جستاری در اسناد کهن

‍ ?? چگونگی تأسیس موزۀ صنعت چاپ ایران در تهران??
با امضای فرمان مشروطیت در 14 مرداد 1284، مجلس شورای ملی تأسیس شد. درست در همان سال کتابخانۀ مجلس و اندکی بعد از آن و در کنار آن، مطبعۀ مجلس بنیاد گذاشته شد. نخستین کتابی که در این چاپخانه منتشر شد کلیات میرزا ملکم خان و مربوط به سال 1284شمسی است. همچنین اولین نسخه برگردان رنگی در ایران، در سال 1314 و با عنوان اندرزنامه به خط میرعماد حسنی در همین مطبعۀ مجلس به چاپ رسید.
موزه چاپ کتابخانه مجلس که از آن با عنوان موزه صنعت چاپ ایران یاد می‌شود، در شهریور 1390 راه اندازی شد اما با تغییر مدیریت در کتابخانه مجلس به ساختمان قدیمی کتابخانه ملی در خیابان 30 تیر منتقل شد. حال اسماعیل دمیرچی، بانی تأسیس این موزه، در این کتاب قطور، تلاش کرده نشان دهد که چگونه در مدت 50 سال تلاش کرده‌ تا دستگاه‌ها و ملزومات صنعت چاپ که دیگر نمونه‌ای از آنها در کشور باقی نمانده است را جمع‌آوری کند.
دکتر رسول جعفریان در مقدمۀ کتاب نوشته است: روزهای پایان سال 1395 که در دفترم در گروه تاریخ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران بودم که ایشان [اسماعیل دمیرچی] با کتابی وزین و سگین با عنوان موزۀ صنعت چاپ ایران از در درآمدند. از دیدن این کتاب چندان شگفت زده نشدم. مردی آنچنان که آن موزۀ باارزش و پرمواد را برپا کرد، می توانست آن اندازه زیرک و زرنگ باشد که همۀ اسناد و مدارک را نگاه دارد و به این زیبایی سرنوشت آن فاجعه را به تصویر بکشد.
فهرست مطالب این کتاب 776 صفحه ای به این قرار است:
پیشگفتار
مقدمه
چاپخانه ای که موزه شد
توضیحی بر لزوم ایجاد موزۀ صنعت چاپ
بی توجهی به ادوات و دستگاه های چاپ و از بین رفتن آنها
اقدام به جمع آوری اجناس موزه ای و مکاتبه با صاحبان ماشین آلات
تاسیس موزۀ صنعت چاپ در ایران
استقبال اهالی فرهنگدوست ایران از افتتاح موزۀ صنعت چاپ
حمله به موزۀ صنعت چاپ ایران
پایان یادداشتها
«چگونگی تأسیس موزۀ صنعت چاپ ایران در تهران» تألیف اسماعیل دمیرچی در 780 صفحه و قطع رحلی از سوی مولف آن در تهران منتشر شده است.
@Ketabpazhohi

? گزیده مقالات و دست نوشته‌های تاریخی سید محمدعلی جمال‌زاده
به کوشش مصطفی لعل شاطری
گزیده مقالات و دست نوشته‌های تاریخی سید محمدعلی جمال‌زاده
بنا بر آثار بر جای مانده و گواهی محققین و نقادان، سید محمدعلی جمال‌زاده نقش برجسته‌ای در تجدید حیات ادبی ایران داشته‌است، اما این تنها نقش او در تحولات فرهنگی محسوب نمی‌گردد.
جمال‌زاده در زمینه‌های مختلف فرهنگی، یکی از ممتازترین پژوهشگران عصر خود بود. بی‌شک او در عرصه روشنگری با بهره‌گیری از نگرش تاریخی، از پیشگامان و از پر کارترین افرادی می‌باشد که توانست تاثیری سترگ از خود برجای گذارد. وی در سال ۱۲۷۰ش. در شهر اصفهان به دنیا آمد و مرگش در روز هفدهم آبان ۱۳۷۶ش. در شهر ژنو بود. ایام کودکی را در اصفهان و سپس عازم تهران گردید و و دو الی سه سال پس از آن پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد (۱۲۸۶ش). جمال‌زاده چون متمایل به تحصیلات دانشگاهی اروپایی بود در سال ۱۲۸۸ش. قصد عزیمت به اروپا کرد و از راه مصر، خود را به فرانسه رسانید و سپس به لوزان سویس رفت و در آنجا به ادامه تحصیل پرداخت.
در پی وقوع جنگ جهانی، کمیته ملیون ایرانی، به زعامت سید حسن تقی‌زاده، در برلن، برای مبارزه با روس و انگلیس تشکیل شد. یکی از ایرانیانی که در این کمیته دعوت شد، جمال‌زاده بود. او در ۱۲۹۳ش. به برلن آمد و تا ۱۳۰۸ش. در این شهر اقامت داشت. مدتی بعد او به همکاری قلمی با مجله کاوه و اداره امور آن دعوت شد و پس از تعطیلی کاوه به خدمت محلی در سفارت ایران درآمد و سرپرستی محصلین ایرانی به او واگذار شد. حدود هشت سال در این کار بود تا سرانجام به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل پیوست و در سال ۱۳۳۴ش. بازنشسته شد. سپس از برلن به ژنو مهاجرت کرد و تا پایان عمر در این شهر بود.
جمال‌زاده با وجود آن‌که بیشتر عمر خود را در کشورهایی اروپایی اقامت داشت و در آن‌جا به خلق آثاری ممتاز مشغول بود، با این وجود پنج‌بار به ایران سفرهایی کوتاه داشت، اما در سراسر عمرش با ایران زیست. هر روز کتاب فارسی می‌خواند و بی وقفه به دوستان ایرانی خود نامه می‌نوشت. چنانکه هرچه تألیف و تحقیق کرد درباره ایران و اگر درباره ایران نبود، به زبان فارسی و برای بیداری و گسترش معارف ایرانیان بود.
وی فعالیت فکری و نویسندگی را با پژوهش آغاز کرد و پیش از آن که به داستان‌نویسی شهرت یابد، نویسنده مباحث تاریخی و اجتماعی و سیاسی بود. او نویسندگی را با مجله کاوه آغاز و پس از تعطیلی آن به همکاری جوانانی که در اروپا درس می خواندند و مجله فرنگستان را در برلن بنیاد نهاده بودند، شتافت و مقاله‌هایی در آن مجله به چاپ رسانید. جمال‌زاده با توقف انتشار فرنگستان به همکاری نسبی با روزنامه-های ایران... »ادامه
? شبکه مورخان @movarekhan
کانال علمی تاریخ‌پژوهان ایران
https://telegram.me/joinchat/BeZKLzu34mTq4-L_0U0GFg

‍ ☘ ☘ برگی از تقویم تاریخ ☘ ☘

۷ بهمن سالروز درگذشت مجتبی مینوی

( زاده ۱۹ بهمن ۱۲۸۲ سامرا -- درگذشته ۷ بهمن ۱۳۵۵ تهران ) ادیب، نویسنده و مورخ

پدر وی، عیسی شریعتمداری، طلبه ای بود که در سامره نزد محمدتقی شیرازی تحصیل میکرد و مجتبی نیز تحصیلات مقدماتی خود را در این شهر انجام داد. در سال ۱۲۹۰ به همراه خانواده به ایران بازگشت و به ادامه تحصیل در مدارس امانت و افتخاریه پرداخت. تحصیلات متوسطه را در دارالفنون گذراند و با برخی شخصیت‌های ادبی آینده نظیر صادق هدایت همدرس بود. در سال ۱۲۹۸ در پی انتصاب پدر به ریاست عدلیه رشت، به همراه خانواده به آن شهر عزیمت کرد. از سال ۱۲۹۹ به تحصیل در دارالمعلمین پرداخت. در سال ۱۳۰۲ در پی اشتغال پدر در مجلس شورای ملی به تهران بازگشت. از همان سال در مجلس شورای ملی به عنوان تندنویس به مدت ۲ سال مشغول کار بود. در همین دوره آموزش زبان پهلوی را نزد پروفسور هرتسفلد آلمانی آغاز کرد. مجتبی مینوی طی سال‌های بعد با محمدعلی فروغی و حسن تقی‌زاده آشنایی یافت. در سال ۱۳۰۷ به ریاست کتابخانه معارف منصوب شد که بعد کتابخانه ملی نامگذاری شد. در همین دوره با محمد قزوینی آشنا شد و روش نقد تحقیقی متون را نزد وی فراگرفت. در سال ۱۳۰۸ برای اشتغال در دفتر سرپرستی محصلین در سفارت ایران در لندن به انگلستان عزیمت کرد. طی سال‌های بعد به تکمیل آموزش زبانهای انگلیسی و فرانسه پرداخت و طی دوره اقامت چندساله در اروپا با تعدادی از خاورشناسان به‌نام اروپایی آشنایی پیدا کرد. در سال ۱۳۱۲ به ایران بازگشت و در تهیه و چاپ دورهٔ شاهنامه توسط کتابفروشی بروخیم شرکت کرد و همچنین با محمدعلی فروغی در تهیه خلاصهٔ شاهنامه همکاری داشت. در سال ۱۳۱۳ در کنگره بین‌المللی هزاره فردوسی در تهران حضور داشت و با بسیاری از خاورشناسان اروپایی که به ایران آمده بودند آشنا شد. در همان سال مجدداً به انگلستان رفت و طی ۱۵ سال بعدی بیشتر در انگلستان اقامت داشت. اقامت طولانی او در این کشور موجب شد که با تعدادی از خاورشناسان سرشناس چون ولادیمیر مینورسکی، دنیسن راس، هارولد بیلی و والتر هنینگ مراوده داشته باشد. در زمان اوج گرفتن نهضت ملی شدن نفت در سال ۱۳۲۸ او همکاری خود با رادیو بی‌بی‌سی را قطع کرد و در پی دعوت به کار از سوی دانشگاه تهران به ایران بازگشت و به تدریس در دانشکده ادبیات پرداخت. از سال ۱۳۳۱ مدتی ریاست تعلیمات عالیه وزارت فرهنگ را داشت. از سال ۱۳۲۹ از طرف دانشگاه تهران مأموریت یافت که طی سفرهایی به ترکیه، ضمن جست‌وجو در کتابخانه‌های آن کشور و بررسی کتب خطی فارسی و عربی و ترکی به عکسبرداری و تهیه میکروفیلم از تعدادی از کتب خطی بپردازد. گزارشی از نتایج علمی این سفرها را در مقالاتی با عنوان «از خزائن ترکیه» در مجله دانشکده ادبیات تهران در سه شماره متوالی در سال ۱۳۳۵ منتشر کرد. طی همین دوران موفق به تهیه میکروفیلم از بیش از هزار نسخهٔ خطی شد که در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. از سال ۱۳۳۶ به مدت ۴ سال به سمت رایزن فرهنگی ایران در ترکیه منصوب شد. در همین سال در کنگره بین‌المللی خاورشناسان در استانبول حضور یافت. در همین دوره عضویت در شورای عالی دانشگاه‌ها و شورای عالی سازمان اسناد ملی و عضویت پیوستهٔ فرهنگستان ادب و هنر ایران (از سال ۱۳۵۲) و مشاوره در بنیاد فرهنگ ایران را داشت. در سال ۱۳۴۸ از دانشگاه تهران بازنشسته شد و در همان سال سرپرستی علمی بنیاد شاهنامه فردوسی را به‌عهده گرفت و تا پایان عمر به این کار ادامه داد. مجتبی مینوی در ۷۳ سالگی درگذشت.

‎? @bargi_az_tarikh

#برگی_از_تقویم_تاریخ

☘☘☘☘☘☘☘☘☘☘

@litera9
اریش کستنر، نویسنده و شاعر آلمانی، در روز ۲۳ فوریه سال ۱۸۹۹ در درسدن چشم به جهان گشود. مادرش ایدا کستنر، زنی آرایشگر بود که سخت تصمیم گرفته بود تا امکانات تحصیل فرزندش را فراهم سازد تا او از آینده‌ای بهتر از پدر و مادرش برخوردار باشد.

کستنر برآن بود تا پیشه‌ی آموزگاری را برگزیند، اما پس از چندی از این فکر منصرف شد. پس از پایان جنگ جهانی اول با هزینه‌ی تحصیلی‌ای که دریافت کرد در لایپزیک در رشته‌ی ادبیات به تحصیل پرداخت و در ضمن تحصیلات دانشگاهی با نشریه‌ها نیز، همکاری می‌کرد. کاری را که حتا پس از پایان تحصیلات و نوشتن رساله‌ی دکترا همچنان ادامه داد.

هنگامیکه با روزنامه‌ی «لایپزیک تسایتونگ» کار می‌کرد با اریش اوئزر آشنا شد که نقاش بود و در سالهای پس از آن کتابهای کستنر را مصور می‌کرد. اریش کستنر در سال ۱۹۲۷ پا به صحنه‌ی ادبیات گذارد. در این سال شعری را به نام « تو نهمین سمفونی من هستی» در روزنامه «لایپزیک تسایتونگ» متشر کرد که در آن هیچ رعایت نزاکت را نکرده بود. از همین روی او و اوئزر که شعر را مصور کرده بود هردو از روزنامه اخراج شدند. کستنر و اوئزر هر دو به برلن رفتند و در همانجا بود که در سال ۱۹۲۸ نخستین مجموعه‌ شعر او منتشر شد که موفقیت بزرگی بهمراه داشت.

در همان سال که کتاب «امیل و کارگاهان» را که برای کودکان نوشته بود منتشر کرد. این کتاب با چنان موفقیتی روبرو شد که نام اریش کستنر بزودی در ردیف نویسندگان شناخته‌شده گذارده شد. یکسال پس از آن «هیاهو در آینه» را نوشت و در سال ۱۹۳۱ «فابین» را منتشر کرد. این کتاب که در آن اوضاع اجتماعی و اخلاقی برلن را بازتاب داده بود، پیش از انتشار دچار سانسور شد. چنانچه کستنر مجبور شد تا سه فصل از داستان را حذف کند، با این وجود کتاب موفقیتی بزرگ برای نویسنده‌اش بهمراه آورد.

در سال ۱۹۳۳ فصل سیاه و تاریک آلمان آغاز شد. نازی‌ها به قدرت رسیدند و بدنبال آن کتاب «فابین» را نیز،‌ همراه با آثار دیگر در ردیف نوشته‌هایی گذاردند که باید نابود شود. اریش کستنر در ماه مه همین سال شاهد کتابسوزان بزرگ رژیم نازی‌ها بود. او به چشم خود می‌دید که کتابهایش همراه با آثاری از برشت،‌ هاینریش و توماس‌من، همینگوی و جویس به آتش سپرده می‌شدند.

اریش کستنر بعنوان نویسنده‌ای صلح‌دوست بزودی از نوشتن و انتشار آثار خود محروم شد. در این میان نازی‌ها دوبار او را دستگیر کردند و حساب بانکی‌اش را نیز، بستند و فشارهای زیادی بر او وارد آوردند تا او را وادار به تسلیم کنند. آشنایان و دوستانش اصرار می‌کردند تا برلن را ترک کند، اما کستنر، به گونه‌ای که خود نوشت، می‌خواست همچنان در برلن بماند تا شاهد بیدادگری‌ها باشد.

سال ۱۹۴۴ یکسال پیش از پایان جنگ جهانی سال موج دستگیری‌های مخالفان رژیم بود. اریش اوئزر، دوست کستنر، یکی از قربانیان بشمار می‌رفت. او در سلول زندان خود را به دار آویخت و يكى ديگر از دوستان او اعدام شد. اما کستنر و همسرش پیش از پایان جنگ با کمک دوستی که در کمپانی فیلمسازی «UFA» کار می‌کرد بعنوان همکاران یک تیم فیلمبرداری در مایهرهوفن در تیرول بسر می‌بردند. برای آنکه کسی به آنها مظنون نشود ظاهرا با دوربین‌های بدون فیلم وانمود می‌کردند که در حال تهیه‌ی فیلم هستند.

اریش کستنر پس از پایان جنگ به مونیخ رفت و باز هم با نشریه‌ها همکاری کرد و باز هم به نوشتن پرداخت. در آثار کستنر عناصری از زندگی خود او نهفته است. «امیل» و «آنتون» دو قهرمان داستانهای او سیماهایی از خود او را بازتاب می‌دهند. در آثارش همچنین می‌توان واقعیت‌های تلخ و هراس‌انگیز امروز را و تاریکی چشم‌اندازهای آینده را بازشناخت که چگونه تخم کینه و نفرت که در گذشته‌ها کاشته شده‌اند،‌ اکنون در زمین تلخ بارور می‌شوند. اریش کستنر در سال ۱۹۷۴بر اثر بیماری سرطان چشم از جهان فروبست.
اریش کستنر در ایران بیش از آن‌که به عنوان شاعر شناخته شده باشد، داستان‌نویس کودکان است و داستان‌های او به قدری جالب و آموزنده‌اند که همیشه طرف توجه بزرگسالان هم بوده‌اند. نخستین داستان‌ها از این دست را در ۲۹ سالگی با عنوان "امیل و کارآگاهان" (Emil und die Detektive) (ترجمه نیره جعفری) منتشر کرد که برخلاف داستان‌های گذشته کودکان، در زمان زندگی نویسنده و در برلین رخ می‌دهد.

بیشتر درباره کستنر:
https://fa.wikipedia.org/wiki/اریش_کستنر

#تقویم_فرهنگی امروز، ۱۱ تیر ۱۳۹۷

۷۸ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۱۹، کیخسرو شاهرخ ـ بنیان‌گذار کتابخانه‌ی مجلس شورای ملی ـ درگذشت.
کیخسرو شاهرخ ـ معروف به ارباب کیخسرو ـ در سال ۱۲۵۴ در کرمان متولد شد. جد پدری‌اش از منجمان دوره‌ی صفویه بود. ارباب کیخسرو مدت دو سال در مکتبخانه به تحصیل پرداخت. در ۱۲ سالگی به تهران آمد و تحصیلات خود را دنبال کرد. در ۱۶ سالگی به مدرسه‌ای در بمبئی هندوستان رفت. دو سال بعد، از سوی پارسیان آن شهر به مدیریت مدرسه‌ی زرتشتیان کرمان انتخاب شد و به کرمان رفت. ارباب کیخسرو به مدت ۱۰ سال مدیر این مدرسه بود. وی در فاصله‌ی سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۲۹۲ چند مدرسه در تهران تأسیس کرد؛ از آن میان دبیرستان انوشیروان دادگر و فیروز بهرام.
ارباب کیخسرو در سال ۱۲۸۸ در دومین دوره‌ی مجلس شورای ملی، از سوی جامعه‌ی زرتشتیان به نمایندگی مجلس رسید و تا دوره‌ی دوازدهم یعنی تا سال ۱۳۱۹ در این سمت بود. وی در دوران نمایندگی مجلس، کتابخانه‌ی مجلس شورای ملی را در سال ۱۲۸۸ راه‌اندازی کرد. برگزاری هزاره‌ی فردوسی در سال ۱۳۱۳ و تأسیس انجمن آثار ملّی، از دیگر کارهای فرهنگی وی است. ارباب کیخسرو به طرز مشکوکی درگذشت. گفته‌اند در جریان جنگ جهانی دوم، چون بهرام شاهرخ ـ پسر کیخسرو شاهرخ ـ در بخش فارسی رادیو برلن حملات تندی به رضا شاه می‌کرد و رضا شاه دسترسی به بهرام شاهرخ نداشت، دستور قتل پدر وی یعنی ارباب کیخسرو شاهرخ را داد. یکی از نقل قول‌ها درباره‌ی قتل ارباب کیخسرو این است که او را در ۱۱ تیر ۱۳۱۹ دستگیر و همان شب به قتل رساندند. او به هنگام مرگ ۶۵ سال داشت.
انجمن آثار ملی و مفاخر فرهنگی، به پاس سال‌ها خدمات علمی و فرهنگیِ ارباب کیخسرو شاهرخ، او را به عنوان یکی از مفاخر ایران‌زمین معرفی کرده است.

@UT_Central_Library

بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی

#تقویم_فرهنگی امروز، ۱۷ آبان ۱۳۹۷

۲۱ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۷۶، سید محمدعلی جمالزاده ـ نویسنده و مترجم ـ درگذشت.
سید محمدعلی جمالزاده فرزند سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی، در سال ۱۲۷۰ در اصفهان زاده شد. پدر جمالزاده ـ سید جمال‌الدین واعظ ـ از روحانیان بنام دوره‌ی مشروطه بود که در مبارزه با محمدعلی شاه قاجار دستگیر شد و به حکم او در بروجرد به شهادت رسید. جمالزاده تحصیلات خود را در بیروت آغاز کرد، سپس به فرانسه رفت و آن را ادامه داد. پس از مدتی، به پیشنهاد ممتازالسلطنه ـ سفیر ایران در فرانسه ـ به لوزان سویس رفت. بعد از این مرحله، دوباره به فرانسه رفت و در دانشگاه شهر «دیژون» در رشته‌ی حقوق تحصیل کرد و در ۱۲۹۰ دانشنامه‌ی دیپلم حقوق گرفت.
جمالزاده در گیرودار جنگ جهانی اول به دعوت ملّیون ایران به رهبری سید حسن تقی‌زاده، برای مبارزه بر ضد روسیه و انگلیس به برلین رفت. در آن جا با ابراهیم پورداوود، محمد قزوینی و حسین کاظم‌زاده‌ی ایرانشهر آشنا شد. او در آلمان با «مجله‌ی کاوه» همکاری می‌کرد که تا تعطیلی این مجله در سال ۱۳۰۱ ادامه داشت. مدتی هم در سفارت ایران در برلین خدمت کرد. در ۱۳۱۱ نیز به «دفتر بین‌المللی کار» وابسته به جامعه‌ی ملل پیوست.
جمالزاده در مجموع فقط ۱۳ سال از عمر طولانی خود را در ایران گذراند. او در دوران جنگ جهانی دوم در ژنو ساکن شد و در گوشه‌ی تنهایی به نوشتن مقالات و داستان‌های خود مشغول گردید. در دوران حکومت رضا شاه پهلوی، کم و بیش خاموشی گزیده بود، اگرچه در مواردی کارهایی به انجام رساند، مانند نشر «مجله‌ی علم و هنر» در ژنو. محمدعلی جمالزاده ابداع‌کننده‌ی «قصه‌نویسی نوین فارسی» است. وی برای حفظ فرهنگ عامه و نشان دادن زبان مردم کوچه و بازار، در داستان‌هایش از لغات و اصطلاحات روزمره‌ی مردم استفاده می‌کرد. شخصیت‌های داستانی او نیز هر یک نماینده‌ای از گروه‌های مختلف جامعه هستند و این، ویژگی خاص نوشته‌های او بود. جمالزاده نخستین کتاب خود ـ گنج شایگان ـ را در سال ۱۲۹۶ به چاپ رساند و پس از آن، نخستین نوشته‌ی داستانی‌اش را با نام «فارسی شکر است» در سال ۱۳۰۰ در «مجله‌ی کاوه» منتشر کرد. او پیش از روی آوردن به داستان‌نویسی، نویسنده‌ی مباحث تاریخی، اجتماعی و سیاسی در «مجله‌ی کاوه» بود. جمالزاده ترجمه هم می‌کرد. «ویلهلم تل» اثر شیلر، «داستان بشر» اثر هندریک وان لون، و «دون کارلوس» و «خسیس» ِ مولیر از آثاری است که او به فارسی برگردانده است. داستان‌های وی انتقادی، ساده، طنزآمیز و آکنده از ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه است. این نویسنده‌ی نامدار معاصر ایران، در سال ۱۳۵۵ بخشی از کتاب‌های کتابخانه‌ی خود را در ۳ مرحله به «کتابخانه‌ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران» بخشید. از دیگر آثار وی: «فرهنگ لغات عامیانه» و داستان‌های: «یکی بود یکی نبود»، «دارُالمجانین»، «صحرای محشر» و «قُلتَشَن دیوان» است.
سید محمدعلی جمالزاده در ۱۷ آبان ۱۳۷۶ در ژنو سویس در حالی که بیش از یک سده از عمر خود را پشت سر گذاشته بود، درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد.

@UT_Central_Library

بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی

#تقویم_فرهنگی امروز، ۲۸ بهمن ۱۳۹۷

۲۲ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۷۵، بزرگ علوی ـ داستان‌نویس معاصر ایران ـ درگذشت.
بزرگ علوی در سال ۱۲۸۲ در محله‌ی چاله میدان تهران در خانواده‌ای مشروطه‌طلب و بازرگان متولد شد. پدربزرگش ـ حاج سید محمد صراف ـ نماینده‌ی دوره‌ی اول مجلس شورای ملی بود. پدرش سید ابوالحسن نیز مشروطه‌خواه بود که به دلیل فعالیت‌های سیاسی، ناگزیر به مهاجرت شده، ولی در ۱۳۰۱ به ایران بازگشته بود. او در ۱۳۰۲، پسران خود ـ مرتضی و بزرگ ـ را برای تحصیل به آلمان برد. بزرگ پیش از رفتن به آلمان، تحصیلات مقدماتی را در «مکتب‌خانه‌ی عمه گلین» در بازار کهنه‌چینان گذرانده بود. دوره‌ی ابتدایی را هم در مدارس فرهنگ و اقدسیه و دوره‌ی دبیرستان را در دارالفنون طی کرد.
بزرگ در برلین در رشته‌ی تعلیم و تربیت و روان‌شناسی به تحصیل پرداخت و در آن جا دریچه‌ی ادبیات آلمانی به رویش گشوده شد. او در ۱۳۰۷ به میهن بازگشت و به عنوان معلم زبان آلمانی در یکی از مدرسه‌های شیراز مشغول به کار شد. مدتی نیز در مدرسه‌ی صنعتی آلمانی‌های تهران، معلم زبان آلمانی بود. در این دوره با نیما یوشیج ـ پدر شعر نو فارسی ـ آشنا شد و نمایشنامه‌ی «کسب و کار خانم براون» اثر برنارد شاو را ترجمه کرد. در سال ۱۳۱۰ در نشست‌های ادبی با مجتبی مینوی، مسعود فرزاد و عبدالحسین نوشین شرکت کرد. این افراد از نوگرایان در تاریخ ادبیات معاصر به شمار می‌آیند. بزرگ علوی در ۱۳۱۳ نخستین مجموعه داستان خود به نام «چمدان» را منتشر کرد. در ۱۳۱۶ به جرم عضویت در فرقه‌ی تقی اَرانی به زندان افتاد و چهار سال و نیم محبوس بود. در زندان با گروهی از زندانیان سیاسی آشنا شد که گروه ۵۳ نفر را به وجود آوردند. علوی در مهر ماه ۱۳۲۰ از زندان رهایی یافت و یک سال بعد داستان‌های خود از رویدادهای زندان و حالات روحی زندانیان را با عنوان «ورق‌پاره‌های زندان» نوشت. این نوشته‌ها، او را به عنوان «پایه‌گذار ادبیات خاطره‌نگاری از زندان» شناساند. او که در سال ۱۳۳۲ در خارج از ایران بود، با کودتای ۲۸ مرداد، دیگر نتوانست به ایران بازگردد. این، آغاز تبعیدی ۴۳ساله برای وی بود.
علوی به آلمان شرقی رفت و در دانشگاه‌های آن جا به تدریس زبان فارسی و تاریخ و فرهنگ ایران پرداخت. همچنین کتابی درباره‌ی اوضاع سیاسی ـ اجتماعی ایران با نام «ایران رزمنده» به زبان آلمانی نوشت که درباره‌ی مبارزات سیاسی مردم ایران علیه استبداد، قیام ۲۸ مرداد و ملی کردن صنعت نفت بود که بعدها به زبان روسی نیز ترجمه شد. علوی همچنین به معرفی بیش از ۱۰۰ نویسنده و شاعر معاصر ایرانی در دائرةالمعارف ادبی آلمان پرداخت. آثار متعددی از این نویسنده‌ی معاصر باقی مانده، از آن میان: «داستان دیو»، «پنجاه و سه نفر»، «چشمهایش»، «نامه‌ها»، «میرزا»، «سالاری‌ها» و «خاطرات بزرگ علوی». وی پس از سال‌ها دوری از میهن، در فروردین ۱۳۵۸ به تهران آمد، ولی دوباره به آلمان بازگشت.
بزرگ علوی در ۲۸ بهمن ۱۳۷۵ در ۹۳سالگی در برلین درگذشت و در گورستان آن شهر به خاک سپرده شد.

@UT_Central_Library


بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی

📅 روزشمار چهره‌های تاریخی؛ پژوهشگر نستوه

مجتبی مینوی در سال ۱۲۸۲ در تهران زاده شد. پدرش مجتهد بود، ولی سرپرستی دادگستری‌هایی را به عهده داشت.

سه ساله بود که با خانواده به عراق رفت و نُه ساله بود که به تهران بازگشت: «از سامره که بازگشتیم، فارسی را مثل بچه عرب‌ها حرف می‌زدم.»

با ادیبان نوگرا "گروه ربعه" را تشکیل داد و چند کتاب ماندگار مانند جلد اول شاهنامه و "نوروزنامه خیام" را ویرایش کرد و به چاپ رساند: «چه خوب شد که پس از چاپ "شاهنشاهی ساسانیان" به لندن رفتم.»

این کتاب توقیف شد و چون می‌خواستند او را که مترجم اثر بود به ایران بکشانند و دستگیر کنند، ۱۰ سال در لندن ماند.

او به زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه مسلط بود، پهلوی می‌دانست و بیش از ۸۰ کتاب ادبی و علمی کهن را ویراست، ترجمه یا تألیف کرد و به چاپ رساند.

۴۷ ساله بود که تدریس ادبیات و متن‌های کهن را در دانشگاه تهران آغاز کرد و ۱۹ سال به این کار پرداخت. "دستور زبان فارسی" دستاورد کار او در دانشگاه است.

@dw_farsi

📰 گزیده مقالات و دست نوشته‌های تاریخی سید محمدعلی جمال‌زاده
به کوشش مصطفی لعل شاطری
گزیده مقالات و دست نوشته‌های تاریخی سید محمدعلی جمال‌زاده
بنا بر آثار بر جای مانده و گواهی محققین و نقادان، سید محمدعلی جمال‌زاده نقش برجسته‌ای در تجدید حیات ادبی ایران داشته‌است، اما این تنها نقش او در تحولات فرهنگی محسوب نمی‌گردد.
جمال‌زاده در زمینه‌های مختلف فرهنگی، یکی از ممتازترین پژوهشگران عصر خود بود. بی‌شک او در عرصه روشنگری با بهره‌گیری از نگرش تاریخی، از پیشگامان و از پر کارترین افرادی می‌باشد که توانست تاثیری سترگ از خود برجای گذارد. وی در سال ۱۲۷۰ش. در شهر اصفهان به دنیا آمد و مرگش در روز هفدهم آبان ۱۳۷۶ش. در شهر ژنو بود. ایام کودکی را در اصفهان و سپس عازم تهران گردید و و دو الی سه سال پس از آن پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد (۱۲۸۶ش). جمال‌زاده چون متمایل به تحصیلات دانشگاهی اروپایی بود در سال ۱۲۸۸ش. قصد عزیمت به اروپا کرد و از راه مصر، خود را به فرانسه رسانید و سپس به لوزان سویس رفت و در آنجا به ادامه تحصیل پرداخت.
در پی وقوع جنگ جهانی، کمیته ملیون ایرانی، به زعامت سید حسن تقی‌زاده، در برلن، برای مبارزه با روس و انگلیس تشکیل شد. یکی از ایرانیانی که در این کمیته دعوت شد، جمال‌زاده بود. او در ۱۲۹۳ش. به برلن آمد و تا ۱۳۰۸ش. در این شهر اقامت داشت. مدتی بعد او به همکاری قلمی با مجله کاوه و اداره امور آن دعوت شد و پس از تعطیلی کاوه به خدمت محلی در سفارت ایران درآمد و سرپرستی محصلین ایرانی به او واگذار شد. حدود هشت سال در این کار بود تا سرانجام به دفتر بین المللی کار وابسته به جامعه ملل پیوست و در سال ۱۳۳۴ش. بازنشسته شد. سپس از برلن به ژنو مهاجرت کرد و تا پایان عمر در این شهر بود.
جمال‌زاده با وجود آن‌که بیشتر عمر خود را در کشورهایی اروپایی اقامت داشت و در آن‌جا به خلق آثاری ممتاز مشغول بود، با این وجود پنج‌بار به ایران سفرهایی کوتاه داشت، اما در سراسر عمرش با ایران زیست. هر روز کتاب فارسی می‌خواند و بی وقفه به دوستان ایرانی خود نامه می‌نوشت. چنانکه هرچه تألیف و تحقیق کرد درباره ایران و اگر درباره ایران نبود، به زبان فارسی و برای بیداری و گسترش معارف ایرانیان بود.
وی فعالیت فکری و نویسندگی را با پژوهش آغاز کرد و پیش از آن که به داستان‌نویسی شهرت یابد، نویسنده مباحث تاریخی و اجتماعی و سیاسی بود. او نویسندگی را با مجله کاوه آغاز و پس از تعطیلی آن به همکاری جوانانی که در اروپا درس می خواندند و مجله فرنگستان را در برلن بنیاد نهاده بودند، شتافت و مقاله‌هایی در آن مجله به چاپ رسانید. جمال‌زاده با توقف انتشار فرنگستان به همکاری نسبی با روزنامه-های ایران... »ادامه
🌐 شبکه مورخان @movarekhan
کانال علمی تاریخ‌پژوهان ایران
https://telegram.me/joinchat/BeZKLzu34mTq4-L_0U0GFg

‍ 💎سالگرد درگذشت #هوارد_باسكرويل معلم امريكايي مدرسه "مموريال تبريز🕯

🔹«سیصد گل سرخ، یک گل نصرانی
ما را ز سرِ بریده می‌ترسانی؟
ما گر ز سرِ بریده می‌ترسیدیم
در محفل عاشقان نمی‌رقصیدیم»
این شعر را #سروش_اصفهانی از شاعران دوره بازگشت، در وصف بسکرویل و سیصد نفر از یارانش سروده است.
هوارد باسکرویل، پاییز ۱۹۰۷ برای تدریس تاریخ به #تبریز رفت. ورود او به ایران مقارن بود با دوره‌ای که محمدعلی‌شاه مجلس را به توپ بست و دورهٔ استبداد صغیر را در ایران حاکم کرد. در همان دوران، مردم تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان به پا خاستند و از این رو نیروهای شاه، تبریز را محاصره کردند. محاصره به ماه یازدهم رسید و کمبود دارو و غذا، باسکرویل را مجبور کرد تا به قول خودش به‌جای نقالی تاریخ مردگان، مشق نظامی به جوانان بیاموزد و با رهبری گروهی با نام فوج نجات برای شکستن محاصره وارد میدان شود.
باسکرویل آنچنان به قیام تبریز متعهد بود که در جواب کنسول آمریکا که از او خواسته بود تا از صف مشروطه‌خواهان جدا شود، پاسپورتش را پس داد و گفت:
«تنها فرق من با این مردم، زادگاهم است، و این فرق بزرگی نیست.»
چندی بعد باسکرویل در نبرد شام غازان به ضرب گلوله‌ کشته شد و مراسم تشییع او‌ با حضور گستردهٔ مردم در گورستان آمریکایی تبریز برگزار شد.
سپس ستارخان، تفنگ او را که هنگام قیام در دست داشت، با حک کردن نام و تاریخ شهادتش در پرچم ایران پیچید و برای خانواده‌اش به #آمریکا فرستاد.🎋

golmorgh
@ketabeabii

@diarkoo

آیین گشایش راه آهن سراسری ایران
در سال ۱۳۱۷ خورشیدی

این پروژه عظیم که در مدت ۱۱ سال به سرانجام رسید، با مالیات‌های اخذ شده از اقلامی بمانند قند و چایی تامین مالی شده بود، زمانی که هنوز غرق در درآمد نفت نبودیم، اما کار، دست عاشقان وطن بود.

راه‌آهن سراسری ایران، نام راه‌آهنی است که در دوران رضاشاه ساخته شد و تهران را از طریق بندرترکمن (بندرشاه پیشین) به دریای خزر و از طریق بندر امام‌خمینی (بندرشاپور پیشین) به خلیج فارس متصل می‌کند. در دوران رضاشاه و محمدرضاشاه این راه‌آهن گسترش پیدا کرد و تهران را به سمنان، مشهد، قزوین، زنجان، تبریز، اصفهان، یزد و کرمان نیز متصل ساخت.
راه‌آهن بر اساس لایحه‌ای که در اسفند ۱۳۰۵ به پیشنهاد نخست‌وزیر وقت در مجلس تصویب گردید ساخته شد.

آغاز احداث راه‌آهن ایران در سال ۱۳۰۵ شمسی به‌تصویب رسید. در چهارم اسفند ۱۳۰۵ لایحهٔ تأسیس راه‌آهن سراسری ایران به‌تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید و یک سال پس از آن، احداث این مسیر ۱۳۹۴ کیلومتری آغاز شد.

🇯‌🇴‌🇮‌🇳 🔰
           تاریخ و دانشنامه شمال ایران
https://t.me/+KAwerwnqjX9mNjlk