Basatin - خزانة الفوائد

3) موضوع نسخه: موضوعاتي كه نسخه درباره آنها بحث مي‌كند در اين قسمت قرار مي‌گيرد و براي موضوعات بايد سعي كرد اصطلاح مرسوم و متناسب قديمي را درباره اثر بكار برد. به ‌هيچ وجه متناسب نيست كه آثار قديمي با اصطلاحات جديد شناسانده شود. مثلاً در مورد كتب مربوط به جغرافيا اصطلاح مسالك و ممالك را بايد بكار برد.
موضوع: يكي از گزينه هاي مهمي كه در نسخه‌هاي خطي حايز اهميت است، تعيين موضوع آن است. اين مسأله به دليل آن است كه رشته هاي مختلف علوم اسلامي, ارتباط نزديكي با هم داشته و معمولا يك كتاب با توجه به جهات گوناگون، در موضوعات چندي داخل مي‌شود. مشكل ديگر در اين زمينه وجود نداشتن يك تقسيم بندي صحيح و جامع موضوعي در علوم اسلامي است.
دو مسأله مذكور، موجب گرديده كه در فهرست‌هاي نسخ خطي، براي يك كتاب، موضوعات مختلفي ذكر گردد. بهترين راه آن كه ابتدا يك تقسيم بندي ساده در موضوعات علوم اسلامي صورت گيرد، پس از آن زيرمجموعه هاي فرعي هر موضوع تعيين گردد، و در تعيين موضوع كتاب، ابتدا موضوع كلي، و پس از آن موضوعات فرعي آن ذكر شود. براي نمونه کتابي خطي اگر در موضوع استعارات يا مجازات بحث ميکند، قاعدتاً موضوعش علم بيان است، براي اين کار در "موضوع کلي" نوشته شود ادبيات عرب و سپس در فيلد زير مجموعه که به "موضوع جزئي" اختصاص دارد، به اين صورت نوشته شود: بلاغت (علم بيان).
4) لغت يا زبان كتاب: لغت و زباني كه كتاب به آن لغت نوشته شده است، اين مسأله در فهرست از اهميت ويژه اي برخوردار است. خواننده فهرست به محض رويارويي با عنوان كتاب، ميخواهد درباره لغت و زبان آن اطلاع داشته باشد. در فهرست بايد در اين باره چند مطلب رعايت شود:
1. ذكر زبان كتاب بعد از عنوان اثر؛
2. كتابهاي چندزبانه؛ برخي از كتاب ها به چند لغت تإليف شده يا چند لغت در آن مورد استفاده قرار گرفته است؛ مانند جنگها, كشكولها, فرهنگهاي لغت و... . در اين گونه موارد, لغت اصلي آن كتاب، آن است که ساختار و شاکله کتاب بر آن بنا شده است، قاعدتاً آن زبان بايد نوشته شود ولي اگر زبانهاي جزئي هم در آن اثر بکار رفته است، به همه زبانهاي به كار رفته در آن هم اشاره ميشود. در مورد كتابهايي كه ترجمه, شرح و يا حاشيه بر كتاب ديگري هستند، ملاك لغت آن، لغت شرح يا ترجمه است، نه لغت متن، مانند تفسير روض الجنان و روح الجنان, مشهور به تفسير ابوالفتوح رازي. در اين كتاب گر چه متن اصلي آن كه قرآن كريم است، به عربي است، ولي زبان اصلي اين اثر به فارسي است. در فرهنگهاي دو زبانه يا چندزبانه نيز, بايد زبان توضيح و تفسير ذكر شود، نه زبان لغات اصلي؛ حتي بهتر است كه هر دو زبان يا چند زبان ذكر گردد؛ مثلا در مورد منتهي الارب, نوشته شود: فرهنگ عربي به فارسي. نکته اي که در فهرستنويسي کتب چاپي رعايت ميشود ولي در نسخ خطي توجه نميشود زبان مبدأ است چقدر خوب است در فرمهاي فهرستنويسي حتما به زبان اصلي متني که به اين زبان فعلي برگردانده شده هم اشاره اي بشود. (اين بحث ادامه دارد ...) @manuscript