از سوی دیگر در اعصار سیاه اجتماعی و سیاسی، از جمله دوره غلبه اقوام بیگانه، زمانی که جامعه دستخوش اضطراب و درماندگی میشد و راهی برای گریز یا پیروزی نمییافت، گرایش به اعتقادات خرافی به عنوان تنها را کاهش آلام و مصیبتهای جوامع تحت سلطه شناخته میشد. زیرا جامعه ذاتاً برای ادامه حیات، نیازمند امید بود و در غیاب امید واقعی به آرزوهای واهی متوسل میشد. بنابراین باز این نتیجه حاصل میشود که خرافات از جهل و ناآگاهی انسان درباره پیوند علّی موجود بین پدیدهها نشأت گرفته است. پژوهشنامه حاضر حاوی تعدادی مقاله از نویسندگان مختلف است که این مقالات به توصیف وضعیّت گرایش به خرافه و بررسی مفهومی و تاریخی خرافهگرایی اختصاص دارد.