گفتگوهای تراثی (آرشیو)

... جهانگیر منصور که سابقه ی نشر متون کلاسیک را از روزگار ناشری پدرش داشت [شادروان منصور جهانگیر مدیر کتابخانه ادب] ، برای بعضی از ناشران امروز -که ضرورتی ندارد نامشان را بیاورم-کتاب《 تولید 》می کرد.مثلاً دیوان ناصر خسرو ، دیوان مسعود سعد و در مقدمه ی این سلسله متن ها مدعی می شد که این تصحیح از روی نسخه ای است که هیچ کس آن را ندیده و اختصاص به کتابخانه ای شخصی دارد که آن کتابخانه از روزگار صفویه نسل اندر نسل محفوظ مانده و دارندگان کتابخانه از راهِ لطف، به او-که جهانگیرِ منصور است-اجازه داده اند که در تصحیح این متن ها ،از نسخه های قدیمی این آثار -که در آن کتابخانه ی خانوادگی نسل به نسل محفوظ مانده است-استفاده کند.
یک بار نسخه ای از دیوان خاقانی را که به همین شیوه چاپ کرده بود در کتاب فروشیِ آگاه از راهِ لطف به من هدیه کرد.آن نسخه را بر طبق ادعای خودش با نسخه ای از همان کتابخانه موهوم که تاریخی بسیار قدیمی داشت مقابله و تصحیح کرده بود.من تا آن دیوان خاقانی را گشودم شروع کردم به خندیدن بی اختیار.جهانگیر دستپاچه شد و شرمگین ، پرسید که: 《آقای دکتر!چه مشکلی دیدید؟ لطفاً بفرمایید.》من سکوت کردم و چیزی نگفتم.اما دلیل خنده ی بی اختیار من ، در آن لحظه، این بود که در آن دیوان خاقانی چاپ جهانگیر-که او مدعی بود نسخه اساسش در قرن هفتم کتابت شده است،-غزلی از میرزا جلال اسیر شهرستانی(متوفی ۱۴۰۹ق) شاعر عصر صفوی قرن یازدهم با این مطلع چاپ شده بود:
کشد مو بر تنِ نخجیر تیر از شوقِ پیکانش
به دل چون رنگ بر گل می دود زخم نمایانش

و این غزل میرزا جلالِ اسیر شاعر عصر صفوی،ظاهراً از روی نسخه ای از دیوان خاقانی که در هند چاپ شده بود وارد چاپ مرحوم علی عبدالرسولی شده بود و از آن جا وارد چاپ مرحوم دکتر ضیاء الدین سجادی.
خنده ی بی اختیار من ازین بود که در نسخه دیوان خاقانی مورد ادعای جهانگیر منصور-که در قرن هفتم کتابت شده است- شعر شاعر عصرِ صفوی که چهارصد سال بعد متولد شده است چه می کند؟
این نکته را به این دلیل یادآوری کردم که آیندگان بدانند چنان کتابخانه ای و چنان خانواده ای وجود خارجی نداشته است.جهانگیر از روی چاپ عبدالرسولی و دکتر سجادی مونتاژی به دلخواه خودش برای آن ناشرِ بازاری درست کرده بود و مدعی استناد به نسخه ی خطی بسیار قدیمی قرن هفتم آن کتابخانه ی خانوادگی بازمانده از عصرِ صفوی شده بود.
خداوند جهانگیر را در سایه ی بخشایش بیکران خویش آرامش و رحمت جاودانه عنایت فرماید.اگر مسئله زیان به آینده ی میراث ایران و فرهنگ ملی ما نبود هرگز این سخن را به میان نمی آوردم .

از کتاب" حدیث دوست-به یاد حاج محسن بخشی- گفتار دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی با عنوان :محسن آقای بخشی در خاطرات من" - چاپ آگاه -پائیز ۱۳۹۶-صفحات ۵۶ تا ۵۸.
@shafiei1318

✅ همایش بین المللی «نظامی گنجوی» در «دانشگاه خزر»، باکو، آذربایجان در روزهای 9 و 10 دسامبر 2021 میلادی/ 18 و 19 آذر 1400 شمسی برگزار می شود.
یکی از سخنرانی های امروز این موضوع است:
 
«نسخه های خطی خمسهء نظامی گنجوی در موزه سالار جنگ در حیدرآبادِ هندوستان»، سخنران: دکتر علیم اشرف خان (استاد دانشگاه دهلی، هندوستان)

پی دی اف برنامه همایش ارسال شده است. 
🆔 @manuscript

به نام خدا

توضیح ضروری
درباره انتشار یادداشت قدیمی سردبیر سفینه تبریز
با موضوع نظامی گنجه ای

روزگذشته (دوشنبه ششم بهمن 99) تعدادی از پایگاه های خبری و فرهنگی آذربایجان، در اقدامی همزمان، یکی از یادداشت های قدیمی اینجانب با عنوان " پیشینه تحریف هویت تاریخی نظامی گنجوی" را بازنشر نمودند. چنانکه انتظار می رفت، بر مبنای حساسیت های اخیر درباره نظامی گنجه ای و به ویژه اعلام سال بزرگداشت جهانی نظامی در کشور جمهوری آذربایجان، بازنشر این مطلب، بازتاب وسیعی در فضای مجازی منطقه آذربایجان داشت.
اگر چه این بنده خدا هیچ تردیدی در حُسن نیت و خیرخواهی و تلاش فرهنگی این دوستان عزیز ندارد، با وجود این، ذکر این نکته را ضروری می دانم که یادداشت مذکور که دربرگیرنده نظرات اینجانب درباره دیوان ترکی منسوب به نظامی گنجه ای است، تقریبا ده / یازده سال قبل نوشته شده است. هرگاه اینجانب، از بازنشر این یادداشت توسط دوستان عزیز رسانه ای و فرهنگی مطلع بودم، بی گمان از این عزیزان درخواست می کردم که اندکی صبر کنند تا نسخه ویرایش شده ای از یادداشت را تهیه نمایم و ایشان ویرایش جدید را منتشر نمایند. افسوس که من در جریان اقدام دوستان نبوده ام.
حقیقت این است که در یک دهه اخیر که از تحریر آن یادداشت می گذرد، نگارنده، به یافته های جدید و نکته هایی تازه یاب در حوزه احوال و آثار نظامی گنجه ای دسترس پیدا کرده و تأمّلات بیشتری در این موضوع داشته است که بی گمان جای این نویافته ها در یادداشت مذکور خالی است.
افزون بر این یافته های نو، آنچه شاید در ویرایش جدید یادداشت مذکور انجام می دادم، پیرایش مطلب، از برخی ارجاعات ژورنالیستی بود. علاوه بر این، چون در سالهای اخیر، نسخه خطی دیوان مذکور را نیز به دقت خوانده بودم، در ویرایش جدید، حتما نوشته خود را بر بنیادهای علمی تر نسخه شناختی استوار می نمودم و از بیان ادلّه رسانه ای و احساسی صرف نظر می کردم.
البته نظر قطعی اینجانب درباره جعلی بودن دیوان ترکی نظامی گنجه ای (نسخه کتابخانه خدیویه مصر منظور است) همچنان به قوّت خود باقی است. دیوان مذکور، متضمّن اشعار نظامی قارامانلی است و ارتباطی به نظامی گنجه ای معروف ندارد. من با زنده یاد دکتر برات زنجانی رحمه الله علیه که معتقد بود پاره ای از اشعار ترکی موجود در نسخه خدیویه از نظامی گنجه ای و پاره ای دیگر از نظامی قارامانلی است، همداستان نیستم. ان شا الله یادداشت ها و استدلالات خود درباره این موضوع را در یکی از مجلّات علمی کشور منتشر خواهم نمود.
از آنجا که تحقیقات علمی و تتبعات ادبی و تاریخی جای استنتاجات ژورنالیستی نیست عرض می کنم افرادی که در تدوین و انتشار دیوان مذکور نقش داشته اند؛ - خواسته یا ناخواسته - به یک تحریف تاریخی و گناهی نابخشودنی در حوزه ادبیات آذربایجان دست زده اند. چنانکه در یادداشت مذکور نیز آورده ام، زنده یاد استاد یحیی شیدا نیز که از پیشاهنگان تحقیقات ادبیات آذربایجان بود، این دیوان را جعلی می دانست و دلایل خود را در یادداشتی به زبان ترکی به تفصیل بیان کرده بود. رحمه الله علیه.
در پایان ضمن قدردانی از اقدام فعّالان محترم فرهنگی و کوشندگان ادبی آذربایجان، برای همه این عزیزان آرزوی موفقیت می کنم و بیان این نکته را ضروری می دانم که اینک چند سالی است که یادداشت های کوتاه ادبی و تاریخی اینجانب در صفحه مجازی مجلّه سفینه تبریز منتشر می شود.

محمّد طاهری خسروشاهی
سردبیر سفینه تبریز

@safinehyetabriz

استاد ما در نسبت دادنِ اشعارِ ترکی نظامی قرامانلی به نظامی گنجوی دچار خطای فاحشی شده‌اند!

دکتر باقر صدری نیا
استاد دانشگاه تبریز

استاد ما شادروان دکتر زنجانی در نسبت دادنِ اشعارِ ترکی نظامی قرامانلی به نظامی گنجوی دچار خطای فاحشی شده‌اند.
ایشان انسانی باصفا و بی‌غل‌وغش و آسان‌گیری بودند و بازتاب این خصوصیات اخلاقی در تحقیقات علمی موجب سهل‌گیری، عدم دقت و خطای آشکار شده است. خدایش بیامرزد. استاد زنجانی، نظامی قارامانلی را نمی‌شناختند از این رو گمان برده‌اند که دیوان منسوب به نظامی درکتابخانهٔ خدیو مصر حقیقتاً از نظامی گنجوی است، حال آنکه این دیوان از آنِ نظامی قرامانلی است.
در این مورد ناگزیر باید چند نکته را یادآورشوم، توضیح مبسوط را به مجال دیگری می‌گذارم.

1- در نقد و تصحیح هر متنی نخستین و مهمترین کار نسخه‌پژوهی، نقدِ خارجی اسناد، و اطمینان از صحت و سقم انتساب اثر به مؤلف، و مصون ماندن آن از هرگونه تحریف و تصحیف و تغییر است. استاد زنجانی بدون عبور از چنین مرحله‌ای با حدس‌وگمان اشعاری از دیوان نظامی قرمانلی را به دیوان حکیم نظامی منتقل کرده است.
2- در هیچ جای نسخهٔ مصر اسمی از نظامی گنجوی برده نشده است، جز تخلص شاعر که در آخر به عنوان نظامی آمده است، در سال‌های اخیر هنگامی که درصدد تهیهٔ فهرستی برای کتابخانهٔ خدیو برآمده‌اند *چون فهرست‌نگاران، نظامیِ دیگری جز حکیم نظامی گنجوی را نمی‌شناختند دیوان را به او‌ نسبت داده‌اند،* چنین لغزشی همواره معمول بوده است به طوری که حدود 114 اثر به عطار نیشابوری نسبت داده شده است که جز 9 اثر بقیه از عطارهای کمنام و گمنام دیگری است که شهرتی در حد عطار نیشابوری نداشته‌اند و یا شخصی صرفاً با اکتفا به تخلص شاعری که اشعار عرفانی می‌سرود و حسین تخلص می‌کرد، دیوان او را به حسین منصور حلاج نسبت داده است، درحالی که بعداً نسخه‌های دیگر همان دیوان به وضوح معلوم کرده است این دیوان که متأسفانه هنوز هم به اسم حلاج چاپ می‌شود از آنِ کمال‌الدین حسین خوارزمی شاعر قرن نهم است. در حقیقت در مورد انتساب اشعار نظامی قرامانلی به نظامی گنجوی نیز همین اشتباه رخ داده است.
3- دیوان نظامی قارامانلی چندین دهه پیش از این براساس 8 نسخهٔ موجود در کتابخانه‌های ترکیه با اهتمام Haluk Ipekten تصحیح و در سال 1974 در آنکارا چاپ شده است، در این چاپ مصحح از نسخهٔ دیوان نظامی موجود در مصر (نسخهٔ مورد استناد استاد زنجانی) استفاده نکرده است، با این حال همهٔ اشعاری که استاد زنجانی از نسخهٔ مصر نقل کرده در چاپ هالوک اپیکتن آمده است. در این جا شمارهٔ صفحاتِ اشعارِ منقول در دیوانِ چاپِ استاد زنجانی و چاپ آنکارا را می‌آورم، هر کسی که به هر دو چاپ مراجعه کند تردیدی نخواهد داشت که اشعار منسوب به نظامی گنجوی از آنِ نظامی قرامانلوست:
الف، قصیده در نعت حضرت رسول که دکتر زنجانی به علت افتادگی چند صفحه از نسخه، تنها 15 بیت آن را در صفحهٔ 113 دیوان نظامی نقل کرده است، در دیوان نظامی قرامانلی شامل 57 بیت است و در صفحات 73-78 چاپ شده است.
ب، قصیده‌ای به زبان ترکی (صفحهٔ 115 چاپ زنجانی) درصفحهٔ 93-98 چاپ آنکارا آمده است، باین تفاوت که در دیوان چاپ استاد زنجانی 11 بیت آن حذف شده است درحالی که در دیوان نظامی قرامانلی همهٔ قصیده به چاپ رسیده است.
ج، غزلی با مطلع ددک (ددون) اتمام..... (ص 117 زنجانی) درصفحهٔ 127 دیوان قرامانلو چاپ شده است.
د، غزل اتمدن سیل فنا عمر دیارینی خراب درصفحهٔ 120-121 دیوان قرامانلی آمده است.
ه، غزل نگارینا خیال زلف و خالی.... ( زنجانی ص 121) در قرامانلی (ص 227)
و، غزل گوزلریم یاشینی..‌ (زنجانی 118) قرامانلی ص 206
بدین ترتیپ هفت شعری که استاد زنجانی به نام نظامی گنجوی در دیوانی به همین نام آورده، همه از نظامی قرامانلی است و در دیوان او که 47 سال پیش توسط دانشگاه آنکارا چاپ شده، آمده است.
4- نظامی قرامانلو در حدود سال‌های 839-844 در قونیه متولد شده، تحصیلات مقدماتی را در زادگاه خود فرا گرفته و سپس برای ادامهٔ تحصیل به ایران آمده و سال‌های طولانی در ایران زیسته است. او شیفتهٔ شعر شاعران ایران بوده، چنانکه در شرح حال او آمده است نظیره‌هایی برای اشعار آنان از جمله کمال‌الدین اصفهانی، سعدی، حافظ و.. سروده یا برخی از ابیات شعر آن‌ها را به ترکی ترجمه کرده و در ضمن سروده‌های خود آورده است. چون تخلص نظامی را برای خود برگزیده بود، به شعر نظامی گنجوی هم توجه خاصی داشته و بعضی از اشعار او را به ترکی ترجمه کرده و همچنین بارها از تعبیرات حکیم نظامی استفاده کرده است و از این طریق آنچه در شعر نظامی دربارهٔ نعل در آتش نهادن، و یا پری و دریا و.. آمده، به شعر نظامی قرامانلو راه یافته است و همین امر دوست یادداشت‌نویس شما را هم مانند استاد زنجانی گرفتار خطا کرده است.

ادامه در فرسته بعدی
@safinehyetabriz

انا لله و انا الیه راجعون؛ با نهایت تاسف و تأثر با خبر شدیم دکتر برات زنجانی از مفاخر خلخال و استاد ادبیات دانشگاه تهران به علت کهولت سن، در 96 سالگی دعوت حق را لبیک گفته و به دیار حق شتافتند.
دكتر برات زنجانی فرزند مرحوم كاظم بسال 1303 در خلخال بدنيا آمد. تحصيلاتش را تا سيكل اول متوسطه در خلخال فرا گرفته و سپس جهت ادامه تحصيلات به تبريز رفت. ليسانس ادبيات را از دانشگاه تبريز و فوق ليسانس و دكتراي رشته زبان و ادبيات فارسي را از دانشگاه تهران دريافت نمود.
ایشان مدتي هم دبير دبيرستانهای خلخال و همچنین رئيس فرهنگ خلخال بود كه بعد از اخذ دكترا به دانشگاه تهران منتقل شده و پس از طی دوره‌های استاد ياری و دانشياری به مقام استادي نايل شد.
دکتر برات زنجانی بعنوان یک نظامی شناس و پژوهشگر ادبی قريب به صدها مقاله در مجلات دانشكده ادبيات دانشگاههاي تهران ، تبريز و مشهد و ساير مجلات علمي و ادبی چاپ و منتشر گرديده و علاوه بر آنها به تاليف و تصحيح كتب ذيل نيز توفيق يافته بودند.
1. صور خیال در خمسه نظامی، انتشارات دانشگاه تهران.
2. احوال و آثار و شرح مخزن‌الاسرار نظامی گنجوی، انتشارات دانشگاه تهران.
3. خسرو و شیرین نظامی گنجوی (متن علمی و انتقادی) ، انتشارات دانشگاه تهران.
4. لیلی و مجنون نظامی گنجوی (متن علمی و انتقادی) ، انتشارات دانشگاه تهران.
5. هفت پیکر نظامی گنجوی (متن علمی و انتقادی)، انتشارات دانشگاه تهران.
6. شرفنامه نظامی گنجوی (متن علمی و انتقادی) ، انتشارات دانشگاه تهران.
7. اقبالنامه نظامی گنجوی (متن علمی و انتقادی)، انتشارات دانشگاه تهران.
8. دیوان نظامی گنجوی، انتشارات دانشگاه تهران.
9. دیوان اشعار ابوالنجم احمدبن قوص‌بن احمد منوچهری دامغانی، انتشارات دانشگاه تهران.
10. برگزیده‌ای از هفت‌پیکر نظامی گنجوی، انتشارات امیرکبیر.
11. خلاصه داستان خسرو و شیرین: با شرح لغات و عبارات و توضیح نکات ادبی، انتشارات امیرکبیر.
12. خلاصه داستان گرشاسبنامه، انتشارات امیرکبیر.
13. گلستان سعدی: نسخه علمی و انتقادی از روی قدیمیترین نسخ خطی (نسخ پکن) ، انتشارات امیرکبیر.
14. برگزیده اشعار سنایی، انتشارات امیرکبیر.
15. کشف‌الابیات بوستان و گلستان سعدی، انتشارات دانشگاه تهران.
16. تصحیح مثنوی اسرارالشهود، محمد اسیری لاهیجی، انتشارات امیرکبیر.
17. دانشنامه در علم پزشکی: کهن‌ترین مجموعۀ طبی به شعر فارسی از حکیم میسری، با همکاری مهدی محقق، مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل (شعبۀ تهران).
18. صد غزل از صائب تبریزی با شرح عبارات و ترکیبات ادبی و معنی لغات و اصلاحات، نشر بیستون.
19. برگزیده بهترین اشعار مثنوی، نشر طلوع