#آموزش 5
💠[تمرين و آزمايش]
بمنظور تمرين و آزمايش آيهاى از كلام اللّه مجيد را در ذيل آورده و نحوه استخراج هر يك از كلمات سهگانه را از آن شرح مىدهيم.
قُلْ هو اللّهُ أحَدٌ «بگو اى پيامبر او است خداى يگانه»
لفظ «قل»
🔸اوّلا: لفظ مستعمل يعنى كلمه است زيرا داراى معناى مفهومى است كه باعتبار آن استعمال ميگردد.
🔹و از اقسام سهگانه كلمه (اسم، فعل، حرف) فعل است چون از حركت مسمّى خبر ميدهد چه آنكه گفتن و تكلّم كردن حركتى است از حركات كه بوسيله جارحه (عضو) مخصوص يعنى زبان صورت مىگيرد.
✨پس از تشخيص كلمه «قل» كه از كداميك از اقسام سهگانه ميباشد لازم است براى تجزيه تفصيلى آن به فهرست مختصات فعل رجوع نموده و ملاحظه كنيم كداميك از خصائص نامبرده در آن وجود دارد از اينرو مناسب است اقسام و احكام تفصيلى فعل در اينجا آورده شود تا پس از احاطه بآنها بتوانيم درباره «قل» مفصّلا بحث نموده و آنرا تجزيه كامل نمائيم.
💠[تقسيم تفصيلى فعل و شرح هر يك از اقسام]
📍چنانچه گفته شد فعل به دو اعتبار تقسيم ميشود:
1️⃣🔴تقسيم باعتبار نفس لفظ بدون در نظر گرفتن حركت مسمّى و معناى آن.
2️⃣🔵تقسيم آن بملاحظه معنا و حركت مسمّى.
🔴تقسيمات فعل باعتبار لفظ آن
🔳ابتداء مىگوئيم: فعل يا ▪️مبنى است و يا ▫️معرب.
▪️فعل مبنى: آنستكه بواسطه تغيير عوامل حرف آخرش متغيّر نشود همچون فعل ماضى و امر بنابر قول برخى از ادباء.
▫️فعل معرب: آنستكه بواسطه تغيير عوامل حرف آخرش متغيّر شود نظير فعل مضارع كه بواسطه عوامل نصبى، منصوب و عوامل جزمى، مجزوم و عوامل رفعى، مرفوع مىگردد.
✨و نيز مانند فعل امر بنابر رأى برخى ديگر از ادباء.
☄️تبصره (1)☄️
📍فعل ماضى در برخى از صيغ
🔵مبنى بر فتح و در بعضى ديگر
⚪️مبنى بر ضمّ و در پارهاى
⚫️مبنى بر سكون است.
🔵امّا صيغ مبنى بر فتح عبارتند از چهار صيغه بشرح زير:
1- مفرد مذكّر غائب/ همچون:/ ضرب.
2- تثنيه مذكّر غائب/ نظير:/ ضربا.
3- تثنيه مؤنّث غائب/ مانند:/ ضربت.
4- تثنيه مؤنّث غائب/ مثل:/ ضربتا.
⚪️امّا آنكه مبنى بر ضمّ است فقط يك صيغه بوده و آن عبارتست از:
صيغه جمع مذكّر غائب/ يعنى:/ ضربوا
⚫️و امّا صيغ مبنى بر سكون عبارتند از نه صيغه باقى باين شرح:
1- جمع مؤنّث غائب/ مانند:/ ضربن.
2- مفرد مذكّر حاضر/ مانند:/ ضربت.
3- تثنيه مذكّر حاضر/ مانند:/ ضربتما.
4- جمع مذكّر حاضر/ مانند:/ ضربتم.
5- مفرد مؤنّث حاضر/ مانند:/ ضربت.
6- تثنيه مؤنّث حاضر/ مانند: ضربتما.
7- جمع مؤنّث حاضر/ مانند: ضربتنّ.
8- متكلّم وحده/ مانند:/ ضربت.
9- متكلّم مع الغير/ مانند:/ ضربنا.
☄️تبصره (2)☄️
📍فعل مضارع نيز در دو صيغه مبنى است:
1- جمع مؤنّث غائب/ مانند:/ يضربن.
2- جمع مؤنّث حاضر/ مثل:/ تضربن.
✨و همانطور كه ملاحظه ميشود در ايندو صيغه اينفعل مبنى بر سكون ميباشد.
☄️تبصره (3)☄️
📍فعل مبنى بر دو قسم است
1- آنكه اتّفاق بر بنائش است و آن فعل ماضى مىباشد.
2- آنكه در بنائش بين ارباب ادب اختلاف است و آن فعل امر ميباشد چه آنكه اهل بصره آنرا مبنى بر سكون و اهل كوفه آنرا معرف و مجزوم مىدانند.
☄️تبصره (4)☄️
💠[علائم اعراب و بناء در افعال]
🔱علامت اعراب در افعال از سه حال خارج نيست:
❤️1- اعراب بحركت.
💙2- اعراب بحذف.
💚3- اعراب بحرف.
❤️اعراب بحركت
📍حركت اعراب در فعل سه تا مىباشد:
1- رفع به ضمّه/ مانند:/ يضرب.
2- نصب به فتحه/ مثل:/ لن يضرب.
3- جزم به سكون/ نظير:/ لم يضرب.
💙اعراب بحذف
📍و آن در نصب و جزم بطور مشترك در چهار صيغه ميباشد باين شرح:
1- تثيه مذكّر چه غائب و چه حاضر مانند: لن يضربا و لم تضربا.
2- جمع مذكّر چه غائب و چه حاضر مانند: لن يضربوا و لم تضربوا.
3- تثنيه مؤنّث چه غائب و چه حاضر مانند: لن تضربا و لم تضربا.
4- مفرد و مؤنّث حاضر مانند: لن تضربى و لم تضربى.
و در جزم بتنهائى در مضارع ناقص مىباشد چه ناقص واوى و چه ناقص يائى مانند: لم يغز و لم يرم.
💚اعراب بحرف
📍و آن تنها در حالت رفع است:
و مورد آن در چهار صيغه مذكور بوده كه نون علامت رفع در آنها ميباشد چنانچه حذف آن علامت و جزم مىباشد.
💠[علامت بناء]
📍علامت بناء در افعال ازسه حال خارج نيست:
1- ضمّه: و آن صرفا در صيغه جمه مذكّر غائب از فعل ماضى است چنانچه مثالش گذشت.
2- فتحه: و آن در چهار صيغه سابق الذّكر است.
3- سكون: و آن در يازده صيغهاى است كه قبلا نقل شدند (نه صيغه در ماضى و دو صيغه در فعل مضارع).
☄️ تبصره (5)☄️
اصل در افعال، بناء است چنانچه علماء اهل بصره گفتهاند مگر آنكه از جهتى به اسم شباهت پيدا كند تا بدينوسيله معرب شود چه آنكه اصل در اسماء اعراب است همانطوريكه در مبحث اسماء گفته خواهد شد.
و بهر تقدير چون فعل ماضى هيچگونه شباهتى باسم ندارد لاجرم بر اصل خود باقى و بحالت بناء ميباشد ولى فعل مضارع چون باسم شباهت دارد آنرا معرب استعمال كرده اند.
🔸🔹🔸🔹🔸🔹🔸🔹🔸
🔸🔹🔸🔹🔸🔹🔹🔸🔹
@yortchi_bosjin_pdf