، زایر، 1389، ص 28)
صرف نظر از صحت وسقم موضوع شکایت ما با این سند اطلاعات مختصر ولی مفیدی از یکی از کتابفروشان قدیمی قم به دست می‌آوریم:
۱. نام کتابفروش که غلامرضا کتابفروش بوده است.
۲. وی مغازه نداشته و دستفروش بوده است.
۳. محل فروش او یکی از ایوان‌های صحن مطهر بوده است.
۴. کتاب‌ها را برای فروش بساط می‌کرده است. به عبارت دیگر آنها را بر روی زمین پخش می‌کرده است.
۵. ظاهرا در یکی از ایوان‌های طلا یا آیینه بساط می‌کرده است و دومی احتمالش قوی‌تر بوده است؛ چرا که زوار در این ایوان بیشتر بوده‌اند.
۶. قفسه چوبی برای کتاب‌هایش هم داشته است.
۷. سال 1348 ق برابر 1308 ش است. بنابراین حدود سال‌های فعالیت او هم مشخص می‌شود.
خوب است بگویم تا روزگار ما این‌گونه کتابفروشان دستفروش در اطراف حرم وجود داشتند و دارند. معروف‌ترین آنها مرحوم صحفی بود که در این اواخر کنار خیابان ارم جنب مدرسه خان کتابفروشی می‌کرد و جناب بشری در مقاله خود ذکر ایشان را آورده است. هم اینک تعداد قابل توجهی کتابفروشان قدیمی‌فروش در قم وجود دارد که مزیتی فرهنگی برای این شهر محسوب می شوند.
امیدواریم یکی از جلسات بنیاد قم‌پژوهی به این کهنه‌فروشان اختصاص یابد. در آینده سندی نیز در این باره از مجموعه شخصی خود به یاری خدا نشر خواهم داد.

#سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۷/۳/۱۶
https://telegram.me/qompajoohi 👈👈

💠 تخت‌کَشی

حسین شهید‌زاده، زادۀ قم در ۱۳۰۱ ش که در اوایل دهۀ پنجاه سفیر ایران در عراق بود - همان هنگامی که رهبر فقید انقلاب در آن‌جا تبعید بود - کتابی دارد به نام «روزگاری در شور آباد». این کتاب شرح زندگانی دوران کودکی و نوجوانی وی در قم است. منظور از شورآباد همین قم است. این کتاب بسیار بسیار خواندنی است و روح انسانی در آن موج می‌زند.

در باره «تخته‌کشی» یعنی ساختن کف گیوه مطلبی دارد که در پی نقل می‌شود. چون این حرفه اینک متروک شده است شرح او بیشتر ارزش پیدا می‌کند:

«تخت‌کشی دشوارترین و آلوده‌ترین پیشه آن زمان بود و در شور آباد منحصرا به وسیله طایفه یا جماعتی که تَرقی (بر وزن برقی) نامیده می‌شوند انجام می‌گردید. کار این‌ها این بود که از کهنه پاره و جل و پلاس‌های دور افتاده و مندرس و تسمه‌هایی که از پوست خام گاو تهیه می‌شد تخت کفش برای گیوه تهیه می‌کردند. چون این کهنه پاره‌ها را معمولا از کنار کوچه یا زباله به دست می‌آوردند و شست‌شویی هم پیش از به کارگیری در میان نبود، معلوم است تا چه حد آلوده و ناپاک و کار کردن با آنها تا چه اندازه می‌توانست منشأ بیماری‌های گوناگون باشد. بگذریم از این‌که در این دکان بوی نامطبوعی هم همواره به مشام می‌رسید.
نحوه کار تخت‌کشان این بود که ابتدا کهنه پاره‌ها را به اندازه‌های کمی کوچک‌تر از کف دست پاره می‌کردند و چهار پنج لای آنها را روی هم می‌گذاشتند سپس آنها را چند لا می‌زدند و با ابزرای که مُشته نام داشت می‌کوبیدند تا به صورت نواری ضخیم در آید. آنگاه این نوارها را پهلوی یکدیگر قرار می‌دادند تا طول آن به قدر یک تخته گیوه شود. سپس درفش دسته چوبی داغی را که در منقل اغتشی در مقابل خود حاضر داشتند از میان آنها می‌گذرانیدند و دوال‌های بریده شده را از سوراخ ایجاد شده رد می‌کردند تا نوارها به هم اتصّال پیدا کنند. سپس با بریدن اطراف آن شکل تخت‌ گیوه به آن می‌دادند و در پایان با محلولی از نیل رنگ و رویی به آن داده و کار را تمام می‌کردند.
ترقی‌ها یعنی کسانی که کار تخت‌کشی و دبّاغی را در شور آباد در انحصار خود داشتند در محله مخصوصی در پایین شهر ساکن بودند و زبانی مخصوص به خود داشتند که برای مردم دیگر مفهوم نبود و هیچ‌وقت ندانستم این قوم از کجا آمده و چگونه از شور آباد سر به در آورده بودند. این‌ها حشر و نشر زیادی با مردم دیگر نداشتند؛ حتی مراسم عزاداری مذهبی و روضه‌خوانی ویژه خود داشتند و یادم هست در ماه محرّم وقتی که ترقی‌ها دسته به راه می‌انداختند دمی می گرفتند که کلمات آن برای هیچ‌یک از ما مفهوم نبود. با این حال قسمت اول یکی از این دم‌ها را به خاطر دارم که می‌گفتند:
اَته اته بور بوریا بورن بوشنزه
سر حسین تشنه لب بر سر نیزه»
(روزگاری در شور آباد، ص 151 - 152)
 
 #سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۷/۱۰/۱۳
https://telegram.me/qompajoohi 👈👈

✅ کوچک‌ترین قرآن هشت ضلعی جهان
قرآن نصیر قمی

در یادداشت پیش معرفی مختصری از «قرآن نصیر قمی» شد. این قرآن که حدود شش صد سال قدمت دارد و خوشبختانه تا روزگار ما سالم و پاکیزه مانده و یکی از قرآن‌های هنری و کهن جهان است، اخیرا به تملک سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران درآمده است.
قرآن به خط عبدالحمید بن عبدالوهاب فتحان قمی و در 25 رمضان 784 ق در اندازه و به شکلی خاص کتابت شده است که مایۀ امتیازش از مصاحف هم روزگارش می‌شود.
معمولا قرآن‌های چند ضلعی منتظم قدمت زیادی ندارند و دست بالا قدمت‌شان به دورۀ صفوی برمی‌گردد و عمدۀ آنها بدون رقم و امضای کاتب است؛ زیرا کوچک بودن قطع کاعذ و ریزی خط امکان هنر نمایی را از خطاط سلب می‌نماید. حال آن‌که این نسخه ضمن این‌که تا کنون بسیار پاکیزه نگه داشته شده، متضمن تاریخ و نام کاتب است. سه صفحۀ افتتاحیۀ قرآن نیز با نقوش مُذهب و مُرصع تزیین شده است. همۀ متن مشکول (دارای اعراب) و تمایز آیات با فاصلۀ مختصری از هم مشخص است.
خاندان فتحان قمی از خاندان‌های اصیل بزرگ و از بیوت علمی شیعه در فترت میان استیلای مغول تا آغاز حکومت صفوییان بوده‌اند و چند تن از مشایخ بزرگ اجازه از آن برخاسته‌اند. حداقل پنج تن از افراد این خاندان - که آثاری از آنان بازمانده - با وصف قاری خوانده شده‌اند.
انتظار داریم که شعبۀ سازمان مذکور که اخیرا در قم تأسیس شده است قرآن را موقت و به صورت امانی به قم منتقل کند تا دوستداران از نزدیک آن را ببینند.
مشخصات دیگر:
اندازه: 3/3*3/1 [سانتی متر]
جلد: تیماج مشکی که با جدول کشی ساده و گرهدار و یک شاخه گل زرین در وسط تزیین شده است.
قطر: 2/3 [سانتی متر]
نگهدارنده: محفظه‌ای فلزی به قطر 4 سانتی متر با طرح‌های گل و بوته
در نقل این مطالب از گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران با اندکی تصرف استفاده شده است.

#سیدمحسن_محسنی
#قم‌پژوهی
97/1/23
https://telegram.me/qompajoohi 👇🏽👇🏽

💠 رودخانۀ گلفشان قم و چندین نکته
🔸شرقی رودخانه – حرم مطهر و مدارس دارالشفا و فیضیه و مسجد امام حسن(ع)

آن‌گونه که عکس‌های تاریخی نشان می‌دهد، بین بیوتات حرم مطهر و مسجد امام حسن(ع) و مدارس فوق تا رودخانه، فاصلۀ چندانی نبوده است. روشن‌تر این اماکن تقریبا و با فاصلۀ کمی مماس بر رودخانه بوده‌اند.
۱. بین مسجد امام تا رودخانه، خیابان بالا (حضرتی) بوده است. در سفرنامۀ ذهابیه قم (دوره قاجار) به این خیابان اشاره شده است.
۲. مدرسه‌های دارالشفا و فیضیه با رودخانه مماس بوده‌اند. کما این‌که در حملۀ کماندوهای نظام پیشین به مدرسۀ اخیر، عده‌ای از طلاب به رودخانه پرتاب شدند. فیلم «فریاد مجاهد» که در سال 1358 تهیه شد و قسمتی از آن بازسازی سینمایی این وقایع است، این مجاورت را نشان می‌دهد.
۳. ظاهرا خانه‌های موسوم به جبرایلی‌ها در کنار حرم مطهر، مجاور رودخانه بوده است که بعدا جزو مسجد اعظم می‌شود. به عبارت دیگر ضلع غربی مسجد مذکور (ساخته شده در دهۀ سی) در مرز بستر قرار می‌گیرد. با این وصف فضای بین دیوار کنونی مسجد و رودخانه، سابقا جزو رودخانه محسوب می‌شود.
در صورتی که مقرر باشد که بلوار زائر از بستر رود حذف و به دو طرف رود منتقل شود، به علت نبود زمین در مجاورت اماکن مذکور، بلوار باید به زیر سطح حتی تا منفی دو انتقال یابد.

#سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۸/۰۱/۲۶
🆔 telegram.me/qompajoohi

? کتاب‌شناسی قم

منظور از این عنوان مجموعه کتاب‌ها و مقالات و نوشته‌هایی است که درباره قم نگارش یافته و منتشر شده است یا به صورت خطی نگهداری می‌شود. نخستین بار دکتر مدرسی طباطبایی کتاب‌شناسی آثار مربوط به قم را نوشت. در کنگره حضرت معصومه(س) نیز کتابی با عنوان کتابشناسی قم منتشر شد. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی قم نیز کتابی با همین عنوان چند سال پیش منتشر کرد. در مجله «نامه قم» که چند سال پیش اداره ارشاد اسلامی قم منتشر می‌کرد، سلسله مطالبی با این موضوع منتشر شد. صرف نظر از کتاب ارزشمند دکتر مدرسی که ارزش خاص خود را دارد، و علی‌رغم قابل استفاده بودن تمام موارد ذکر شده، جای «کتاب‌شناسی قم» که با معیارهای کتاب‌شناسانه تطبیق کند و به‌روز باشد، خالی است. از همین رو نگارنده از این پس به تفاریق به معرفی کتاب‌ها و مقالات و نوشته‌هایی که به نوعی مربوط به قم است، می‌پردازد تا شاید کمکی برای نایل شدن به این مقصود باشد. به عبارتی این پاره نوشته‌ها می‌تواند مواد خام کتابشناسی قم تلقی گردد. ضمن آن‌که تا آن زمان علاقه‌مندان و پژوهشگران می‌توانند از این کوته‌نوشته‌ها استفاده کنند. به نظر دستگاهی مانند سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باید متکفل این امر علمی و مورد نیاز گردد.       

#سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۷/۱۱/۱۱
? telegram.me/qompajoohi

 ? سید ناصرالدین آرام

تا آن‌جا که می‌دانم آرام کتابدار کتابخانۀ آستانۀ مقدسه قم در پیش از انقلاب بود. چند سال پیش که در کتابخانه میان کتاب‌ها می‌گشتم یادداشت‌هایی از او بر کنارۀ برخی از کتاب‌ها دیدم. یادداشت‌ها نشان دهندۀ دقت و دلسوزی او بود. بعدها در جایی دیدم که از خاندانی شریف و روحانی و خود نیز از شرفا بوده است. گویا دستی هم بر قلم داشته و چند مقاله از او به یادگار مانده است.
چند وقتی است که می‌خواهم یادی از او بکنم. دیشب این تصمیم دست از سرم برنداشت. اگر خطا نکنم عکسی از او هم دیده‌ام گویا در کتاب «تربت پاکان قم» و البته نه "تربت پاکان" نوشتۀ دکتر مدرسی طباطبایی. بلکه "تربت پاکان قم" در چهار جلد نوشتۀ عبدالحسین جواهر کلام که در باره به خاک رفتگان در قم است. بنابراین او مدفون به قم است.
کتابخانۀ آستانه در اوایل دهۀ سی و در زمان مرحوم سیدابوالفضل تولیت و با اهدای تعدادی کتاب و مجله از وی بدان‌جا شکل گرفت. یادداشت‌هایی که من از آرام دیدم نشان می‌دهد که به امور کتابخانه اهمیت می‌داده است. در جایی هم دیدم که او تا آخر عمر همسر اختیار نکرد و بلاعقب درگذشت.
قدرشناسی و حق‌شناسی حکم می‌کند که نگذاریم یاد او در تلاطم حوادث گم شود. از اولیای کتابخانه به‌ویژه حضرت حجت‌الاسلام و المسلمین محمدی انتظار داریم عکس و شرحی مختصر از زندگانی وی را بر دیوار کتابخانه، جایی که در دید همگان باشد، نصب کنند. هم‌چنین از دیگر خدمت کنندگان به آن کتابخانه از جمله مرحوم سیدابوالفضل تولیت و مرحوم سیداحمد وزیری که این اخیر را من دیده بودم و او هم از دلسوزان آن‌جا بود. از استادان و بزرگوارانی که خاطراتی از آن مرحوم دارند، به‌خصوص استاد عرب‌زاده، درخواهیم که مطلبی در این باره از خود به یادگار بگذارند. خداوند او را غریق رحمت واسعۀ خود کناد. بمنه و کرمه.   

#سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۷/۱۰/۱۵
https://telegram.me/qompajoohi ??

✅ سندی مربوط به میرزا آقاخان اعتماد حاکم قم

تصویر سند زیر را استاد دکتر رسول جعفریان لطف کرده و مرقوم داشته‌اند که شخصی آن را در میان کتابی قدیمی یافته است.اسناد تاریخی به بهترین نحوی تاریکی‌های تاریخی را روشن می‌کنند.
در کتاب "حاکمان قم" تالیف سید محمد دلال موسوی و مرتضی بهرامی خشنودی (انتشارات زایر، ۱۳۸۴) نامی از حاکم مزبور دیده نمی‌شود.
برای تدوین تاریخ قم ما نیاز مبرم به این‌گونه اسناد داریم. اسناد ممکن است بهتر از متون تاریخی ما را به روشنایی دلالت کنند. از همین رو راه‌اندازی "کتابخانه ملی و مرکز اسناد قم" ضرورت تمام دارد.
عجالتا در منابع در دسترس جستجو کردم در جزو حاکمان دوره قاجار اسمی از میرزا آقاخان اعتماد نبود. ولی آقاخان محلاتی معروف بود که قطعا با این میرزا آقا متفاوت است. تاریخ سند دقیقا مشخص نیست. تنها در گوشه سند 17 خرداد 130 دیده می‌شود که نشان می‌دهد ظاهرا سند بر مبنای تاریخ شمسی تاریخ گذاری شده است. در این صورت بایستی از حاکمان دوره احمد شاه یا اوایل رضا شاه باشد. چه در 1316 عنوان حاکم به فرماندار تغییر یافت. چون عنوان دولت شاهنشاهی را ندارد ظنم به دوره احمد شاه رفت. از طرفی نام گیرنده بشارتی ذکر شده است که ذهن را به دوره پهلوی و بعد از 1304 معطوف می‌کند. با این وصف باید نام او را در بین حکام دوره احمد شاه تا 1316 در دوره پهلوی جستجو کرد. لیکن منابع در اختیارم کفایت برای این کار را ندارند. در صورت دستیابی به اطلاعات بیشتر تقدیم می‌شود.
متن این سند به جهت فواید تاریخی چنین است:
از: طهران
به: قم
قبض: 19370
نمره تلگراف: 67
تاریخ وصول: 17 خرداد
سنه: 130
اسم گیرنده: بشارتی
جنابان مستطابان ملاذالانام آقایان اعلام سلمهم اله تعالی و سایر طبقات ایمانی [ واهالی؟] آقای میرزا آقاخان اعتماد به حکومت قم و خلجستان منصوب شده قریبا وارد خواهد شد 15 خرداد نمره 1146 وزارت داخله

#سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۷/۳/۱۷
https://telegram.me/qompajoohi 👈👈

 

 ✅ اسنادی از حاکمان قم

در دوران پیش حاکم نقشی در حدود فرماندار داشت. کما این‌که در سال 1316 ش این عنوان جای خود را به فرماندار داد. در سال 1384 کنگره حضرت معصومه(ع) کتابی با عنوان «حاکمان قم» منتشر کرد که شامل شرح حال حاکمان قم از قدیم تا آخر قاجار است. علی‌رغم این‌که کتاب قسمتی از خلاء در این باب را پر می‌کند، موضوع نیازمند تکمیل است. از طرفی در کتاب مراجعه مستقیم به اسناد را نشده است. حال آن‌که اسناد به نظر بهتر از متون تاریخی موضوع مورد نظر را روشن می‌کند. برای مثال اسمی از حکامی که طبق اسناد مزبور حاکم قم بوده‌اند در کتاب دیده نمی‌شود. از همین رو تشکیل کتابخانه ملی و مرکز اسناد قم ضروت تمام دارد. اخیرا تصاویر چند سند از حکام قم در دسترس قرار گرفت که شرح آن این است:
سه سند از شاهزاده محمد علی میرزا رکن الدوله که در کانال سند بازار برای فروش عرضه شده بود. لازم به توضیح است که وزارت داخله برابر وزارت کشور کنونی است. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود ظاهرا احکام هر سال تجدید می‌شده است. با سپاس از جناب مجید دادش‌نژاد سند‌پژوه کوشا که ما را از وجود این اسناد مطلع کردند.

سند اول
موضوع سند: این سند دلالت بر انتخاب شغل دیگر برای وی و گماشتن معاونش به جای وی دارد. به دلالت اسناد بعدی ظاهرا او در این زمان حکومت قم را برعهده داشته است. چنین است متن سند:
وزارت داخله
حکمت قم و خلجستان
سواد تلگراف وزارت جلیله داخله
مورخه غره جمیدی الثانی مطابق 23حوت 1336
نمره 8011
 از طهران به قم
نواب مستطاب اشرف والا شاهزاده رکن ادوله دام اقباله بر حسب قدر قدر[ت؟]ملوکانه ارواحنا فداه شغل دیگری برای سرکار والا در نظر است. به طوری که کتبا" هم نوشتم زودتر حرکت نمائید غره جمیدی الثانی نمره 8011 و امورات آن‌جا را به آقای احتشام الممالک معاون مرجوع دارید که با نهایت دقت مراقبت نمایند.
(وزارت داخله)
تلگرافخانه قم[)]
سواد مطابق اصل است
[نقش مهر:] حکومت قم و خلجستان

سند دوم
موضوع سند: فرمان احمد شاه در منصوب نمودن رکن الدوله به حکومت قم یک سال بعد از سند فوق.
متن سند:
وزارت داخله
حکومت قم و خلجستان
سواد فرمان همایونی
مورخ 7 برج  ثور قوی ئیل 1298- 1337
نمره 572
(بعون و تائیدات خداوند متعال)
(ما اعلیحضرت شلطان احمد شاه قاجار)
(شاهنشاه کل ممالک محروسه ایران)
نظر به پاس خدمت و مراتب لیاقت که از نواب مستطاب والا  شاهزاده محمد علی میرزا رکن الدوله معروض افتاده است به تصویب جناب اشرف میرزا حسن خان وثوق الدوله رئیس الوزراء و وزیر داخله و به موجب این فرمان جهان مطاع همایون معزی الیه را به حکومت قم منصوب و قرین افتخار فرمودیم.
به تاریخ ششم برج ثور سنه قوی ئیل یک هزار و دویست و نود و هشت
سواد مطابق با اصل است
[نقش مهر] حکومت قم و خلجستان
مالیه قم و محلات
[نقش امضاء]

سند سوم
موضوع: فرمان مجدد احمد شاه در منصوب نمودن شاهزاده رکن الدوله ب حکومت قم
وزارت داخله
حکومت قم و خلجستان
سواد فرمان اعلیحضرت همایونی
مورخه سیم جوزا تخاقوی ئیل 1339
نمره 2144
(بعون و تائیدات خداوند قادر متعال)
(ما اعلیحضرت سلطان احمد شاه قاجار)
(شاهنشاه کل ممالک محروسه ایران)
نظر به پاس خدمت و مراتب لیاقت که از نوّاب اشرف امجد والا شاهزاده محمد علی میرزا رکن الدوله معروض افتاده است به تصویب جناب اشرف اکرم امجد مهین دستور معظّم قوام السلطنه رئیس الوزراء و وزیر داخله و به موجب این فرمان جهان مطاع همایون معزی الیه را به حکومت قم منصوب و قرین افتخار فرمودیم.
به تاریخ سیم  برج جوزا سنه تخاقوی ئیل یک هزار  سیصد[و نه] شمسی
سواد مطابق با اصل است
مالیه قم و محلات
[نقش امضاء] 

 #سید_محسن_محسنی
#قم‌پژوهی
۹۷/۳/۱۸
https://telegram.me/qompajoohi 👈👈