گنجینه مکتوب

زبان شیرین فارسی



بخشی از گفتار دکتر ژاله آموزگار در مورد زبان فارسی



✍ما برای ماندگاری زبان فارسی مدیون مردم ساده دل ایران هستیم که در برابر برخی خود فروختگان تشنه مقام که زبان فارسی را ننگ می شمردند، هم چنان دو بیتی های خود را به زبان فارسی سرودند، عاشقان به فارسی ((بیاتی))خواندند،مادران لالایی ها را بر سر گهواره های کودکانشان به فارسی سر دادند تا رودکی و فردوسی سر بر آوردند و زمینه برای کلام عارفانه و فیلسوفانه مولوی و سنایی آماده شود.مولوی در قونیه است، ولی مثنوی و غزلیات جاودانه خود را به زبان فارسی می سراید، نظامی در گنجه است اما لیلی و مجنون و خسرو و شیرین و هفت پیکر و... به عنوان شاهکارهای بزمی به زبان فارسی عرضه می شود.
حافظ قد علم می کند، آیا اندیشه لطیف، موشکاف و پر از معنی حافظ را جز به زبان فارسی می توان بیان کرد؟ از آنجا که اندیشه حافظ جاودانه است، زبان فارسی هم جاودانه خواهد بود.
معانی کلام خیام را با وجود همه ترجمه های استادانه، تنها به زبان فارسی می توان لمس کرد.صلابت زبان فارسی و رمز ماندگاری آن را در گفته های سعدی باید جست که هر کلامش ضرب المثل شده است و گلستان پایه دیگری بر ماندگاری این زبان است.
زبان فارسی ماندنی است، خللی در آن وارد نخواهد شد، کاخی است که از باد و باران گزند نخواهد یافت، زیرا بذر سخن فارسی در جای جای این سرزمین به بار نشسته است و هویت ایرانی است.
با کلام فردوسی که عجم را با پارسی زنده کرده است سخن را به پایان می برم:

پی افکندم از نظم کاخی بلند
که از باد و باران نیابد گزند
نمیرم از این پس که من زنده ام
که تخم سخن را پراکنده ام


بن مایه :کتاب زبان، فرهنگ،اسطوره(ص.۱۶)

نوشته :استاد گرانقدر دکتر ژاله آموزگار

چاپ نخست :۱۳۸۶

@atorabanorg

دو رسالهٔ عرفانی
از مؤلفی ناشناخته و ابوعلی دقاق
تصحیح و توضیح جمشید جعفری جزه
گنجینهٔ زبان و ادبیات فارسی دری

کتاب حاضر در بردارندهٔ دو رسالهٔ عرفانی است که برای نخستین بار منتشر می‌شوند. رسالهٔ نخست که به زبان فارسی نوشته شده مفصل‌تر است. در این رساله به مفاهیم مختلف عرفان و تصوف - از تعریف صوفی و تصوف تا آداب ظاهری و باطنی آن همچون توکل، زهد، رضا، یقین، طهارت، مرقعه، خانقاه، سماع و... - پرداخته شده است.
رسالهٔ دوم که به زبان عربی نوشته شده کوتاهتر است. این رساله نیز به مفاهیم گوناگون عرفان و‌ تصوف اختصاص دارد.
نویسندهٔ رسالهٔ فارسی را نمی‌شناسیم اما مؤلف رسالهٔ عربی ابوعلی دقاق، عارف مشهور سدهٔ چهارم و‌ پنجم، است.

وزیری - چاپ اول ۱۳۹۷ - قیمت ۳۵۰۰۰۰ ریال

? +۹۸ ۲۱ ۲۲۷۱۳۹۳۶
? +۹۸ ۹۱۹ ۶۰۱۲۵۳۳

@AfsharFoundation

? اهمیت تذکره ی شیخ صفی الدین

تذکره ی شیخ صفی الدین، ترجمه ی ترکی صفوه الصفای ابن بزاز اردبیلی است. ترجمه به دستور شاه طهماسب صفوی و توسط نشاطی شیرازی انجام پذیرفته است. زبان اثر خصوصیات استاندارد آنچه که امروزه ترکی آذری مینامیم را کاملا در خود بازتاب میدهد. فرهنگ واژگان اثر به خصوص وجود کلمات آرکائیک هم اهمیت اثر را دو چندان کرده است. درباره ی هنر نمایی نشاطی شیرازی مترجم اثر هم هر چه بگویم کم است. فوق العاده روان و شیرین ترجمه کرده است. به گونه ای که اثر ترجمه ی او همین الان هم بعد از 400 سال میتواند سرمشق ترکی نویسی باشد.

ذکر کنم که در همان دوران معاصر با نشاطی، متون منثور ترکی تالیف شده در عثمانی که با شیوه ی ترکی عثمانی نوشته میشود چنان در چنبره ی کثرت لغات عربی و فارسی و سایر تعقیدات بیمزه گرفتار است که در بسیاری جاها خواننده را ملول میکند. چنانکه هنگام خواندن متون تاریخی مصنوع و متکلف فارسی به آدمی دست میدهد.

بر عکس در تذکره ی شیخ صفی الدین ترجمه ی نشاطی، زبان به مانند رودخانه ای است بی تلاطم که خواننده را به آرامی و با لذت با خود همراه میکند و لذت سمع و بصری بی نظیر نصیبش میسازد.

این اثر در سال 1389 به تصحیح داود بهلولی و توسط نشر ادیان منتشر شده است.

? @turkdiledebiyat

بنقل از روابط عمومی رایزنی فرهنگی سفارت ج. ا. ایران در دهلی نو

"مواجهه فارسی و هندی در عهد زوال مغولان هند"

موزه و کتابخانه یادبود نهرو و انجمن یادبود نندیتا پرساد سهایی پنجمین جلسه از سلسله نشست های “آنچه مهم ‏است نظریه است نه زبان” که هر سال به یادبود پروفسور نندیتا پرساد سهایی برگزار می شود، را امسال با موضوع “ ‏مواجهه فارسی و هندی در عهد زوال مغولان هند “ با سخنرانی پروفسور مظفر عالم، تاریخ دان هندی و استاد دانشگاه ‏شیکاگو آمریکا در تاریخ 17 مرداد ماه 1397 در محل موزه نهرو دهلی نو برگزار کرد.‏
پروفسور مظفر عالم در سخنرانی خود به موضوع افول زبان فارسی و جایگزینی آن با زبان اردو و هندی در اواخر ‏دورة گورکانیان پرداخت و با ذکر چند مثال از شعرای زبان اردو که به تدریج از شعر فارسی به شعر اردو روی آوردند ‏و آن را گسترش دادند، به اثبات نظریه خود در این مورد پرداخت.‏
وی سخنان خود را با این نکته آغاز کرد که زبان فارسی به عنوان زبان پادشاهان و طبقه اشراف وارد هند شد. این زبان ‏نقش مهمی در یکپارچگی شعرا و ادیبان آسیای مرکزی آسیای جنوب و ایران ایفا نموده است. زمانی اندیشمندان ‏بر این باور بودند که بدون آشنایی با زبان فارسی نمی توان فرهنگ هند را بررسی کرد.‏
این تاریخ دان هندی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد که افول زبان فارسی در حقیقت از زمان اورنگزیب ‏پادشاه گورکانی آغاز شد و همو بود که دستور تالیف چندین کتاب به زبان هندی را صادر کرد.‏
وی در ادامه با ذکر نام چند شاعر فارسی که بعدها بیشتر به اردو شعر سرودند مانند مصحفی و میر تقی میر گفت این ‏شاعران اگرچه سرایش شعر به زبان اردو را آغاز کرده بودند، اما همواره زبان فارسی را ارج می نهادند. چنانچه بعدها ‏شاعری مانند اسدالله خان غالب دهلوی ظهور کرد که از شعرای بزرگ فارسی و اردو در شبه قاره هند است.‏
پروفسور مظفر عالم افزود در اواخر 1860 میلادی اگرچه زبان فارسی اهمیت سیاسی خود را از دست داده بود اما ‏چندین تن از اعضای سلطنت گورکانی که در نظام سیاسی انگلیسی ها آغاز به کار کرده بودند، خاطرات خود را به ‏زبان فارسی نگاشته اند.‏
وی با ذکر چند داستان از دربار مغولان و شاعران فارسی، به نقد چگونگی زوال فارسی در این دوران پرداخت و ‏افزود در قرن هجدهم زوال این زبان آغاز شد و زبان اردو و هندی جایگزین آن شد اما قدرت فرهنگی این زبان هنوز هم ‏پابرجاست و شاعری مانند اقبال لاهوری در همین دوران به اوج شهرت رسیده است.‏
لازم به ذکر است که خانم پروفسور نندیتا سهایی تاریخ دان هندی است که از سال 2006 استاد مرکز مطالعات تاریخ دانشگاه جواهر لعل نهرو بود و قبل از آن به مدت شانزده سال در دانشکده هندو وابسته به دانشگاه ‏دهلی به تدریس در رشتة تاریخ پرداخته بود. وی در سال 2013 در گذشت.‏

یادداشتی از مرحوم باستانی راد در باره یک روایت:
رقعه ای است که جناب امیر علیه السلام به زبان فارسی به ملک روم انشاء فرموده اند که :
شکایت کنندگان تو بی حساب و شکر گذارندگان تو به غایت نایاب، یا از موجبات سیاست بپرهیز یا از مسند خلافت برخیز.
مرحوم باستانی راد در کنار آن نوشته است:
خیلی عجیب و از عقل دور و بعید است که شخصی همچو مطلبی بنگارد و این نسبت را بی مطالعه دادن. زیرا علاوه بر آن که هیچ خبری در این باب نرسیده که حضرت مولی به فارسی تکلم فرموده یا چیزی نوشته باشند، از تاریخ سلاطین روم هم همچو مطلبی شنیده نشده، و از همه دلایل برتر این است که زبان فارسی معموله ایرانیان در یک هزار و سیصد و هفتاد سال قبل یعنی در مائه اول اسلام زبان پهلوی بوده و این نامه به فارسی معموله این ایام است که زبان عربی با فارسی ممزوج شده است. کتبه بطهران خرداد ماه 1330 حسنعلی باستانی راد

کتاب حاضر شامل 4 گفتار است: در گفتار نخست ترجمه فارسی مدخل مقنع دانشنامه ایرانیکا آمده است. اصل انگلیسی این مقاله را پاتریشیا کرون نوشته است. گفتار دوم که تالیف مشترک کرون و مترجم است، پیش از این در دو شماره از مجله مدرسه مطالعات شرقی و افریقایی لندن چاپ شده است.
گفتار سوم شامل ترجمه فارسی بخش سپید جامگان کتابی است که یکی از داعیان اسماعیلی در باب عقاید فرقه های مختلف نوشته است.
گفتار چهارم ترجمه فارسی مقاله ای است که اصل انگلیسی آن به قلم کرون منتشر شده و به تحلیل اطلاعاتی می پردازد که همان داعی اسماعیلی در باب سپید جامگان فراهم آورده است.

🔵 علاقه مندان به ادبیات جهان، حتما تا کنون خبر انتشار کتاب «جنون هوشیاری» شایگان را شنیده اند. داریوش شایگان، که از دوران جوانی، اشتیاق ویژه ای به شعر و اندیشه بودلر داشته، در دوران کهنسالی سراغ این عشق جوانی رفته، آن را از قفسه ی پس ذهن خود به در آورده و کتابی را در این باب، برای مخاطبان فارسی زبان خود به نگارش درآورده است.

🔸 شایگان در «جنون هوشیاری»، اهمیت بودلر را علاوه بر شاعر بودن، در نقد ادبی و هنری نیز می داند و می کوشد این وجوه بودلر را نیز به فارسی زبانان معرفی کند. او همچنین در این اثر سعی می کند در حد توان، بخشی از اشعار بودلر را، که یکی از پیچیده ترین آثار ادبی جهان است، به فارسی ترجمه نماید. شایگان معتقد است زبان فارسی، قدرت و کشش ترجمه ی آثار بودلر را دارد؛ البته به شرطی که مترجم پیش از این شعر را درونی کرده باشد و در مقامی باشد که گویی خودش در حال سراییدن این شعر است.

🔸 شایگان در این گفتگوی خواندنی، از مدرنیته در اندیشه بودلر، و شیوه ی خاص او در روایت مفاهیم جدید در فرم و زبان کلاسیک می گوید. به باور شایگان، «بودلر مظهر تناقض است» و چنان که خود او در جایی می گوید، معتقد است که باید به فهرست حقوق بشر، دو حق دیگر را نیز برای آدمی به رسمیت شناخت: «حق تناقض گویی و حق وداع با عالم فانی».

🔸 خواندن این گفتگو و مواجهه مستقیم با کلام جذاب شایگان، برای علاقه مندان به ادبیات جهان و خصوصا بودلر خالی از لطف نخواهد بود.
✨ →@Dariush_Shayegan

مقالات آقای مادلونگ برای ترجمه

تاکنون از مجموعه مقالات آقای مادلونگ چهار مجلد چاپ شده. از این میان تا آنجا که من اطلاع دارم نخستین آنها به فارسی و البته نه به شکل کاملا مطلوب و کاملی ترجمه شده است. دو مجلد از این مجموعه مقالات که یکی از آنها اختصاصاً درباره تشیع است چند سال پیش به وسیله خانم اشمیتکه فراهم و منتشر شد. یکی از این مجلدات را نشر کتاب رایزن در دست ترجمه دارد. امیدوارم مابقی هم به وسیله همین ناشر ترجمه و منتشر شود.
آقای مادلونگ علاوه بر این نوع مقالات، مداخل بسیاری در دانشنامه های اسلام طبع لیدن و ایرانیکا و شماری دیگر از دانشنامه ها نوشته است که از اهمیت زیادی برخوردارند. یکی از کارهای خوب این است که همه این مقالات را کسی همت کند و در یک مجلد فراهم و به فارسی ترجمه کند. این کار زمینه را برای آشنایی با نظرات علمی مرتبط با موضوعات و همچنین شیوه علمی و تاریخی پرداختن به موضوعات مذهبی را برای خوانندگان فارسی زبان تسهیل می کند.

@barrasihayetarikhi

معمولا این آثار از ترکی به فارسی در می آمد یا دست کم از آنها اقتباس می شد. از عربی بسیار کمتر. یک موضوع مهم برررسی رابطه زبان علمی فارسی با ترکی در قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم هجری است. بررسی این که چه کارهایی ترجمه یا اقتباس شده. ما تاریخ علم در دوره اخیر عثمانی را تقریبا غافلیم. در بخش های مهم روی زبان علمی ما تاثیر داشته است.

سخن و سخنوران
نویسنده: بدیع الزمان فروزانفر
در این كتاب اشعار قدما با توجه به موازین علم بلاغت نقد شده است و به گفته ی دكتر زرین كوب «نقد وی چیزی است بین نقد مورخ و نقد اهل بلاغت یا جمع هر دو.»
استاد با تبحر در اشعار و دواوین عرب تأثیر پذیری شاعران فارسی زبان را از این شاعران نشان داده است. هم چنین با دقت و نقد اشعار قدما محیط احوال اجتماعی شاعران را توصیف كرده است. فروزانفر برای این كار هفت سال مشغول مطالعه دیوان ها بوده است تا حال و روزگار شعر شاعران را از خلال اشعار دریابد. ویژگی كتاب نقد اشعار شاعران بزرگ به دور از لفاظی های معمول تذكره نویسان است كه می توان به خوبی به درجه و مقام و موقعیت هر شاعر دست یافت. پس از گذشت قریب هشتاد سال از تألیف كتاب هنوز مرجع عمده ای در مطالعات مربوط به تاریخ ادبیات به شمار می رود. این كتاب با ترتیب تاریخی و ادوار شعر فارسی سیر تحولات زبان و شیوه ی نظم را نشان می دهد كه با نمونه هایی از شعر شاعران و زندگی آنان همراه شده است و شاعرانی در این اثر معرفی شده اند كه درجه ی یك هستند. در انتخاب اشعار درجه سهولت و روانی، جنبه های اخلاقی، محسنات لفظی و زیبا شناسی و لطافت آن ها مد نظر بوده است. دیباچه ی كتاب نیز به لحاظ نقد كار تذكره نویسان در نوشتن شرح شاعران قابل توجه است.

جانشينی محمد (ص)

کتاب جانشينی محمد (ص) تأليف پروفسور ويلفرد مادلونگ مهمترين کتابی است که تاکنون در تاريخ اسلام شناسی درباره اين موضوع نوشته شده. اين کتاب به روشنی نشان می دهد که سقيفه حاصل برنامه ريزی دقيق و همه جانبه ای بر عليه شکلگیری جانشينی خاندان پيامبر و علیه تحقق خواست پيامبر بوده است. کما اينکه نزاع ميان مهاجرين و انصار و نخبگان دو جامعه مکه و مدينه را در اين زمينه به بحث می گذارد. اين کتاب تاريخ و داستان خلافت را در دو دوره ابوبکر و عمر و چگونگی تغییر ساختار حکومت در مدینه و تأثيرات رده و فتوحات بر دولت و جامعه مسلمانان چند دهه آغازين بعد از رحلت پيامبر را به روشنی تبيين می کند و دست آخر نشان می دهد که چطور شورای عمر زمينه را برای دور کردن دوباره حضرت امير از حق خلافت پيامبر و به قدرت رساندن عثمان به عنوان نماينده قريش و خاندان اموی فراهم کرد. در دوره عثمان چالش ميان دو طبقه مختلف از جامعه مسلمانان يعنی طبقه وابسته به قريش و نخبه برآمده از ثروت های انباشته شده از فتوحات با نو مسلمانان و يا طبقات مردمان قبائل فرودست بيش از پيش شد و زمينه برای تشديد مخالفت ها با حکومت مرکزی و نارضایتی عمومی در امصار و خاصه در عراق و مصر ايجاد شد؛ تحولاتی که منتهی به قتل عثمان شد. در دنباله آقای مادلونگ به بررسی دقيق دوران خلافت حضرت امير (ع) و شکل گيری سه جنگ داخلی آن دوران می پردازد و نشان می دهد چگونه حکميت و وقایع جنگ صفين راه را برای خلافت معاويه و قدرت گرفتن بنی اميه باز کرد و بدين سان چطور در طی چند دهه جامعه اسلامی پيامبر به دست دشمنان و مخالفان سابقش افتاد. مؤرخان سنتی و بسياری از علمای حديث و اثر و تاريخ در طول قرن های گذشته اين روند را تحول از خلافت به "ملک عضوض" تعبير کرده اند.

کتاب مادلونگ تصوير روشنی از اين تحول به دست می دهد و با مطالعه لا به لای سطور تاريخ صدر اسلام مقدمات تغيير تدريجی يک جامعه و ارزش های آن و تبديل جامعه ساده اوليه نبوی را به جامعه تحت حکومت خلفای امپراتوری تازه تأسیس اسلامی (عصر اموی) جلوی چشم ما قرار می دهد. تأثيرات اين تحول همه جانبه بوده است: از سياست و اجتماع گرفته تا فرهنگ و البته دين و شريعت و الهيات.

کتاب مادلونگ بی نقص نیست. بخش هایی از آن هم با قرائت شيعی سازگار نيست. اما در مجموع کتاب مهمی برای تشیع است.اين کتاب متأسفانه مورد غفلت قرار گرفته و تاکنون تا آنجا که من می دانم جز فارسی به هيچ زبان ديگری ترجمه نشده. با اين وصف معتقدم اين کتاب بايد بار ديگر به فارسی ترجمه شود و ترجمه دقيقتر و پاکيزه تری از آن به دست داده شود. بخش هایی از کتاب قابل نقد است و می توان موضع شيعی را با ذکر اسناد و تحليل های درست و قابل قبول در پايان کتاب افزود. ارائه ترجمه عربی آن بسيار اهميت دارد. با وجود آنکه در مطالعات غربی کم و بيش اثرات مهم اين کتاب در نحوه بررسی تاريخ خلافت و اختلافات شيعه و سنی در زمينه آن رو به فزونی است در آثار مرتبط در کشورهای عربی چندان مورد اقبال قرار نگرفته. این در حالی است که اين کتاب در تحليل موضوع خود بسی دقيقتر از کتاب هشام جعيط است که کتابی در ارتباط با موضوع خلافت و فتنه اول نوشته و ترجمه عربی آن در دو دهه اخیر نوشته های مرتبط به زبان عربی را تحت تأثير خود قرار داده است. ارائه ترجمه دقيقی از کتاب مادلونگ به زبان عربی حتما می تواند مسير مطالعات مرتبط را در این زبان تحت تأثير قرار دهد.

شناخت پنجاه سال اول بعد از رحلت پيامبر (ص) برای تصحیح دریافت ما از سیر تاریخ اسلام و الهيات و سياست و اجتماع اسلامی ضروری است.

یادداشتی از مرحوم باستانی راد در باره یک روایت:
رقعه ای است که جناب امیر علیه السلام به زبان فارسی به ملک روم انشاء فرموده اند که :
شکایت کنندگان تو بی حساب و شکر گذارندگان تو به غایت نایاب، یا از موجبات سیاست بپرهیز یا از مسند خلافت برخیز.
مرحوم باستانی راد در کنار آن نوشته است:
خیلی عجیب و از عقل دور و بعید است که شخصی همچو مطلبی بنگارد و این نسبت را بی مطالعه دادن. زیرا علاوه بر آن که هیچ خبری در این باب نرسیده که حضرت مولی به فارسی تکلم فرموده یا چیزی نوشته باشند، از تاریخ سلاطین روم هم همچو مطلبی شنیده نشده، و از همه دلایل برتر این است که زبان فارسی معموله ایرانیان در یک هزار و سیصد و هفتاد سال قبل یعنی در مائه اول اسلام زبان پهلوی بوده و این نامه به فارسی معموله این ایام است که زبان عربی با فارسی ممزوج شده است. کتبه بطهران خرداد ماه 1330 حسنعلی باستانی راد

🖊 معروف كرخي، سرحلقه ي وصل صوفيه...

🔻 يكي از حلقه هاي اصلي اتصال صوفيه در قرن دوم به بيت الوحي يعني اهل بيت عليهم السلام صحابي خاص امام رضا عليه السلام، جناب معروف كرخي است.

🔴 معروف از بزرگان طبقه اول صوفيه و از نخستين بنا كنندگان مكتب تصوف بغدادي، محسوب مي شود.

🔸 اكثر طرائق صوفيه، سند سلسله( خرقه ) خود را به معروف كرخي مي رسانند و از اين جهت اصطلاح " طرائق و سلاسل معروفي " در تاريخ تصوف اسلامي رايج گرديد، و سلاسل معروفي در تصوف جهان اسلام دائر هستند، حتي در طريقه نقشبنديه هم طريقه اي كه سند خود را به معروف كرخي برساند، موجود است.

🔸 در مورد معروف كرخي شك و شُبهات و ابهاماتِ تاريخي و علمي وجود دارد، كه نوعا دست آويزي براي مخالفان عرفان است.

🔺 محقق معظم حضرت استاد شيخ قاسم طهراني حفظه الله -صاحب تاليفات تحقيقي متعدد در تصوف اسلامي- در جواب همه ي اين شبهات و ابهامات كتابي محققانه و با روشي كاملا علمي و تحقيقي به نام " معروف الكرخي " به زبان عربي نگاشتند، متاسفانه تا كنون به فارسي ترجمه نشده است! گرچه ترجمه اين اثر مهم و اساسي به سائر زبان هاي علمي دنيا هم لازم به نظر مياد.

فايل پي دي اف كتاب تقديم دوستان كانال سلوك مي گردد.

🎯@sufism2018

یادداشتی از مرحوم باستانی راد در باره یک روایت:
رقعه ای است که جناب امیر علیه السلام به زبان فارسی به ملک روم انشاء فرموده اند که :
شکایت کنندگان تو بی حساب و شکر گذارندگان تو به غایت نایاب، یا از موجبات سیاست بپرهیز یا از مسند خلافت برخیز.
مرحوم باستانی راد در کنار آن نوشته است:
خیلی عجیب و از عقل دور و بعید است که شخصی همچو مطلبی بنگارد و این نسبت را بی مطالعه دادن. زیرا علاوه بر آن که هیچ خبری در این باب نرسیده که حضرت مولی به فارسی تکلم فرموده یا چیزی نوشته باشند، از تاریخ سلاطین روم هم همچو مطلبی شنیده نشده، و از همه دلایل برتر این است که زبان فارسی معموله ایرانیان در یک هزار و سیصد و هفتاد سال قبل یعنی در مائه اول اسلام زبان پهلوی بوده و این نامه به فارسی معموله این ایام است که زبان عربی با فارسی ممزوج شده است. کتبه بطهران خرداد ماه 1330 حسنعلی باستانی راد