"نگاهی به تصحیح سفینه‌ی ترمد"
#سفینه_ترمد از مجموعه‌های گرانسنگ فارسی است که محمدبن‌یغمور، محتملا آن را در نیمه‌ی نخست سده‌ی هشتم تدوین کرده است. این جُنگ ادبی ارزشمند، به همت محقق گرامی #امید_سروری تصحیح شده و #موقوفات_ایرج_افشار با همکاری #نشر_سخن، آن را در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.
تصحیح، مقدماتی سودمند دارد و متن سفینه نیز با توجه به تک‌نسخه بودن اثر، به نحوی متناسب تصحیح شده است. البته مصحح محترم در مواردی متعدد، ضبط‌هایی خارج از متن را بر اساس اجتهاد خود یا به‌استنادِ دیوان‌ها یا دیگر جنگ‌ها، با ضبط اصلی جایگزین کرده، هرچند بسیاری از این جایگزینی‌ها رجحانی بر ضبط متن ندارد؛ مگر در مواردی که متن ناخوانا بوده یا بخشی از آن افتادگی داشته است.
در کنار این دست ضبط‌ها که به‌طور قطعی درباره‌ی آن‌ها نمی‌توان نظر داد، ده‌ها ضبط موجود، ایراد ادبی یا وزنی دارند و مصحح ارجمند گویا متوجه آن‌ها نشده است. مواردی که لازم است در چاپ مجدد اثر بازبینی شود. تعداد این دست ابیات در سفینه کم نیست و در ادامه به ذکر چند نمونه از آن‌ها بسنده شده است:
ص ۹۴:
ضبط نسخه: یکی چو نرگس بگشای عقل و بین رویش
ضبط جایگزین مصحح: یکی چو نرگس بگشای عقل و [به خویش]
که ضبط جایگزین مصحح، وزن شعر را خراب کرده است.
ص ۱۲۶:
ضبط مصحح: به وقت جستن و ناورد ز سبق و حمله در میدان
ضبط احتمالا صحیح:
به وقت جستن و ناورد و سبق و حمله در میدان
ص ۱۴۱: قصیده‌ای نویافته از لبیبی که مصحح در مقاله‌ای جداگانه به همین صورت ضبط کرده است:
یکی قصیده‌ی من همه [...] مایه‌ی شُعراست
صورت نزدیک به صحیح:
یکی قصیده‌ی من مایه‌ی همه شُعراست
ص ۱۶۳:
ضبط خطای مصحح: گویی هم‌اختر فلک [است] تندخاطرم
صورت صحیح اصلِ متن: گویی هم‌اخترِ فلکِ تندخاطرم
ص ۲۹۳:
ضبط مصحح: مشو تنگدل و ناصبوری مکن
ضبط پیشنهادی:
مشو تنگدل، ناصبوری مکن
ص ۳۰۶
تصحیح قطعه‌ای از فتوحی که بر اساس ضبط مصحح، واژه‌های "تنم" و "صابرم" قافیه شده که به احتمال قوی، خطای کاتب بوده است.
ص ۳۱۳: ضبط مصرع اول شعر معجبک ترمدی(؟) خطاست.
ص ۳۱۵: مصراع آخر شعر ضیاءالدین فارسی، افتادگی دارد.
ص ۳۱۶: مصراع دوم بیت جمال‌الدین قرشی ایراد ضبط دارد.
ص ۳۱۹: بیت اول شمس‌المعالی ایراد ضبط دارد. همچنین است ص ۳۲۰ مصراع اول شعر کمال‌الدین.
ص ۳۲۶: مصراع چهارم شعر انوری، متن نسخه به‌درستی: "کنون کز نزدت ای مخدوم سوی خانه برگردم"، بوده ولی مصحح آن را به صورت زیر تغییر داده است:
کنون کز نزدت ای مخدوم [به] سوی خانه برگردم.
ص ۳۲۹: مصرع دوم شعر سید اشرفی افتادگی دارد.
ص ۳۳۲: ضبط مصحح: "غوطه‌ی شرم خورد اندر عرق درّ خوشاب"
ضبط صحیح با توجه به رمل مخبون بودن وزن شعر: شرم غوطه خورد اندر عرق درّ خوشاب.
این دست خطاها، در بسیاری از صفحات تصحیح دیده می‌شود که به دلیل پرهیز از زیاده‌گویی به آن‌ها اشاره نمی‌شود. (برای نمونه بنگرید به صفحات ۳۴۴، ۳۴۶، ۳۴۷، ۳۵۶، ۳۷۰، ۴۰۷، ۴۰۹، ۴۱۸، ۴۴۴، ۴۵۹، ۴۶۰، ۴۷۸ و ...)
#محمد_مرادی
@drmomoradi
#سفینه_ترمد از مجموعه‌های گرانسنگ فارسی است که محمدبن‌یغمور، محتملا آن را در نیمه‌ی نخست سده‌ی هشتم تدوین کرده است. این جُنگ ادبی ارزشمند، به همت محقق گرامی #امید_سروری تصحیح شده و #موقوفات_ایرج_افشار با همکاری #نشر_سخن، آن را در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.
تصحیح، مقدماتی سودمند دارد و متن سفینه نیز با توجه به تک‌نسخه بودن اثر، به نحوی متناسب تصحیح شده است. البته مصحح محترم در مواردی متعدد، ضبط‌هایی خارج از متن را بر اساس اجتهاد خود یا به‌استنادِ دیوان‌ها یا دیگر جنگ‌ها، با ضبط اصلی جایگزین کرده، هرچند بسیاری از این جایگزینی‌ها رجحانی بر ضبط متن ندارد؛ مگر در مواردی که متن ناخوانا بوده یا بخشی از آن افتادگی داشته است.
در کنار این دست ضبط‌ها که به‌طور قطعی درباره‌ی آن‌ها نمی‌توان نظر داد، ده‌ها ضبط موجود، ایراد ادبی یا وزنی دارند و مصحح ارجمند گویا متوجه آن‌ها نشده است. مواردی که لازم است در چاپ مجدد اثر بازبینی شود. تعداد این دست ابیات در سفینه کم نیست و در ادامه به ذکر چند نمونه از آن‌ها بسنده شده است:
ص ۹۴:
ضبط نسخه: یکی چو نرگس بگشای عقل و بین رویش
ضبط جایگزین مصحح: یکی چو نرگس بگشای عقل و [به خویش]
که ضبط جایگزین مصحح، وزن شعر را خراب کرده است.
ص ۱۲۶:
ضبط مصحح: به وقت جستن و ناورد ز سبق و حمله در میدان
ضبط احتمالا صحیح:
به وقت جستن و ناورد و سبق و حمله در میدان
ص ۱۴۱: قصیده‌ای نویافته از لبیبی که مصحح در مقاله‌ای جداگانه به همین صورت ضبط کرده است:
یکی قصیده‌ی من همه [...] مایه‌ی شُعراست
صورت نزدیک به صحیح:
یکی قصیده‌ی من مایه‌ی همه شُعراست
ص ۱۶۳:
ضبط خطای مصحح: گویی هم‌اختر فلک [است] تندخاطرم
صورت صحیح اصلِ متن: گویی هم‌اخترِ فلکِ تندخاطرم
ص ۲۹۳:
ضبط مصحح: مشو تنگدل و ناصبوری مکن
ضبط پیشنهادی:
مشو تنگدل، ناصبوری مکن
ص ۳۰۶
تصحیح قطعه‌ای از فتوحی که بر اساس ضبط مصحح، واژه‌های "تنم" و "صابرم" قافیه شده که به احتمال قوی، خطای کاتب بوده است.
ص ۳۱۳: ضبط مصرع اول شعر معجبک ترمدی(؟) خطاست.
ص ۳۱۵: مصراع آخر شعر ضیاءالدین فارسی، افتادگی دارد.
ص ۳۱۶: مصراع دوم بیت جمال‌الدین قرشی ایراد ضبط دارد.
ص ۳۱۹: بیت اول شمس‌المعالی ایراد ضبط دارد. همچنین است ص ۳۲۰ مصراع اول شعر کمال‌الدین.
ص ۳۲۶: مصراع چهارم شعر انوری، متن نسخه به‌درستی: "کنون کز نزدت ای مخدوم سوی خانه برگردم"، بوده ولی مصحح آن را به صورت زیر تغییر داده است:
کنون کز نزدت ای مخدوم [به] سوی خانه برگردم.
ص ۳۲۹: مصرع دوم شعر سید اشرفی افتادگی دارد.
ص ۳۳۲: ضبط مصحح: "غوطه‌ی شرم خورد اندر عرق درّ خوشاب"
ضبط صحیح با توجه به رمل مخبون بودن وزن شعر: شرم غوطه خورد اندر عرق درّ خوشاب.
این دست خطاها، در بسیاری از صفحات تصحیح دیده می‌شود که به دلیل پرهیز از زیاده‌گویی به آن‌ها اشاره نمی‌شود. (برای نمونه بنگرید به صفحات ۳۴۴، ۳۴۶، ۳۴۷، ۳۵۶، ۳۷۰، ۴۰۷، ۴۰۹، ۴۱۸، ۴۴۴، ۴۵۹، ۴۶۰، ۴۷۸ و ...)
#محمد_مرادی
@drmomoradi
