پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته‌ی الهیات، گرایش تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
عنوان:
«جایگاه خط نستعلیق در عصر قاجار»
?دانشجو : رضوان لطفی خزائی
?استاد راهنما : دکتر سید احمدرضا خضری، دکتر زهرا ربانی
?استاد مشاور : دکتر میترا معنوی‌راد

#معرفی_پایان‌نامه
@universitycalligraphy

?چکیده

خوشنویسی به عنوان بخشی از هنر اسلامی در بین مسلمانان دارای اهمیت به سزایی می باشدو. در میان خطوط اسلامی، خط نستعلیق که از آن به عنوان دومین خط ایرانی یاد می شود، از بدو پیدایش، مورد توجه خوشنویسان قرار گرفت. عصر قاجار را می توان یکی از دوره های مهم و موثر در رونق و شکوفایی خط نستعلیق به شمارآورد. در این عصر خط نستعلیق پس از یک دوره رکود، حیاتی دوباره یافت و به دوره ای از درخشش و شکوفایی خود گام نهاد. با توجه به اهمیت خوشنویسی در عصر قاجار، این پژوهش بر آن است براساس روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی جایگاه خط نستعلیق در آن دوره بپردازد و مهم ترین مساله پژوهش، بررسی عوامل موثر بر رونق و رکود خط نستعلیق، تحولات، کاربردها و معرفی مکاتب رایج آن در عصر قاجار می باشد. شاهان قاجار که عمدتا افراد هنردوستی بودند، به عنوان حامیان اصلی خوشنویسی، زمینه مناسبی برای رشد این هنر فراهم کردند و در رونق آن نقش موثری داشتند. علاوه بر این، چاپ سنگی نیز نقش مهمی در تحول خط نستعلیق در عصر قاجار داشت که این امر به بروز تغییراتی در شیوه نوشتن آن خط منجر شد. به همین دلیل در عصر قاجار خط نستعلیق کاربردهای مختلفی پیدا کرد که از جمله آن ها می توان به کتیبه نگاری، نوشتن روزنامه ها و نسخ خطی، حکامی، مهرها، قطعه نویسی، مرقع نگاری و تزیین اشیا اشاره کرد. نکته بارز و حائز اهمیت پیرامون خوشنویسی در عصر قاجار، پیدایش مکتب کلهر در کنار مکتب مرسوم و شناخته شده میرعماد بود که شیوه ای تازه در نوشتن خط نستعلیق پیش روی خوشنویسان قرار داد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علی رغم توجه به خوشنویسی از سوی طبقات مختلف جامعه و رشد و بالندگی آن در عصر قاجار، این هنر در اوایل سده چهاردهم هجری و در سال های پایانی عمر این سلسله سیری نزولی یافت که عوامل متعدد سیاسی و اجتماعی در این زمینه نقش داشتند.

?واژگان کلیدی

خط نستعلیق، عوامل رونق و رکود، عصر قاجار، مکتب میرعماد، مکتب کلهر
#معرفی_پایان‌نامه
@universitycalligraphy

پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته‌ی ایران‌شناسی
عنوان:
«ویژگی کتابتی نسخ خطی ایرانی شش قرن نخست اسلام»
?دانشجو : طاهره بزرگ‌زاده
?استاد راهنما : دکتر رضا خانی‌پور
?استاد مشاور : دکتر محمد شکری فومنی

#معرفی_پایان‌نامه
@universitycalligraphy

?چکیده

نسخه‌های خطی ایران بعد از اسلام به زبان‌ها و خطوط گوناگونی از جمله فارسی، عربی، ترکی، اردو و غیره کتابت شده‌اند. بنابر بررسی‌های انجام شده دوران متفاوتی در کتابت ایران دیده می‌شود، که این دوران گاهی با تمایز آشکار و گاهی با اندکی تمایز قابل مشاهده است.این رساله با بررسی بر روی ویژگی‌های کتابتی آثار مکتوب در شش قرن نخست اسلام، سعی دارد تا ویژگی‌های مشترک و متفاوت کاتبان را مشخص نماید. ویژگی‌هایی که بیانگر خصوصیات کتابت در این دوره است. ویژگی‌های کتابتی مورد پژوهش در این رساله عبارتند از : املا و نگارش تعدادی از حروف مانند (الف، پ، ژ، گ، س، چ، ذ، ر، ج، ی، فا اعجمی و...)، فصل و وصل کلمات (پسوندها، پیشوندها و ...)، نگارش کلمات (مرکب، مشکول و...)، تاثیر تلفظ در کتابت، نگارش افعال، جمله و ...
بررسی بر روی انواع متون فارسی ایران با موضوعات متفاوت صورت گرفته است. کتابت این متون تا ابدای قرن هفتم است. پژوهش حاضر با استفاده از روش‌های توصیفی تحلیلی، با تکیه بر اسناد و منابع خطی و کتابخانه‌ها(آثار منتشر شده) صورت گرفته است.
نتیجه پژوهش نشان از قدمت دیرینه‌ی علوم و واژه‌های علمی در این سرزمین کهن دارد. همچنین مشخص گردید که خراسان بزرگ در آن زمان از بزرگترین کانون‌های کتابت بوده است. کاتبان ایرانی با بهره گرفتن از الفبای عربی، با حفظ و انتقال اصول مشترک کتابتی، سنت کتابت پیش از اسلام را حفظ کرده‌اند.

? کلید واژه

نسخه خطی، نسخه خطی فارسی، ویژگی‌های کتابت، تفاوت‌های کتابت، قرن اول تا هفتم، کتابت در ایران

#معرفی_پایان‌نامه
@universitycalligraphy

پایان‌نامه کارشناسی‌ ارشد صنایع دستی
عنوان:
«مستندنگاری و تحلیل خط در کتیبه‌های نستعلیق میرزاعمو، موجود در مجموعه‌ی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)»
?دانشجو : آمنه گلستان
?استاد راهنما : دکتر عبدالکریم عطارزاده

#معرفی_پایان‌نامه
@universitycalligraphy

?چکیده

مجموعه‌ی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهر ری، دارای گنجینه‌ای از تزییناتی نظیر کتیبه‌نگاری است که علاوه بر کتیبه‌های کاشی هفت‌رنگ، کتیبه‌های کاغذی به رقم میرزاعمو به دلیل شیوه متفاوت اجرای خط بر روی کاغذ اسنادی مهم‌ در جهت مطالعه روند تحولات قلم نستعلیق در خوشنویسی و کتیبه‌نگاری محسوب می‌شوند. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای- میدانی و روش مشاهده ای - توصیفی و تحلیل به این پرسش ها پاسخ داد که 1- خوشنویسی انواع کتیبه های نستعلیق میرزا عمو در این مجموعه از چه ویژگی های شکلی و ترکیب بندی برخوردار بوده است؟ 2- تا چه حد امکان طبقه بندی و بررسی سیر تاریخی این کتیبه ها وجود دارد؟ 3- شاخصه های کتیبه های نستعلیق دوره قاجار، تا چه میزان در کتیبه های نستعلیق این خوشنویس رعایت و اجرا شده است؟ نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که اولویت زیبایی بصری بر خوانش متن کتیبه، درج تاریخ به شیوه قلم نسخ، پر کردن فضای خالی قاب ها توسط علایم نگارشی و تزیینی، شیوه متفاوت در نگارش فضای داخلی حرف «ع»، استفاده بیشتر از کادر و قاب بندی منحنی به جای زاویه دار، دو نوع تشدیدگذاری با اقلام نستعلیق و نسخ و نیز دو تا هفت خط کرسی، از دیگر ویژگی های شکلی در کتیبه های این خوشنویس بود. کتیبه های مذکور با دو مضمون مذهبی و شاهانه در قالب بررسی کتیبه های کاغذی به تاریخ 1291 ه.ق و کتیبه های کاشی هفت رنگ به تاریخ 1301 ه.ق، قابل بررسی و طبقه بندی بودند که از نظر اجرایی، برخی شاخصه ها و استاندارهای سواد بصری در کتیبه نگاری سبک دوره قاجار، نظیر بزرگ نویسی، تغییر مختصات و تا حدودی انسجام نسبی در شاکله حروف و کلمات را دارا بود.

?واژگان کلیدی

دوره قاجار، کتیبه نگاری، قلم نستعلیق، شهر ری، مجموعه ی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع)، میرزا عمو.

#معرفی_پایان‌نامه
@universitycalligraphy