به بهانه این #مهرخوانی، مطلب زیر از جناب #محمدی_شاری قابل تامل و جالب است:
حرف «ٹ» و «ت» اوستایی- هزارگی؛
ايٹه و اوٹه:
در لهجه‌ی پارسی هزارگی، دو نوع «ت» دو نقطه وجود دارد، که در زبان اوستایی (زبان کهن بلخ، بامیان، بدخشان، هرات و...) موجود است که شکل الف‌بایی و تلفظ آن دو، با هم تفاوت دارد. در دوره‌ی سیطره‌ی زبان عرب و تغییر خط، هر دو «ت» به یکی کاهش یافته است. حرف «ٹ» در لهجه‌ی هزارگی اصیل است و بسیاری از واژگان اصیل پارسی با این «ٹ» تلفظ می‌شود. این حرف، در لهجه‌ی هزارگی اصالت دارد و از زبان دیگری وارد نشده است، بلکه به دلیل انتشار متن‌های مقدس ریگ‌ویدا و اوستا از سرزمین هزار دریاچه، این دو حرف به زبان ارود و افغانی [پشتو] نفوذ کرده است. اما به دلیل آن که زبان اوستایی و پارسی از زادگاه خود پا فراتر نهاد با لهجه‌های دیگری همگون سازی شده و نیز تغییر خط، دو حرف «ت» به یکی کاهش یافته است.
این واج، در زبان اردو و افغانی (پشتو) نیز موجود است که اصطلاحا «ٹ» برگردان می‌گویند و در زبان اردو به شکل «ٹ»، و در زبان پشتو به گونه‌ی «ټ» نوشته می‌شود. پس از این، به دلیل نبود این واج در زبان نوشتاری پارسی، از شکل «ٹ» استفاده می‌کنم. در فرایند تغییر خط از دبیره به خط عربی، این واج به واج «ت» ادغام شده و به دلیل نبود آن در خط عربی بسنده شده است.
ملک الشعرای بهار در مورد وجود «ت» مخصوص اوستایی می‌نگارد:
«چند حرف بي صدا كه در اوستا بود، در خط پهلوي نبوده، مانند «ث» سه نقطه، «ذ» نقطه دار- «ت» نوعي تای دو نقطه، «ن» نونِ غُنّه، «خو» ـ ( «خ» و «و» معدوله)، «ش» مخصوص اختراع شده و به حرف‌هاي خط تحريري پهلوي افزوده شد. اين خط كه به ضرس قاطع مي‌توان آن را بهترين و كامل ترين خط‌هاي دنيا ناميد، قرائت و تجويد كتاب آسماني ساسانيان را از فساد و انحراف مصون كرد.» (بهار، سبک شناسی، ج1)
بهار، از نوعی «تای» دو نقطه سخن میگوید، که همان تای مخصوص هزارگی است که غلیظ‌تر از تای دو نقطه‌ی فارسی تلفظ می‌شود.
احسان بهرامی در کتاب واژه‌های اوستایی، الفبای اوستایی را آورده است که دو «ت» دارد و «ث» سه نقطه و «ذ» هم دارد. (بهرامی، فرهنگ واژه‌های اوستایی، 1369، ص)
صورت این حرف در اوستا به گونه زیر است:
بسیاری از واژه‌های اصیل پارسی که در زبان نوشتاری با «ت» معمولی نوشته و تلفظ می‌شود، در لهجه‌ی هزارگی با «ٹ» مخصوص هزارگی و به گونه اوستایی تلفظ می‌شود.
جالب توجه است که واژه‌هایی که در لهجه‌ی هزارگی با «ٹ» تلفط می‌شود، در اوستایی نیز با «ٹ» دوم اوستایی تلفظ می‌شود، مانند واژه‌های «ایٹه» و «اوٹه» که تلفظ مشترک دارند، جای شکی باقی نمی‌گذارد که «ٹ» هزارگی و اوستایی یکی است.
حرف «ٹ» و «ت» اوستایی- هزارگی؛
ايٹه و اوٹه:
در لهجه‌ی پارسی هزارگی، دو نوع «ت» دو نقطه وجود دارد، که در زبان اوستایی (زبان کهن بلخ، بامیان، بدخشان، هرات و...) موجود است که شکل الف‌بایی و تلفظ آن دو، با هم تفاوت دارد. در دوره‌ی سیطره‌ی زبان عرب و تغییر خط، هر دو «ت» به یکی کاهش یافته است. حرف «ٹ» در لهجه‌ی هزارگی اصیل است و بسیاری از واژگان اصیل پارسی با این «ٹ» تلفظ می‌شود. این حرف، در لهجه‌ی هزارگی اصالت دارد و از زبان دیگری وارد نشده است، بلکه به دلیل انتشار متن‌های مقدس ریگ‌ویدا و اوستا از سرزمین هزار دریاچه، این دو حرف به زبان ارود و افغانی [پشتو] نفوذ کرده است. اما به دلیل آن که زبان اوستایی و پارسی از زادگاه خود پا فراتر نهاد با لهجه‌های دیگری همگون سازی شده و نیز تغییر خط، دو حرف «ت» به یکی کاهش یافته است.
این واج، در زبان اردو و افغانی (پشتو) نیز موجود است که اصطلاحا «ٹ» برگردان می‌گویند و در زبان اردو به شکل «ٹ»، و در زبان پشتو به گونه‌ی «ټ» نوشته می‌شود. پس از این، به دلیل نبود این واج در زبان نوشتاری پارسی، از شکل «ٹ» استفاده می‌کنم. در فرایند تغییر خط از دبیره به خط عربی، این واج به واج «ت» ادغام شده و به دلیل نبود آن در خط عربی بسنده شده است.
ملک الشعرای بهار در مورد وجود «ت» مخصوص اوستایی می‌نگارد:
«چند حرف بي صدا كه در اوستا بود، در خط پهلوي نبوده، مانند «ث» سه نقطه، «ذ» نقطه دار- «ت» نوعي تای دو نقطه، «ن» نونِ غُنّه، «خو» ـ ( «خ» و «و» معدوله)، «ش» مخصوص اختراع شده و به حرف‌هاي خط تحريري پهلوي افزوده شد. اين خط كه به ضرس قاطع مي‌توان آن را بهترين و كامل ترين خط‌هاي دنيا ناميد، قرائت و تجويد كتاب آسماني ساسانيان را از فساد و انحراف مصون كرد.» (بهار، سبک شناسی، ج1)
بهار، از نوعی «تای» دو نقطه سخن میگوید، که همان تای مخصوص هزارگی است که غلیظ‌تر از تای دو نقطه‌ی فارسی تلفظ می‌شود.
احسان بهرامی در کتاب واژه‌های اوستایی، الفبای اوستایی را آورده است که دو «ت» دارد و «ث» سه نقطه و «ذ» هم دارد. (بهرامی، فرهنگ واژه‌های اوستایی، 1369، ص)
صورت این حرف در اوستا به گونه زیر است:
بسیاری از واژه‌های اصیل پارسی که در زبان نوشتاری با «ت» معمولی نوشته و تلفظ می‌شود، در لهجه‌ی هزارگی با «ٹ» مخصوص هزارگی و به گونه اوستایی تلفظ می‌شود.
جالب توجه است که واژه‌هایی که در لهجه‌ی هزارگی با «ٹ» تلفط می‌شود، در اوستایی نیز با «ٹ» دوم اوستایی تلفظ می‌شود، مانند واژه‌های «ایٹه» و «اوٹه» که تلفظ مشترک دارند، جای شکی باقی نمی‌گذارد که «ٹ» هزارگی و اوستایی یکی است.
