گفتگوهای تراثی

بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین و سلام علی عباده الذین اصطفی
سلام علیکم، سپاسگزارم از حسن توجّه شما دوست عزیز و گرامی، حقیر از سوابق ایام، آشنایی با فرقه ی نقشبندیه و وجوه معاریف آن داشته ام، از زمان تحصیلات دبیرستان هم با نواده ی مرحوم شیخ شمس الدین یوسف برهانی از خلفای جناب شیخ سراج الدین عثمان نقشبندی دوست صمیمی هستیم، و البته به قدر بضاعت مزجاتم با مشرب جناب سرهندی نیز آشنایی مختصری داریم، ضمن سپاسگزاری از حسن توجه و لطف شما و احترام دائمی به تمامی مشرب ها، عقاید و افکار، نکاتی رو پس از مطالعه ی سند فرستاده شده ی شما، دوست دارم معروض بدارم:

1. حسن حال و میزان معرفت حقیقی افراد تا بهنگام موت و پس از آن، مخزون علم الهی ست، و بندگان خاص او؛ معیار ما در تشخیص مشرب افراد و بحوث کشفی، عقلی و نقلی آثار افرادست، و مشرب مطبوع من، مشرب صاحب رساله ی نور وحدت است. مطالب حاشیه ای سندیت تام ندارند.

2. این اختلاف مشرب چیزی فراتر از اختلاف مشرب جناب سرهندی و خواجه خرد است، بلکه اختلاف مشرب دو دسته بزرگ از معتقدین و محققین وحدت می باشد.

3. جناب عزیز نسفی در کشف الحقائق از حضرت امیر المومنین علی آورده اند که از ایشان سوال شده است: "وجود چیست؟" و ایشان در پاسخ فرموده اند: "غیر از وجود چیست؟"
همین عبارت کوتاه جواب شبهه ی اهل مشرب وحدت شهود و اعتراض ایشان بر مقالات وحدت وجودی هاست، و اشکال کار در ادراک نشئت گرفتن شهود از وجود و عدم ارتباط صحیح دادن اطلاق و تقید است.

4. تفصیل مقال فوق به اجمال در این غزل شاه نعمت الله ولی جمع است:

عشق است که وارسته ز نقصان و کمال است/عشق است که آسوده ز هجران و وصال است
اثبات مثالش نتوان کرد وليکن/اين نفيِ مثال تو، يقين، عينِ مثال است
گويند سوي الله خيال است، حقيقت/اين نيز خيالي است که گويند خيال است
از حال چه مي جوئي و از قال چه پرسي؟/مستيم و خرابيم و ندانيم چه حال است
خورشيد ز نقصان و کمال است منزه/ماه است که گاهي قمر و گاه هلال است
با ذات، دم از حکمِ تجلي نتوان زد/اين حکمِ تجلي به جلال است و جمال است
در خلوت سيد نبود سيد و بنده /در خاطر او غير خدا، هر چه، محال است

باز هم بسیار سپاسگزارم و مرجو این که اگر از سایر رسائل خواجه خرد اطلاعی داشتید، بی نصیب نگذارید حقیر رو. یاحق

حال که لطف کردید و متن کامل را گذاشتید به گمانم:
برای درک بهتر بیت دهم، باید ابتدا بیت نهم را مد نظر قرار دهیم؛ زیرا بیت دهم در واقع دنباله و تکمیل بیت نهم است.

سعی حاجت نیست در کار من ای دل، واگذار
کارسازیِّ مرا بر درگهِ مولای من

و سپس بیت دهم:

کارسازا کارِ نادِ آن علیِّ مرتضی
آنکه شد موقوف لطفش کارسازی‌های من

و باز احتمالا :
در بیت بالا، «کارسازا» جنبۀ ندایی ندارد بلکه باید آن را به عنوان قید تعجب در نظر گرفت؛ مانند: شگفتا! عجبا! و ...
مثال از بیهقی از قول مادر حسنک، وقتی خبر مرگ فرزندش را شنید:
«بزرگا، مردا، که این پسرم بود، که پادشاهی چون محمود این جهان بدو داد و پادشاهی چون مسعود آن جهان ...»

به گمانم « کارسازا کارِ نادِ آن علیِّ مرتضیِ» ، به لحاظ دستوری و نحوی، مشابه همان کارکرد « بزرگا مردا » در متن بیهقی را دارد.

برای تقریب به ذهن به نظرم معنی مصرع اول بیت دهم چنین می شود:
« دعای ناد علی که عجب دعای گیرا و کارسازی است ... »

والله اعلم
.

اشعاری در ستایش شاه سلیمان صفوی

دنباله شعرهای بالا، اشعاری در ستایش شاه سلیمان سروده شده که باید از همان شاعر باشد. بنده شعر شناس نیستم، اما خواهید دید که لطافت خاصی دارد. یکی دو مورد، ثقیل یا قدری نامفهوم به نظر آمد، طبعا حل آن هم کار بنده نیست. اما در کل اشعار جالبی است. شاعری است و کسب درآمد. این رسم زمانه است. شعر مدح و ستایش برای پر کردن جیب است، چنان که شاعر در یکی از آخرین ابیات به اشارت آورده است. اما هرچه هست، هنر هم هست، مخصوصا اگر صنعت خاصی در آن بکار رفته باشد. اشعار زیر از نظر سیاسی هم خیلی ارزشمند است. این روزها اشعاره میرزا سعید طیب قمی را در «خورشید و مهپاره» در باره شاه عباس دوم دیدم . از جهاتی آموزنده بود. از نظر افکار سیاسی و اجتماعی آن روزگار، که حالا هم عینا تکرار آن هست. طبعا ایراد نگیرید که چرا من این قدر شعر ستایشی از صفویان یا قاجار می گذارم. به هر حال، نسخه های خطی را مرور می کنم و این ادبیات در لابلای آن آثار که از آن روزگار است فراوان است.
در هر حال، اشعار زیر از همان شاعری است که در سال 1086 در باره تعمیر گنبد رضا علیه السلام اشعار بالا را گفته و در همانجا و ادامه همان آمده و بیت آخرش را جالب است:
ای در رکاب تو عدل انوشیروان روان / قیصر به پیش اسب تو چون هندوان دوان
در مجلست نشسته سپهر ز وزیر زیر / بر درگهت گرفته مه از چاکران کران
در عهد تو که کرد ابد زو دوام وام /گردیده چرخ پیر ز بخت جوان جوان
جُسته ز ابر جود تو هر تاج بخش بخش /شسته زآب مدح تو هر مرزبان زبان
از عدل تو نکند خزان از درخت رخت /در عهد تو نداده کس از بد نشان نشان
از شرم منشیان تو گشته ستیر تیر /از خشم چاکران تو جسته زمان زمان
با تیغ زهردار تو از یک شمار مار /با خنجر تو زاده فلک توامان امان
در کوه خوانده مدح ترا با سرود رود /در بحر کرده وصف تو مرغابیان بیان
گر بر درت سپهر زند از خلاف لاف /سر در کمند آوردش کهکشان کشان
با چرخ گفته خشم تو روز نبرد برد /بهرام در فلک شده از حاجبان جبان
در پیش خشم شیر ندارد گوزن وزن /شاید اگر شود ز تو هر قهرمان رمان
روزی که در عدو فکنی چون نشور شور /بخشی بجسم فتح ز حکم روان روان
گردد ز هول لشکر گردون شکوه کوه /در زیر نعل اسب کمند افکنان کنان
گردد گران به شبت سپهر از غبار بار /گردد چو رگ کمند به روئین تنان تنان
گیرد ز ماه سر علمت ماهتاب تاب /زان ماهتاب درع قوی شوکتان کتان
تیرت ز دشمنان گذرد در مصاف صاف /از طعن نیزه ات رود از طاعنان عنان
رخشت زند بگرد زمین همچو چرخ چرخ /خصم از برش چو برگ ز باد خزان خزان
بر درگهت نیافته بی اعتبار بار /در حضرتت نبرده کس از بد گمان گمان
کی می برد ز مایه بغضت حسود سود /دارند دشمنان تو از غازیان زیان
هر شه که با تو دم زند از افتخار خار /آرند با جناب تواَش سرکشان کشان
فرمان تو که داد جهان را بداد داد /دور سپهر رفته چو فرمانبران بران
تا گرددت به لشکر با احترام رام /بگشای ران همّت و هندوستان ستان
پیش کز نهیب نگیرد حسام سام /خاقان و قیصر از چه شمار کیان کیان
ای یافته ز جود تو هر بینوا نوا /وی بسته هیبت تو ز فرمان دهان دهان
راز سپهر را که نکرد است فهم فهم /بر رای روشنت نبود مبهم آن همان
عذر عدوی جاه ترا گر خِرد خرَد /سازد زبان تیغ تواش ملزم آن زمان
شد صعوه که بال کند پیش باز باز /هر شه که چید پیش تو چون کودکان دکان
هر جا ز گرد رزم تو ریزد نسیم سیم /گردند با هزار ادب خسروان روان
در پیش حمله ات که بود کم ز زال زال /بنهفته از نهیب تهمتن تنان تنان
از حمله تو باد ز شاهان ربود بود /برزد بهم شکوه تو آدابشان نشان
در رزم و بزم نیست ترا در دیار یار /در جاه نیستند ترا همسران سران
با تیغ تو که شد ز نقش! با فروز روز /بندند با کدام هنر رومیان میان
رای تو گر زند پی تسخیر رای رای /پیلان هند را کند از ساجدان جدان
عزم تو زیر دار پی فتح فرنگ رنگ /آرند لعبتان فرنگ ارمغان مغان
تا گشته زیرت ابرش گردون خرام رام /بنهفته نیزه ات بتن توسنان سنان
خصمت به خود زده ز حسد چون چنار نار /پیش تو تا قضا شده چون خادمان دمان
کرده قضا به خصم تو تیغ ستیز تیز /جسته قدر ز بزم تو از الامان امان
از جود تو ز روی زمین رسم خواست خواست /نگشاده هیچ جز بدعا طالبان لبان
بر درگهت که هست چو عهد شباب باب /هرگز نبود قبله گه عاجزان جز آن
هر بینوا که داشت بدل خار خار خار /خفته چو گل ز عدل تو در گلستان ستان
ندهد شریف مدحت شه را مداد داد /گر خامه زآب بحر کند تر زبان زبان
شاها ازین گهر که ازو برده آب آب /کردم ز صیت تو به جهان کاروان روان
زین سان قصیدکش نبود در سخن سخن /مویی خلل ندیده کس از نادران درآن
گویم به مَدحت آنچه نیارد کتاب تاب /گر مفلسی نه بندد ازین مفلسان لسان
حاجت بحاجتی که مرا گفته نیست نیست /ای از تو جیب و دامن مدحت گران، گران
@jafarian1964

شاعر یزدی بافنده ای که لباسی برای شاه عباس بافت و شعری روی آن بود....

نصرآبادی در باره خواجه غياث‏ نقشبند (و اینجا یعنی بافنده) گوید:
از ولايت يزد است، تا بافنده‏ روزگار در ليل و نهار به تارشعاع و پود شهاب در بافندگى است، مثل آن نقشبندى و بافنده‏اى صورت نبسته.
قطع نظر از اين هنر، خوش‏طبيعت و درست‏سليقه بود، مشهور است كه زربفت مشجّرى تمام كرده بود كه در بعضى اشجار صورت خرسى نقش شده بود،
به خدمت شاه جنّت ‏مكان شاه عبّاس ماضى برده،
ابو قرداش كه در كمال شوخى بود، بعد از مشاهده زربفت تعريف خرسها مى‏كرد،
خواجه در بدیهه می رساند که :
خواجه در خرس بیش می بیند
هر کسی نقش خویش می بیند
وقتى قباى زربفت تمام كرده، در حاشيه آن اين رباعى كه زاده طبع اوست، نقش نموده:
ای شاه سپهر قدر خورشید لقا
خواهم ز بقا به قدر عمر تو قبا
این تحفه به نزد چون تویی عیب من است
خواهم که بپوشی به کرم عیب مرا
شاه در جواب فرمود: چشم می پوشم

‏
@jafarian1964

🌹🌹🌹

ای وجود تو اصل هر موجود
هستی و بوده‌ای و خواهی بود

صانع هر بلند و پست تویی
همه هیچند👌، هرچه هست تویی👌

نقشبند صحیفهٔ ازل تویی
یا وجود قدیم لم‌یزل تویی

نی ازل آگه از بدایت تو
نی ابد واقف از نهایت تو

از ازل تا ابد سفید و سیاه
همه بر سر وحدت تو گواه

ورق نانوشته می‌خوانی
سخن ناشنیده می‌دانی

پیش تو طایران قدوسی
بهر یک دانه در زمین‌بوسی

روی ما سوی توست از همه سو
سوی ما روی تست از همه رو

در سجودیم رو به درگه تو
پا ز سر کرده‌ایم در ره تو

چیست این طرفه گنبد والا؟
رفته گردی ز درگهت بالا

کعبه سنگی بر آستانهٔ تو
قبله راهی به سوی خانهٔ تو

صبح را با شفق برآمیزی
آب و آتش به هم درآمیزی

زلف شب را نقاب روز کنی
مهر و مه را جهان فروز کنی

فلک از ماه و مهر چهره‌فروز
داغ‌ها دارد از غمت شب و روز

بحر از هیبت تو آب شده👌
غرق دریای اضطراب شده

گرد کویت زمین به خاک نشست👌
گشت در پای بندگان تو پست👌

کوه از جانب تو آهنگست
از تو بار دلش گران‌سنگست👌

باد را از تو آه دردآلود👌
خاک را از تو روی گردآلود👌

آتش از شوق داغ بر دل ماند👌
آب از گریه پای در گل ماند👌

همه سر بر خط قضای تو اند
سر به سر طالب رضای تو اند👌

هرچه آن در نشیب و در اوج است
تو محیطی و آن موجست

موج اگر نیست بحر را چه غمست
بحر اگر نیست موج خود عدمست

موج دریاست این جهان خراب
بی‌ثباتست همچو نقش بر آب

گه ز موج دگر خورد بر هم
گه ز باد هوا شود در هم

من به امید گوهر نایاب👌
کشتی افکنده‌ام درین گرداب

کشتی من ز موج بیرون بر👌👌👌🙏🙏🙏😭😭😭😭😭
همچو نوحش بر اوج گردون بر🙏🙏😭😭😭

گر ز من جز گنه نمی‌آید😭😭
از تو غیر از کرم نمی‌شاید😭😭

گرچه لب‌تشنه‌ام فتاده به خاک😭😭😭
چون تو را بحر لطف هست چه باک؟

شعر از هلالی جغتایی

🌹🌹🌹

صبر از زبان عجز ثنا خوان زینب است
عقل بسیط، واله و حیران زینب است

درخطبه اش که کوفه از آن شد سکوت محض
گفتی که ممکنات همه به فرمان زینب است

ابن زیاد شوم به دارالاماره ا ش
رسوا ز منطق شرر افشان زینب است

بر همزن اساس جفا کاری یزید
لحن بلیغ و نطق درخشان زینب است

افزون بود ز حوصله خلق عالمی
درد و غمی که در دل سوزان زینب است

در ماتم حسین، پریشانی جهان
عکسی ز حال زار پریشان زینب است

هر آیه در صحایف علوی به وصف صبر
نازل بر انبیا شده در شاُن زینب است

ایوب صابر است ولیکن در این مقام
انصاف ده که ریزه خور خوان زینب است

در قتلگاه جسم برادر به روی دست
بگرفت کای خدای من این جان زینب است

قربانی توست بکن از کرم قبول
کاری چنین به عهده ی ایمان زینب است

با اینکه با عیال برادر به شهر شام
در دست اهل ظلم، گریبان زینب است

دارد صغیر امیدی و از روی اعتقاد
چشمش به لطف بی حد و پایان زینب است

همین کلام شما سرشار از طعن و ... است
در تفکر حضرتعالی یک فرد یا شیعه مسلمان ارتدکس است یا ضال و گمراه ....
حد وسطی هم وجود ندارد
به هر حال امروز شعاع شمس اقطار دنیا را منور کرده است علی رغم اینکه حتی یک نفر در عالم هم اسم بنده حقیر و شاید حضرتعالی را هم نمی داند

در خوبی شمس همین قدر بس است که مولانا هست !!

و دیگر:
کمال سر محبت ببین نه نقص گناه
هر آنکه بی هنر افتد نظر به عیب کند

آصف ثانی سپهر فضل و دریای کرم
آنکه ز ادراک صفاتش قاصرند اهل کمال

درگه او قبله صاحبدلان من کل باب
آستانش بوسه‌گاه مقبلان فی کل باب


؟

شعر مذکور این است:
مؤلف مهمان نامه بخارا - فضل الله بن روزبهان خنجی «سده نهم و دهم هجری » که خود به زیارت آن مرقد عالی امام الثامن الضامن علی بن موسی الرضا سلام الله علیه شتافته، قصیده ای سروده است که ما درین جا می آوریم:

ز گل نسیم تو جوید دل چو غنچه من

که یوسف است مرادم ز بوی پیراهن

تو نوگلی و منم جانگداز از کوره غم

تو یوسفی و منم مبتلای چاه حزن

رواست با رخ تو ترک دیدن خورشید

خطاست بی خط تو یاد آهوان ختن

به قصد کشتن احباب زلف را مگشا

پی شکست دل خسته طره را مشکن...

ز جور چین سر زلف کافرت شاید

که من به درگه سلطان دین کنم مامن

امام روضه رضوان علی بن موسی

رضا و راضی و مرضی و مرتضای زمن

همام و هادی و مهدی و هاشمی هیات

امام و آمر و مشکور و مکه ای مسکن

بزرگ اهل هدایت به علم و حلم و کرم

حبیب اهل روایت به اتفاق حسن

مرا دلی است بسوی وصال او مایل

مرا رخی است به خاک رهش نهاده ذقن

اگر ز خار ره وصل او کشم خواری

به دیده خار رهش را نهم به جای سمن

چو شمع آتش شوقش مرا برافروزد

تنم بود دل مشتاق را به جای لگن...

چو زهر قاتل اعدا گرفت حضرت را

به راه موت ببایست پیشکی رفتن

ز محرمان در خویش بنده ای را گفت

که من چو روح روان را جدا کنم ز بدن

برای مدفن من این محل قبر مرا

شکاف و نیک نظر کن که هست منزل تن

درو ببین که یکی چشمه ای است روح افزا

که هست منبع او جنت اله منن

نهاده تخت وز سندس لباس من پیدا

روان بیار و مرا ساز از آن لباس کفن

پسم بیار درین روضه بهشت برین

ز قبر ساز تن اشرف مرا مکمن

روایت است که بعد از وفات شاه رضا

ز بهر قبر گشودند منزل احسن

نمود تخت بهشت و لباس اخضر او

چنان چه گفته بد آن شاه آشکار و علن

چو سرو روضه آن قبر ساخت مسکن خویش

برست از غم و آزار این سرای حزن

بسوی موطن اصلی خویش راجع شد

همین بود بر ارباب فهم حب وطن

به قول شاه علی رضی، بهشت بود

محل قبر شریفش زهی بیان حسن

کسی که میل بهشتش بود درین عالم

بگو که بوسه ده این خاک را به روی و دهن

مهیمنا به حبیب محمد عربی

به حق شاه ولایت علی عالی فن

به هر دو سبط مبارک به شاه زین عباد

به حق باقر و صادق به کاظم احسن

به حق شاه رضا ساکن حظیره قدس

به حق شاه تقی و نقی صبور محن

به حق عسکری و حجة خدا، مهدی

کزین دوازدهم ده نجات روح و بدن

فدای خاک رضا باد صد روان امین

که اوست چاره درد و شفیع زلت من (1)

پی نوشتها:

1- مهمان نامه بخارا، تالیف فضل الله بن روزبهان خنجی (سده نهم و دهم هجری) به اهتمام دکتر منوچهر ستوده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1355 ه . ش، تهران، ص 336.