‍ #تقویم_فرهنگی امروز، ۲۲ اسفند ۱۳۹۶

۹۲ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۰۴، ایرج میرزا ـ شاعر ـ درگذشت.
ایرج میرزا ملقب به «جلال‌الممالک» و «فخرالشعرا» فرزند صدرالشعرا غلامحسین میرزا و از نوادگان فتحعلی شاه قاجار، در سال ۱۲۵۱ در تبریز متولد شد. تحصیلات خود را در مدرسه‌ی دارالفنون تبریز به پایان رساند و مقدمات علوم ادبی و عربی را نزد استادانی چون محمدتقی عارف اصفهانی و میرزا نصرالله بهار شیروانی آموخت. زبان فرانسوی را نیز از مسیو لامبد فراگرفت. بعدها با زبان‌های ترکی و روسی هم آشنایی یافت. ایرج میرزا به مدد امیرنظام گروسی از رجال سیاسی دوره‌ی قاجار، به دربار مظفرالدین شاه راه یافت و شاعر دربار شد. مظفرالدین شاه به او لقب صدرالشعرایی داد، ولی ایرج در قصیده‌ای از قبول آن لقب امتناع ورزید و از شاعری دربار کناره گرفت و به مشاغل دولتی روی آورد.
ایرج میرزا دبیرخانه‌ی وزارت معارف را تأسیس کرد، رئیس دفتر ایالتی مخبرالسلطنه حاکم آذربایجان شد و به معاونت حکومت اصفهان و حکومت آباده نیز رسید. او در سال‌های اوج مشروطه در تهران بود. عهده‌دار بازرسی کل مالیه‌ی خراسان هم شد و در مدت ۵ سال اقامت در خراسان، مهم‌ترین دوران فعالیت ادبی خود را رقم زد. درواقع قدرت شاعری ایرج میرزا در این دوره به حد کمال رسید و در شمار شاعران ملّی درآمد. شعر ایرج، ساده، روان و مشتمل بر کلمات و تعبیرات عامیانه است. گاه نیز خارج از حدود متعارف سخن!
ایرج میرزا در ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ در ۵۳ سالگی در تهران درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله در شمیران به خاک سپرده شد.
سخن منظوم مادر از ایرج، با مطلع «گویند مرا چو زاد مادر»، معروف‌ترین سروده‌ای است که تا کنون در مقام مادر به زبان فارسی گفته شده است.

گردآوري و تنظيم: #آرش_امجدي

@UT_Central_Library

‍ #تقویم_فرهنگی امروز، ۱۹ اسفند ۱۳۹۶

۷ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۸۹، جلیل اخوان زنجانی ـ مصحح و پژوهشگر ـ درگذشت.
جلیل اخوان زنجانی در سال ۱۳۱۱ در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و از دبیرستان فیروز بهرام دانشنامه‌ی دیپلم گرفت. سپس برای ادامه‌ی تحصیل به آلمان رفت و به فراگیری زبان‌های باستانی به ویژه پهلوی و سریانی پرداخت. از آن‌جا که به اخترشناسی نیز علاقه‌مند بود، چون دریافت هنوز انبوهی از آثار ارزشمند فارسی در این زمینه به چاپ نرسیده است، به گردآوری نسخه‌های فارسی مهم اخترشناسی پرداخت و گنجینه‌ای فراهم آورد که پس از بازگشت به ایران، دستمایه‌ی کارهای پژوهشی‌اش گردید.
آثار متعددی از جلیل اخوان زنجانی باقی مانده، از آن میان: تصحیح کتاب‌های «رَوضَهُ المُنَجّمین» اثر شهمردان بن ابی الخیر رازی و «جهان دانش» که ترجمه‌ی «الکفایه فی علم الهیئه‌»ی شرفُ‌الدین محمد بن مسعود مسعودی است. همچنین «شرح بطلمیوس» در احکام نجوم خواجه نصیرالدین طوسی، تألیف «رصد و تاریخ‌گذاری در ایران» شامل ۳۳ مقاله مربوط به اخترشناسی و نیز مقالات متعددی در مجلات «هنر و مردم»، «آینده»، «کلک»، «ایران‌شناسی»، «بخارا»، «آینه‌ی میراث» و «دانشنامه‌ی جهان اسلام».
جلیل اخوان زنجانی ـ مصحح و پژوهشگر ـ در ۱۹ اسفند ۱۳۸۹ در ۷۸ سالگی در تهران شمع وجودش خاموش گشت.

گردآوري و تنظيم: #آرش_امجدي

@UT_Central_Library

‍ #تقویم_فرهنگی امروز، ۲۱ اسفند ۱۳۹۶

امروز، «روز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی» است.
جمال‌الدین ابو محمد الیاس بن یوسف نظامی گنجوی، از داستانسرایان بزرگ و استادان مسلم در سرودن شعر تمثیلی و بزمی به زبان فارسی است. او در سال ۵۲۵ هجری در شهر گنجه متولد شد و همه‌ی عمر را جز سفر کوتاهی که به دعوت قزل ارسلان سرسلسله‌ی اتابکان آذربایجان (۵۸۷ - ۵۸۲ هجری) به یکی از نواحی نزدیک گنجه کرد، در وطن خود باقی ماند. چنانچه از اشعار نظامی معلوم می‌شود؛ فضیلت او منحصر به شعر و شاعری نبوده و از جوانی به فنون ادب و تاریخ و قصص علاقه داشته و درتحصیل علم همت کرده، به‌ویژه درنجوم صاحب اطلاع بوده است. دوران زندگی نظامی با دوره‌ی حکومت اتابکان آذربایجان و موصل و شروانشاهان همزمان بوده است.
به غیر از دیوان شعر، «پنج گنج» یا «خمسه» از آثار نظامی است. «پنج گنج» که تعداد ابیات آن را تا حدود ۲۰ هزار نوشته‌اند، عبارت است از پنج کتاب به نام‌های: «مخزن‌الاسرار»، «لیلی و مجنون»، «خسرو و شیرین»، «هفت پیکر» و «اسکندرنامه»، که تمام این مثنوی‌ها به سبک عراقی سروده شده است.
نظامی از شاعرانی است که باید او را در شمار ارکان شعر فارسی و از استادان مسلم این زبان دانست. وی از آن سخنگویانی است که مانند فردوسی و سعدی توانست به ایجاد و تکمیل سبک و روشی خاص دست یابد. او در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع معانی و مضامین نو و دلپسند و تصویر جزئیات با نیروی تخیل و دقت در وصف مناظر و توصیف طبیعت و اشخاص و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع و نو، در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری نیافته است. با وجود آن‌که آثار نظامی از نظر اطناب در سخن و بازی با الفاظ و آوردن اصطلاحات علمی و فلسفی و ترکیبات عربی فراوان و پیچیدگی معانی بعضی از ابیات، قابل خرده‌گیری است، ولی محاسن کلام او به قدری است که باید او را یکی از شاعران بزرگ ایران نامید، به‌ویژه در فن خود بی‌همتا معرفی کرد.
حکیم نظامی گنجوی در سال ۶۱۴ و به قولی ۶۱۹ هجری، در زادگاهش ـ گنجه ـ بدرود زندگی گفت و در همین شهر در خاک آرمید.
امروز، ۲۱ اسفند ماه، در ایران «روز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی» است.

گردآوري و تنظيم: #آرش_امجدي

@UT_Central_Library

‍ #تقویم_فرهنگی امروز، ۲۴ اسفند ۱۳۹۶

۸۴ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۱۲، در جلسه‌ی هیأت دولت وقت، پیشنهاد «تأسیس دانشگاه تهران» مطرح شد.
پس از جلسه‌ی مطرح شدن تأسیس دانشگاه تهران در ۲۴ اسفند ۱۳۱۲، در جلسه‌ی بعدی هیأت وزرا، وزیر مالیه علی‌اکبر داور مکلف شد در بودجه‌ی سال آینده ۲۵۰ هزار تومان اعتبار جهت ساخت دانشگاه برای وزارت معارف در نظر بگیرد. به دنبال تحقق این امر، وزیر معارف ـ علی‌اصغر حکمت ـ مأمور و مکلف شد ساخت دانشگاه را آغاز نماید. او بی‌درنگ دست به کار شد و تحقیق برای یافتن مکان مناسب ساخت دانشگاه را با کمک و مشاوره‌ی آندره گُدار ـ معمار فرانسوی ـ آغاز کرد. آنان پس از جست‌وجوی بسیار در باغ‌ها و زمین‌های فراوان آن روز اطراف تهران، «باغ جلالیه» را برای ساخت دانشگاه تهران برگزیدند.
«باغ جلالیه» در شمال تهران آن روز میان «روستای امیرآباد» و «خندق شمالی تهران» قرار داشت. این باغ زیبا که پوشیده از درختان کهنسال مثمر و غیرمثمر بود، در سال‌های آخر حکومت ناصرالدین شاه قاجار در حدود سال ۱۲۶۰ به فرمان شاهزاده جلال‌الدوله بنا شده بود.
برای ساخت دانشگاه تهران، «باغ جلالیه» را از قرار مترمربعی ۵ ریال و جمعاً به مبلغ صد هزار تومان از صاحب آن - حاج رحیم آقای اتحادیه‌ی تبریزی - خریدند و آندره گدار به سرعت مأمور تعیین حدود، نرده‌گذاری و اجرای عملیات ساختمانی در آن شد. قرار شد ساختمان دانشگاه از دانشکده‌ی پزشکی آغاز شود. در اوائل اُردی‌بهشت سال ۱۳۱۳ عملیات ساخت آغاز شد. «تالار کالبد شکافی» نخستین ساختمان دانشگاه بود و تا اواخر دی ماه ۱۳۱۳ کار ساخت آن ادامه داشت. دکتر امیر اعلم که رئیس کرسی تشریح بود و دکتر ابوالقاسم بختیار جراح و معاون دانشکده‌ی پزشکی، و دکتر بلر جراح بیمارستان آمریکایی تهران، کوشش فراوانی در این راه به خرج دادند. همزمان با گشایش تالار کالبد شکافی، در ۱۵ بهمن ۱۳۱۳ لوح یادبود تأسیس دانشگاه تهران در محلی که اکنون پلکان جنوبی دانشکده‌ی پزشکی است در دل خاک گذاشته شد.
به این ترتیب، حدود ۱۱ ماه پس از نخستین جلسه‌ی هیأت دولت برای تأسیس دانشگاه تهران، این امر محقق شد و «دانشگاه تهران» رسماً کار خود را آغاز کرد. اکنون از نام «جلالیه» ـ که دانشگاه تهران بر روی زمین باغ آن بنیان گذاشته شد ـ کوچه‌ای به همین نام در شمال دانشکده‌ی پزشکی وجود دارد.

گردآوري و تنظيم: #آرش_امجدي

@UT_Central_Library