گنجینه مکتوب

ما در اسلام سماع نداریم!

امروز یکی از دوستان مطالبی را فرستاد بابت نقد تصوف که گویا همینک در ایران برای آن بناست نشستی برگزار شود. نقد تصوف البته چیز خوبی است به دو شرط نخست اینکه واقعاً نقد باشد به معنی بررسی نظری ابعاد مختلف تصوف و دوم اینکه چنانکه مقتضی نقد و نقادی است دست اندرکاران شناخت درستی از تاریخ تصوف داشته باشند و آثار تحقیقی در این رابطه را درست خوانده باشند. بدون این نوع شناخت، کار نقد تصوف به همان پایه از سطح نازل می رسد که کتاب هایی مانند حدیقه الشیعه و آثار ملا طاهر قمی و آقا محمد علی کرمانشاهی در آن جایگاه قابل تفسیر است، یعنی نقد تصوف بر اساس پاره ای از توهمات و عدم آگاهی از درونمایه فکری تصوف و جایگاه آن در تمدن اسلامی. در این باره باز شاید مطلبی بنویسم. اینجا مقصودم چیز دیگری است. در میان آن نوشته ها دیدم یکی دو نفری گفته اند سماع در اسلام حرام است و ما چنین چیزی در اسلام نداریم. خوب، این بحثی بسیار قدیمی است و نخست خود نمایندگان تصوف خراسان در سده های چهارم و پنجم بدان پرداختند که آیا سماع صوفیانه در مجالس خانقاهی و ذکر حلال است یا نه؟ عده ای اول مخالفت کردند و آن را با شریعت منافی دیدند و البته به تدریج رساله ها و کتاب ها نوشته شد اندر حلیت سماع و رقص صوفیانه. من کاری به حلال و حرام آن ندارم. پرسش من این است که یعنی چه ما در اسلام سماع نداریم؟ مقصود از اسلام در اینجا چیست؟ آیا مقصود قرآن و احادیث نبوی است. خوب ما خیلی چیزهای دیگر هم در قرآن و حدیث نداریم اما آنها را اسلامی می دانیم ویا دست کم متعارض با اسلام نمی دانیم. آیا مقصود فقه است؟ خوب وقتی بسیاری از فقیهان اهل سنت آن را با شریعت منافی ندیده اند و با آدابی آن را پذیرفته اند دیگر چه معنا دارد بگوییم ما در اسلام سماع نداریم. فقه در واقع چیزی نیست جز اجتهادات فقیهان. اسلام هم چیزی نیست جز تفسیر فقیهان و متکلمان و عالمان از آن در طول تاریخ. مگر برای تشخیص حلال و حرام راه دیگری داریم؟ وانگهی مگر حکم همه پدیده های بشری را اسلام تعیین کرده است؟ سماع هم مانند بسیاری تظاهرات مذهبی دیگر بخشی از عادات و رسوم و مناسک و باورها و رفتارهای بشری است که در حول و حوش دین به مثابه ایمان به امر مطلق و اعتقاد به مبدأ مطلق شکل می گیرد و زیستی مستقل و در عین حال مرتبط با باورهای تنزیهی در ارتباط با خدا و همچنین باورهای مذهبی دارد. اسلام هم که در جزیره العرب آمد با همه این نوع مظاهر دینی که در شکل پاره ای آداب و مناسک عربی جلوه کرده بود مخالفت نکرد. سهل است برخی از آنها را داخل در شریعت جدید کرد (و فقیهان کردند). در عقیده اسلامی، اسلام دیانت خاتم است. بعد از اسلام طبق این دیدگاه بنا نیست شریعت تازه ای ظهور کند. دست کم از دیدگاه فقه و کلام در سنت اسلامی این بدین معنا بوده که برای هر چیز تازه ای و پذیرش و یا عدم پذیرش آن به عنوان امر مشروع نیازمند شریعت جدیدی نیستیم. آنان اندیشه ختم نبوت را بدین معنا نمی گرفته اند که پس هر چه بعد از ظهور اسلام به عنوان امور جدید شاهدش هستیم یا به کلی غیر مشروع است و یا باید منتظر شریعت جدید بود تا حکم آنها را اعلام کند. دست کم فقیهان چنین می اندیشیده اند. آنان با مبانی اصولی باورشان این بود که می توان با محک اجتهاد حکم امور تازه و بی سابقه را روشن کرد. در این مورد هم برخی از فقیهانی که مستقیم با این پدیده روبرو بوده اند آن را مشروع دانستند. البته مقصود ‌آنان سماعی که امروز در قونیه شاهدش هستیم نبود. وقتی از سماع سخن می رود باید به مجالس ابو سعید ابو الخیر اندیشید و مجلس خوانی قوالان آن روزگار خراسان. در مقابل، گروه هایی باطنی بوده اند که معتقد بودند چاره کار تأویل باطنی شریعت است و یا حتی برخی حکم به تعطیلی شریعت می داده اند تا به گونه ای تفسیری متناسب از ختم نبوت و یا گریزگاهی از آن درست کنند. اما روش فقیهان این نبوده است. آنان اجتهاد را چاره کار می دیدند.
@barrasihayetarikhi

با سلام پيرو سؤال دوستي، ديدم شايد درج اين مطلب در گروه، مفيد باشد و عزيزان ديگر هم بي‌بهره نمانند، اين نسخ، به زبان سُرياني است، و نگارش خط آنها شبيه خطوط کوفي (رايج پيش از خط نسخ) است. سرياني، زبان مذهبي امروز مسيحيان عراق و سوريه هم هست که بيشتر از شاخه ارتوذکس هستند (گويا شاخه فرعيتر يعقوبي و نسطوري). سرياني يکي از زبانهاي سامي است که همراه عربي، عبري، آرامي، حبشي و قبطي و اينها در يک خانواده قرار ميگيرند و محدوده شامات و عراق و مصر و اتيوپي و اينها رايج بوده است، بايد دانست ميراث علمي يونان، پيش از نابودي بيشتر آنها به زبان سرياني (که به خصوص در منطقه سوريه رواج داشته) ترجمه شده بود و در واقع در نهضت ترجمه (قرون دوم و سوم هجري) که بسياري از آثار يوناني به عربي ترجمه شد در واقع نه از يوناني، بلکه از سرياني به عربي ترجمه گرديده است. امروزه نسخ خطي سرياني زيادي در عراق و سوريه و نيز در واتيکان و برخي کشورهاي اروپايي موجود است و دانشمند فقيد نسخه شناس، گورگيس عواد هم که خودش يک مسيحي هم بود، دو جلد فهرست خوب براي نسخ خطي سرياني موجود در عراق نگاشته است. بايد توجه داشت که موضوع اصلي نسخ خطي سرياني عمدتاً متون مذهبي و مربوط به مسيحيت است، با سپاس??

سیری در تلمود

آدین اشتاین سالتز


تلمود به عنوان مجموعه عظیم و اصلی فقه یهود، در طول تاریخ در نظر غیریهودیان از یک سو به علت ساختار گسترده و منسجم فقهی، حقوقی و اخلاقی آن مورد مدح و احترام بوده و از سوی دیگر به علت لحن صریح آن در موضع‏گیری در برابر غیریهودیان و حتی سخت‏گیری نسبت به یهودیان غیرملتزم به شرع یهود، مورد انتقاد قرار گرفته است.
حجت‏الاسلام باقر طالبی دارابی از محققان حوزه ادیان و عضو هیئت علمی مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب قم، این کتاب را ترجمه کرده و آن را به دست چاپ سپرده است.
وی در مقدمه کتاب ضمن آن که از یهودیت با عنوان «دینی که آموزه‌‏های مشترک آن با دین اسلام بیشتر از هر دین دیگری است» نام می‏‌برد، کتاب و سنت اسلام را با شریعت مکتوب (تورات – عهد عتیق) و شریعت شفاهی (تلمود) در یهود مقایسه می‏کند.
طالبی دارابی در معرفی تلمود می‏‌نویسد: «تلمود نماد عقلانیت، تفکر، اجتهاد، فقه، کلام و در یک کلمه سمبل ادبیات دینی یهود است. سخن گفتن از تلمود، سخن گفتن از تاریخ اندیشه و فرآیند رو به رشد اجتهاد یهود است. تلمود اثری دیرپاست که ریشه در تاریخ و متن حوادث واقعه در زندگی پرمشقت یهودیان، به ویژه عالمان، فقیهان و حکیمان این قوم دارد...»

کتاب سیری در تلمود حاوی سه بخش شامل تاریخ شکل‏گیری و تدوین تلمود، ساختار و محتوای آن، و روشمندی مباحث تلمودی است که حجت‌‏الاسلام طالبی، سه قسمت فهرست بخش‏ها و رساله‌‏های میشنا و تلمود، نمایه و واژه‏‌نامه عبری را نیز به آن افزوده است.

Islam as Political Religion: The Future of an Imperial Faith, by Shabbir Akhtar, Routledge
اسلام بعنوان یک دین سیاسی: آینده یک باور امپریالی، نوشته شبیر اختر، انگلستان، اکسون، راتلج

این بررسی جامع در زمینه اسلام، رویکردی فلسفی و الهیاتی نسبت به مسائل پیش روی مسلمانان و پرسش از سکولارسازی جهانی ارائه می‌دهد. مؤلف با پرداختن به منتقدان اسلام معاصر در پی آن است که اسلام را بعنوان موجودیتی سیاسی تعریف نماید. همچنین با بررسی دیدگاه‌ها و بحث‌های متفکران فلسفی،‌ دینی و سیاسی مسائلی که پیش روی مسلمانان در یک جامعه سکولار است مورد بحث قرار می‌گیرند. فصل های مختلف این کتاب به قران و ادبیات اسلامی، تاریخ اسلام، قانون شریعت، اسلام سیاسی، اخلاق اسلامی و ارتباط رو به تحول اسلام با غرب، اختصاص یافته است. مؤلف با توصیه تغییراتی که مسلمانان را به حرکت از گذشته سلطنتی به سوی یک نقش متواضعانه در ساختارهای قدرت جامعه امروز دعوت می کند، به ارزیابی تفصیلی محدودیت‌ها و امکانات اسلام در جهان معاصر پرداخته است. این کتاب بطور کلی به دنبال ایجاد تصویری از یک اسلام توانمند و در عین حال عقلانی است که خود را هم از دسته‌بندی‌های اسلام‌گرا و هم از سکولارگرایی غربی دور می‌سازد.

بخشي از مطالب مصاحبه سید حسین صدر

تاکید بر گرایش انسانی و مخالفت با نگرش‌های سلطه‌گرایانه دینی که می‌خواهند دیدگاه دینی معینی را بر جامعه تحمیل کنند، لزوماً به معنای جدایی دین از جامعه و محدود کردن آن به روابط فردی نیست. آن چه صحیح نیست، تحمیل و اکراه و اجبار افراد و جوامع بر باور و عمل به یک فهم دینی معین است. هیچ یک از ما دارای تمام حقیقت نیست تا حق داشته باشد آن را بر جامعه تحمیل کند. بر فرض دارا بودنش هم، دین در پی این‌گونه نقش‌های سلطه‌طلبانه نیست؛ چراکه قرآن تصریح می‌کند که پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم، خودش به عنوان صاحب این شریعت، بر مردم سلطه‌ای ندارد و نباید به زور و به هر قیمتی به هدایت مردم بپردازد.

مسائل شریعت در یک دینِ مشخص مثل اسلام نیز بین متدینان مورد اجماع نیست؛ حال چه رسد به جامعه متکثری چون عراق که پیروان ادیان مختلف و گروه‌های سکولار و غیر دینی در آن زندگی می‌کنند. بنابراین تلاش برای تحمیل یک فهم مشخص از شریعت اسلامی بر همگان درست نیست. در چنین حالتی، فقیهان و پیروان دیدگاه‌های فقهیِ متفاوت با دیدگاه حاکم، پیش از پیروان ادیان دیگر به این وضع معترض خواهند بود. بنابراین بهتر است که رفتار دینی مردم را به خودشان و فقهایشان بسپاریم و نهاد دولت را از ورود به مسائل اختلافی که مربوط به مصالح مشترک یک ملت نیست، دور کنیم.

ممکن نیست که دولت، به معنای خاص آن دینی باشد؛ به سبب نقش معینی که امروز دولت ایفا می‌کند. نقش دولت به معنای امروزی آن صرفا به اداره امور مشترک افراد یک ملت محصور است. همه ملتها دارای ادیان و نگرشهای مختلف هستند. قدرت دولت، محدود به زمینه مشخصی است که مربوط به تنظیم زندگی عمومی است و به همین جهت باید فاصله‌اش با ادیان و اعتقادات مختلف در کشور را به یک اندازه حفظ کند.

چند ماه قبل درباره ضرورت تعامل نیکو با بهائیان فتوایی بی‌سابقه در فقه اسلامی صادر کردید. این در حالی است که بهائیان بنا به نگرش رایج فقهی مرتد به حساب آمده و اساساً از اهل کتاب هم نیستند. به لحاظ فقهی چطور به این نظر رسیدید؟
تعامل نیکو با دیگران منحصر به ادیان خاصی نیست؛ چرا که همه ما در انسان بودن مشترک هستیم. چنان که قرآن همه ما را با عنوان «بنی آدم» خطاب می‌کند و بنا به گفته امام علی علیه السلام نیز مردم دو دسته‌اند: یا برادر دینی تو هستند یا در خلقت نظیر تو به شمار می‌روند.

مسئله انتخابات و تشکیل حکومت در زمان ما نوعی از وکالت است و در فقه هیچ‌گاه شرط اسلام برای توکیل وکیل بیان نشده است. سوء تفاهم در این‌باره از آن جا برمی‌خیزد که بین نمونه حکومت‌های قدیم وامروز، تفاوت نمی‌گذارند. بلی! دولت در زمان قدیم مصداق سلطنت مطلقی بود که می‌کوشید ولایت خود را بر همه ابعاد زندگی بشر زمان خود بگستراند و از این رو، اگر نامسلمانی به سلطنت می‌رسید چه‌بسا بر مسلمانان قیودی می‌گذاشت و آنها را از التزامات دینی‌شان باز می‌داشت که به اقتضای آیة «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا» باید از سلطه آن کافران جلوگیری می‌شد، اما در زمانه ما که نظام‌های دموکراسی بر پا شده‌اند، آن چه حاکمیت می‌یابد قانونی است که مردم انتخاب کرده‌اند و بازتاب خواسته آنان است و حاکم، ولایتی بر مردم ندارد، بلکه او تنها وکیلی منتخب است که اغلب مردم او را برگزیده‌اند تا امور عامه مردم را اداره کند. در حقیقت، اینجا یک فرد حکومت ندارد، بلکه گروهی از افراد و نهادها در چارچوب قانون مشخص با هم کار می‌کنند. بنابراین، مانعی ندارد که غیر مسلمانی را انتخاب کنند تا برای اجرای قانون اقدام کند، حال این فرد وکیل که همه شرایط توکیل را دارد، ممکن است برای کارهای عالی نظام یا در مراتب پایین، جایگاه وکالت داشته باشد. در اینجا ولایت از آن مردم است.

🔹پرسش

🔻 در متون مسیحیت آموزه‌ای داریم به نام تجرد برای اینکه انسان خودش را وقف خدا کند و به عبادت بپردازد. آیا چنین تفکری که انسان از همه چیز بگذرد و مجرد بماند برای خدمت به خدا، در اسلام هم هست یا نه؟

🔹پاسخ

🔻رهبانیت یکی از موارد اختلاف ما با مسیحیت است و در اسلام نهی شده است که ما از جامعه بِبُریم و بیرون برویم و خودمان را حفظ کنیم. در فرهنگ خودمان عابدانی بودند که از جامعه جدا می‌شدند و فقط عبادت می‌کردند برای اینکه روحشان را کمال بدهند. در اسلام تشویق به این می‌شود که داخل مردم باشیم و روحمان کمال پیدا کند. یعنی در زندگی مردم دخیل باشیم و درعین‌حال پاک بمانیم. همچنین اسلام ازدواج را به‌عنوان یک وظیفۀ اجتماعی مقرر کرده که شخص باید وارد زندگی شود و توالد و تناسل وجود داشته باشد و مسئولیت‌های اجتماعی را بپذیرد. در اسلام اینکه مسئولیت را رها کنیم، مثل مسیحیت به آن بها داده نشده است. البته سخنم به این معنا نیست که این کناره‌گرفتن و روی نفس خود کارکردن و تکامل روحی ضد ارزش باشد؛ منظورم این است که اسلام برای شخصی که در جامعه باشد و خودش را کمال ببخشد، ارزش بیشتری قائل شده است نه اینکه کسی که این کار را می‌کند از ارزش برخوردار نباشد.

🔹پرسش

🔻می‌خواهم بدانم آیا وقتی ما سیاست را با مسائل دینی و اخلاقی به هم مربوط می‌کنیم خطراتی هم وجود دارد؟ یعنی دینی بخواهد حتی به افرادی که پیروان آن دین هم نیستند، حکومت کند. منظور بحث رابطۀ دین و واردکردن دین به سیاست است.

🔹پاسخ

🔻مسئلۀ ما در سیاست ارزش‌های انسانی است. ارزش‌های انسانی همان ارزش‌های اخلاقی است که هر انسانی جدا از دین و مذهب و حتی اگر دین و مذهب نداشته باشد، به آن ملتزم است. عدالت از نظر همه خوب است، آزادی از نظر همه خوب است، حتی اگر معتقد به اسلام یا مسیحیت یا زرتشت نباشد. آنچه ما به دنبالش هستیم، این است که اخلاق انسانی را نمی‌توانیم در سیاست حاکم کنیم. یعنی زورمان نمی‌رسد آن را غلبه دهیم. ما همین مقدار راضی هستیم. این ارزش‌های انسانی برای آن کسانی هم که اهل دین نیستند، مفید است؛ چون این ارزش‌ها عقلایی است. عقلای عالم بر این ارزش‌ها تأکید می‌کنند. عدالت و برابری و صلح ارزش‌هایی هستند که همۀ انسان‌ها بر آن‌ها تأکید می‌کنند؛ حتی آن کسانی که هیچ مذهبی ندارند. یکی از حجت‌های خدا عقل است و این عقل در همۀ انسان‌ها هست و باید از آن بهره‌برداری صحیح شود.
@alaviboroujerdi

🔺وحید یامین پور با انتشار این تصویر نوشت: فکر کنید فقط پنجاه سال قبل به فقها می‌گفتید یک فقیه جامع الشرایط به یک شطرنج‌باز گفته «خوشحالیم شما را داریم، شماها سرمایه هستید» و او را بوسیده و مدالش را هدیه گرفته! شطرنج که زمانی جزء آلات قمار و حرام بود، حالا به ابزار جنگ با صهیونیسم و تقویت جبهه اسلام هم میتواند بدل شود، و شطرنج‌باز سرمایه است. امام راحل در فهم دین و شریعت راهی را گشود که فقه از انسداد و محاق بیرون آمد و به نرم ‌افزار روزآمدی برای اداره جامعه بدل شد. راهی که نباید متوقف شود.


@saraeer