ادامه از 👆🏼
🔍 دعای عرفه: دعایی از «جعفر ابن محمد الصادق» در سده‌ی دوم هجری، نه از «حسین ابن علی» در سده‌ی یکم هجری
✨ روش‌شناسی: روش تحلیل درونی و بیرونی متون تاریخی
📌 معرفی مقاله‌ی «دفاع از اصالت ادعیه‌ی اهل بیت: مطالعه‌ی موردی دعای عرفه» نوشته‌ی حامد خانی (فرهنگ مهروش)
بخش ۲ از ۲
🔻 اما حامد خانی (فرهنگ مهروش) با شمّ علمی و با استفاده از روشی روزآمد، درباره‌ی انتساب دعا به حسین ابن علی تردید می‌کند و نشان می‌دهد که اشتباهی تاریخی در میان است. پژوهشی که او با استفاده از روش تحلیل درونی و بیرونی متنِ این دعا منتشر کرد بسیاری از باورهای پیشین درباره‌ی این دعای پراهمیت را دگرگون ساخت. این پژوهش نمونه‌ای قابل‌توجّه از کاربرد روش‌های متن‌پژوهانه برای بررسی اصالت و تاریخ‌گذاری متون روایی و دعایی است. البته این روش در حوزه‌های بایبل‌پژوهی و قرآن‌پژوهی در مطالعات غربیان مسبوق به سابقه است، اما کاربست آن در متون روایی و دعایی اسلامی جریانی نوپدید است.
🔻 چکیده‌ی یافته‌های فرهنگ مهروش عبارتند از:
🔅 ۱. معنای واژه‌ی «عرفه» در عنوان این دعا —برخلاف نظرهایی که آن را هم‌ریشه با «معرفت» و به معنای «شناخت» می‌دانند— به معنای «اعتراف» است. در واقع "در تقویم آیینیِ کهن فرهنگ اسلامی روز عرفه «روز اعتراف» بوده" است.
🔅 ۲. بخش پایانیِ دعا یا «ذیل دعای عرفه» ساختار و سبکی کاملاً مستقل و متفاوت با بدنه‌ی اصلی دعا دارد و تناسبی با سبک متون سده‌های یکم و دوم هجری ندارد، بلکه مشابه متون صوفیانه‌ی سده‌های متأخرتر است.
🔅 ۳. غیر از «ذیل دعای عرفه» که جزئی از دعا نبوده است، در متن اصلی دعا نیز سه بخش مجزا قابل شناسایی است که هریک می‌توانند یک دعای مستقل محسوب شوند. یعنی امکان دارد که دعای عرفه ترکیبی از چند دعای مستقل بوده باشد.
🔅 ۴. گوینده یا تنظیم‌کننده‌ی دعای عرفه نمی‌تواند امام سوم شیعیان، حسین ابن علی، در سده‌ی یکم هجری باشد.
🔅۵. راویانِ متأخرِ این دعا، کُنیِه‌ی امام سوم شیعیان، یعنی «اباعبدالله»، را با کُنیِه‌ی امام ششم شیعیان اشتباه کرده‌اند. در متون روایی، هم حسین ابن علی و هم جعفر ابن محمد مُکنّیٰ به «اباعبدالله» بوده‌اند.
🔅 ۶. راویانی که برای این دعا ذکر شده‌اند، یعنی بِشْر و بَشیر، دو برادر از فرزندان «غالب اسدی»، که معاصر «اباعبداللّه الحسین» بوده‌اند، از لحاظ تاریخی نمی‌توانسته‌اند که این دعا را از حسین ابن علی شنیده باشند و نقل کرده باشند.
🔅 ۷. راویان دعا به احتمال زیاد، دو برادر با نامهای عبداللّه و اسحاق، فرزندان «غالب اسدیِ» دیگری در تاریخ بوده‌اند که از قضا از نسل همان بِشْر و بشیر هستند. نامهای ایشان با نام پدرانشان خَلط شده است. این دو برادر از شاگردان، راویان، و کاتبان برجسته‌ی جعفر ابن محمد الصادق بوده‌اند.
🔅 ۸. بررسی تاریخی واژگان دعا نشان می‌دهد که این دعا نمی‌توانسته است که در سده‌ی یکم یا در سده‌ی سوم هجری صادر شده باشد. زیرا واژه‌های به‌کار رفته در دعا نشان می‌دهند که دعا در محیطی چندزبانه صادر شده است در حالی که حجاز در نیمه‌ی سده‌ی یکم هجری هنوز دربردارنده‌ی تازه‌مسلمانان با زبان‌های گوناگون نبوده است؛ همچنین، متن دعا با متون سده‌ی یکم هجری مشابهت ندارد. از سوی دیگر واژه‌هایی در دعا به‌کار رفته‌اند که در سده‌ی سوم معنای آن‌ها تغییر کرده بوده است، و دعا نمی‌توانسته در سده‌ی سوم نیز صادر شده باشد. یعنی دعا در سده‌ی دوم هجری نگاشته شده است.
🔅 ۹. گوینده دعای عرفه به احتمال زیاد، جعفر ابن محمد در سده‌ی دوم هجری است. این دعا از ابتدا برای ترویج اجتماعِ مردم در روز عرفه تنظیم شده است و کاتبان امام ششم، یعنی عبداللّه و اسحاق، از قبل برای نگارش آن آمادگی داشته‌اند.
🔻 این پژوهش بر صحّتِ بسیاری از تحلیل‌هایی که بر پایه‌ی انتساب این دعا به امام سوم شیعیان بنا شده‌اند تأثیر خواهد گذاشت. همچنین، نقدی بر توجیهات بعضی از عالمان مسلمان با گرایش‌های نوصدرایی خواهد بود که کوشیده بودند صدورِ ذیل دعا را «از لسانِ غیرمعصوم!» ناممکن بدانند. کاربست این روش در بررسی متن قرآن نیز می‌تواند نتایج جالب توجهی به دنبال داشته باشد.
📗 بخش‌هایی از مطالب این یادداشت برگرفته از متن مقاله است. برای دسترسی به مقاله بنگرید به:
خانی، حامد (فرهنگ مهروش). "دفاع از اصالت ادعیه‌ی اهل بیت: مطالعه‌ی موردی دعای عرفه." دوفصلنامه حدیث‌پژوهی ۱۰ (۱۳۹۲): ۵۷−۹۴.
📗 برای دسترسی به پژوهش‌های حامد خانی (فرهنگ مهروش) به شبکه‌ی تلگرامی ایشان رجوع کنید:
@FarhangeRvesh
#دین‌پژوهی #حدیث‌پژوهی #دعای_عرفه #حامد_خانی #فرهنگ_مهروش
#Religious_Studies #Hadith_Studies #Arafah_Prayer #Hamed_Khani #Farhang_Mehrvash
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
https://t.me/anqanest/24
🔍 دعای عرفه: دعایی از «جعفر ابن محمد الصادق» در سده‌ی دوم هجری، نه از «حسین ابن علی» در سده‌ی یکم هجری
✨ روش‌شناسی: روش تحلیل درونی و بیرونی متون تاریخی
📌 معرفی مقاله‌ی «دفاع از اصالت ادعیه‌ی اهل بیت: مطالعه‌ی موردی دعای عرفه» نوشته‌ی حامد خانی (فرهنگ مهروش)
بخش ۲ از ۲
🔻 اما حامد خانی (فرهنگ مهروش) با شمّ علمی و با استفاده از روشی روزآمد، درباره‌ی انتساب دعا به حسین ابن علی تردید می‌کند و نشان می‌دهد که اشتباهی تاریخی در میان است. پژوهشی که او با استفاده از روش تحلیل درونی و بیرونی متنِ این دعا منتشر کرد بسیاری از باورهای پیشین درباره‌ی این دعای پراهمیت را دگرگون ساخت. این پژوهش نمونه‌ای قابل‌توجّه از کاربرد روش‌های متن‌پژوهانه برای بررسی اصالت و تاریخ‌گذاری متون روایی و دعایی است. البته این روش در حوزه‌های بایبل‌پژوهی و قرآن‌پژوهی در مطالعات غربیان مسبوق به سابقه است، اما کاربست آن در متون روایی و دعایی اسلامی جریانی نوپدید است.
🔻 چکیده‌ی یافته‌های فرهنگ مهروش عبارتند از:
🔅 ۱. معنای واژه‌ی «عرفه» در عنوان این دعا —برخلاف نظرهایی که آن را هم‌ریشه با «معرفت» و به معنای «شناخت» می‌دانند— به معنای «اعتراف» است. در واقع "در تقویم آیینیِ کهن فرهنگ اسلامی روز عرفه «روز اعتراف» بوده" است.
🔅 ۲. بخش پایانیِ دعا یا «ذیل دعای عرفه» ساختار و سبکی کاملاً مستقل و متفاوت با بدنه‌ی اصلی دعا دارد و تناسبی با سبک متون سده‌های یکم و دوم هجری ندارد، بلکه مشابه متون صوفیانه‌ی سده‌های متأخرتر است.
🔅 ۳. غیر از «ذیل دعای عرفه» که جزئی از دعا نبوده است، در متن اصلی دعا نیز سه بخش مجزا قابل شناسایی است که هریک می‌توانند یک دعای مستقل محسوب شوند. یعنی امکان دارد که دعای عرفه ترکیبی از چند دعای مستقل بوده باشد.
🔅 ۴. گوینده یا تنظیم‌کننده‌ی دعای عرفه نمی‌تواند امام سوم شیعیان، حسین ابن علی، در سده‌ی یکم هجری باشد.
🔅۵. راویانِ متأخرِ این دعا، کُنیِه‌ی امام سوم شیعیان، یعنی «اباعبدالله»، را با کُنیِه‌ی امام ششم شیعیان اشتباه کرده‌اند. در متون روایی، هم حسین ابن علی و هم جعفر ابن محمد مُکنّیٰ به «اباعبدالله» بوده‌اند.
🔅 ۶. راویانی که برای این دعا ذکر شده‌اند، یعنی بِشْر و بَشیر، دو برادر از فرزندان «غالب اسدی»، که معاصر «اباعبداللّه الحسین» بوده‌اند، از لحاظ تاریخی نمی‌توانسته‌اند که این دعا را از حسین ابن علی شنیده باشند و نقل کرده باشند.
🔅 ۷. راویان دعا به احتمال زیاد، دو برادر با نامهای عبداللّه و اسحاق، فرزندان «غالب اسدیِ» دیگری در تاریخ بوده‌اند که از قضا از نسل همان بِشْر و بشیر هستند. نامهای ایشان با نام پدرانشان خَلط شده است. این دو برادر از شاگردان، راویان، و کاتبان برجسته‌ی جعفر ابن محمد الصادق بوده‌اند.
🔅 ۸. بررسی تاریخی واژگان دعا نشان می‌دهد که این دعا نمی‌توانسته است که در سده‌ی یکم یا در سده‌ی سوم هجری صادر شده باشد. زیرا واژه‌های به‌کار رفته در دعا نشان می‌دهند که دعا در محیطی چندزبانه صادر شده است در حالی که حجاز در نیمه‌ی سده‌ی یکم هجری هنوز دربردارنده‌ی تازه‌مسلمانان با زبان‌های گوناگون نبوده است؛ همچنین، متن دعا با متون سده‌ی یکم هجری مشابهت ندارد. از سوی دیگر واژه‌هایی در دعا به‌کار رفته‌اند که در سده‌ی سوم معنای آن‌ها تغییر کرده بوده است، و دعا نمی‌توانسته در سده‌ی سوم نیز صادر شده باشد. یعنی دعا در سده‌ی دوم هجری نگاشته شده است.
🔅 ۹. گوینده دعای عرفه به احتمال زیاد، جعفر ابن محمد در سده‌ی دوم هجری است. این دعا از ابتدا برای ترویج اجتماعِ مردم در روز عرفه تنظیم شده است و کاتبان امام ششم، یعنی عبداللّه و اسحاق، از قبل برای نگارش آن آمادگی داشته‌اند.
🔻 این پژوهش بر صحّتِ بسیاری از تحلیل‌هایی که بر پایه‌ی انتساب این دعا به امام سوم شیعیان بنا شده‌اند تأثیر خواهد گذاشت. همچنین، نقدی بر توجیهات بعضی از عالمان مسلمان با گرایش‌های نوصدرایی خواهد بود که کوشیده بودند صدورِ ذیل دعا را «از لسانِ غیرمعصوم!» ناممکن بدانند. کاربست این روش در بررسی متن قرآن نیز می‌تواند نتایج جالب توجهی به دنبال داشته باشد.
📗 بخش‌هایی از مطالب این یادداشت برگرفته از متن مقاله است. برای دسترسی به مقاله بنگرید به:
خانی، حامد (فرهنگ مهروش). "دفاع از اصالت ادعیه‌ی اهل بیت: مطالعه‌ی موردی دعای عرفه." دوفصلنامه حدیث‌پژوهی ۱۰ (۱۳۹۲): ۵۷−۹۴.
📗 برای دسترسی به پژوهش‌های حامد خانی (فرهنگ مهروش) به شبکه‌ی تلگرامی ایشان رجوع کنید:
@FarhangeRvesh
#دین‌پژوهی #حدیث‌پژوهی #دعای_عرفه #حامد_خانی #فرهنگ_مهروش
#Religious_Studies #Hadith_Studies #Arafah_Prayer #Hamed_Khani #Farhang_Mehrvash
🖋 زهیر میرکریمی
@anqanotes
https://t.me/anqanest/24
