گنجینه مکتوب

همایش زندگی، زمانه، کارنامه و خاندان فروغی
پنل چهارم

پنل چهارم با سخنرانی جناب دکتر محمدعلی بهمنی قاجار با موضوع فروغی دیپلمات آغاز شد. ایشان در ابتدا به اهم مناصب محمدعلی فروغی علی الخصوص در دستگاه دیپلماسی و تبیین عملکرد او در این دستگاه به ویژه در مناقشات مرزی با کشورهای همسایه من جمله افغانستان، شوروی، ترکیه و عراق پرداختند. در اواخر عصر قاجار و در عصر پهلوی اول که ایران با تجاوزات شوروی رو به رو است و فروغی دارای مناصب عالی در دستگاه دیپلماسی است، اقدام قابل توجهی در مقابله با این تجاوزات انجام نمی دهد. همچنین در پی اقدام دریابان غلامعلی خان بایندر در اخراج انگلیسی ها از قشم، فروغی به جای حمایت از بایندر رفتاری منفعلانه دارد. پس از او باقر کاظمی مهذب الدوله به وزارت امورخارجه می رسد که بر خلاف فروغی در برابر انگلیسی ها کوتاه نمی آید. ایشان سخنرانی خود را این گونه خاتمه دادند که اگر چه فروغی در علم و فلسفه مرتبه ی والایی دارد، در دستگاه دیپلماسی و مناقشات مرزی ایران و همسایگان کارنامه ی درخشانی از خود بر جای نگذاشته است. سخنران بعد جناب آقای یحیی آریابخشایش به موضوع کنفرانس صلح پاریس از زبان فروغی بر طبق اسناد منتشر نشده پرداختند. ایشان با ارائه سابقه ی پژوهششان در مورد اسناد فروغی، به قرائت نامه هایی از فروغی در کنفرانس صلح پاریس پرداختند که تاکنون منتشر نشده است. یکی از این نامه ها نامه ای بود که به تلاش هیات اعزامی ایران برای شرکت در کنفرانس صلح پاریس و استنکاف دول اروپایی از پذیرش ایران در این کنفرانس اختصاص داشت. سخنران بعدی جناب آقای مختاری اصفهانی با موضوع منتقد نزدیک شدن به شوروی: فروغی در تقابل با تیمورتاش بودند . ایشان در این سخنرانی به بررسی جایگاه محمدعلی فروغی و عبدالحسین تیمورتاش و مقایسه ی آنها پرداختند. فروغی منتقد تیمورتاش بود که گرداننده ی اصلی سیاست خارجی ایران است و توازن را در این سیاست خارجی رعایت نمی کند و بیش از حد به روس ها نزدیک و از انگلیس ها دور می شود. توصیه فروغی این است که ما باید مانند ترکیه به غرب و انگلیس نزدیک شویم. سخنران آخر سرکار خانم فاطمه جزایری با موضوع تاثیر فروغی بر فرهنگستان بودند. به گفته ی ایشان زمزمه های پاکسازی زبان فارسی و استفاده از زبان اصیل فارسی به دوره ی قاجار و عهد ناصری بر می گردد که میراث آن به عهد رضاشاه رسید که در این دوره فرهنگستان زبان فارسی تاسیس شد. بر خلاف آنچه گفته می شود فروغی مخالف زبان عربی و پاکسازی آن از زبان فارسی نبود چون به عقیده ی او وجود واژگان عربی باعث غنای زبات فارسی می شود. همچنین ایشان به راهکارهایی که فروغی برای حفظ زبان فارسی پیشنهاد می کند، پرداختند. در پایان همایش نیز جناب دکتر مجید تفرشی به ایراد سخنرای درباره ی سه وجه و دوره ی مختلف از زندگی، زمانه و کارنامه ی فروغی و همچنین جمع بندی همایش پرداختند. بنا به فرمایش ایشان، در مواجهه با قدرت و وضع موجود برای انجام اصلاحات، روشنفکران به سه نحوه از خود واکنش نشان می دهند که هر سه نوع آن در دوره ای از زندگی فروغی وجود داشته است. نخستین واکنش کسب قدرت سیاسی یا ملحق شدن به قدرت سیاسی برای انجام اصلاحات است. اندیشه ی فروغی پس از کودتا رسیدن به مقاصد خود با الحاق به قدرت سیاسی بود. نوع دوم قهر از قدرت و مقابله با قدرت است که فروغی در دوره ی استبداد صغیر آن را تجربه کرد. نوع سوم انفعال و خانه نشینی و عدم تقابل یا تعامل با قدرت و انجام کار صرفا فرهنگی است که فروغی آن را نیز با خانه نشینی در عصر رضاشاه بین سال های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ تجربه کرد و به تالیف آثار پرداخت. البته باید گفت که بخشی از این سه نوع واکنش با نظر و انتخاب خود افراد است و بخش دیگر از طرف حکومت بر افراد تحمیل می شود.