ورقِ دوروی |
#رجال ۲
#تاریخ_ادبیات | تاریخ نشر ۹۶/۱۰/۴
میرزا علیخان ترجمان؛ پرکارترین حماسه‌سرای دینی | رحیم فرج‌اللهی
سرایندگان شعر دینی (شیعی) معمولاً افرادی گمنام یا کمتر شناخته شده با پایهٔ ادبی کم ارجی هستند که بیشتر در اندیشه به نظم درآوردن موضوعات دینی-تاریخی بوده‌اند تا ارائهٔ آن موضوعات در زبانی سخته و هنری. در این میان البته استثناهایی همچون حسن کاشی٬ ابن حسام خوسفی٬ نظام استرآبادی و تنی چند انگشت شمار نیز به چشم می‌خورند.
میرزا علیخان ترجمان (۱۲۹۰-۱۳۷۹ق) با تخلص خاموش یکی از این سرایندگان کمتر شناخته شده است که به شهادت آثارش می‌توان وی را پرکارترین شاعر شیعی در زمینه حماسه‌سرایی دینی به شمار آورد.
خاموش از کودکی و نوجوانی در کربلا و طُوَیْریج (هندیّه) به سر برد و بیشتر عمر خود را در نجف گذراند و در هشتم محرم سال ۱۳۷۹ق در همان شهر درگذشت. وی به مدت ۶۵ سال (گویا از نوجوانی) کارمند کنسولگری‌های نجف، کربلا، بغداد و عمراه بود. خاموش آثارش را بدون پاک‌نویسی و به خط خود(نستعلیق ناخوش) می‌نوشت و صحافی می‌کرد. به زبانهای فارسی، عربی، ترکی، هندی و کردی شعر می‌سرود و با زبان فرانسه نیز آشنایی داشت. از آثار او که همگی به نظم هستند برمی‌آید که علاقه و ولع خاصی به منظومه‌سرایی داشته و چندان هم در بند زبان و بیان سروده‌های خود نبوده است.
آثار خاموش به وصیت خودش از سوی فرزندش -عباس ترجمان- به کتابخانه آستان قدس رضوی پیشکش شده است.
وی سراینده شش منظومه حماسی دینی-تاریخی در وزن متقارب است که به ترتیب تاریخ سرایش عبارت‌اند از:
۱. شهنشاهنامه حسینی (۵۷۴۹۰ بیت) در زندگانی امام حسین (ع)
۲.خلافت نامه حیدری (۲۴۰۰۰بیت) در روزگار خلافت و جنگ‌های حضرت علی (ع)
۳. مختارنامه (که گویا تکمیل اثر شاعر دیگری است)
۴. خلافة الحسنیة (مجتبانامه) (۱۸۹۶۲ بیت)
۵. قریب الفرج (۲۵۳۳۵بیت) در زندگی و حالات حضرت ولی‌عصر.
۶. فاطمی نامه (۱۰۶۱۹ بیت) در زندگی و حالات حضرت زهرا.
از دیگر آثار این سراینده دینی ترجمه منظوم دعای عرفه (در پایان جلد دوم شهنشاهنامه حسینی)، بهجة الاحباب (مجموعه قصاید) و انجمن‌نامه خسروی است که اثر اخیر درباره رویدادهای روزگار مشروطه و تلگراف‌هایی است که میان تهران و نجف رد و بدل می‌شده است. همچنین نظم مسایل تقلید و طهارت از کتاب مجمع المسایل مطابق با فتوای آیة الله سید محمد کاظم یزدی (م۱۳۳۷ق).
خاموش در منظومه‌های خود از منابع مختلف شیعی و سنی درباره تاریخ ائمه بهره برده است. از جمله: مجالس شیخ مفید، امالی شیخ صدوق، عبقری الحسان (نهاوندی)، نجم الثاقب (میرزا حسین نوری)، علل الشرایع، شرح الموقف، مصباح [؟]، مناقب ابن شهرآشوب، طرائف سید ابن طاووس، تفسیر علی بن ابراهیم قمی، ناسخ التواریخ، زبدة الفکرة، جامع ترمذی، امالی ابن شریح، ذریعة النجاح، نامه اربعین [؟] و آثار علامه مجلسی و شیخ طوسی و سمعانی -بدون ذکر نام اثر- (نک: فاطمی نامه/گ ۲۰ و گ۶۳).
در کتب تراجم و تذکره‌ها نامی از خاموش نیامده و تنها در ذریعه (۴/ ۳۹۰)از او یاد شده است که خود نیز به آن اشاره کرده است (نک: الخلافة الحسنیة /گ۱۲۱). نام و نسبش در ذریعه این‌گونه آمده است: میرزا علی بن حسین بن علی اکبر بن شیخ ملک المیبدی الیزدی.
منابع:
۱. فهرست کتب خطی آستان قدس رضوی٬ نجیب مایل هروی و سید علی اردلان جوان ٬ مشهد٬ ۱۳۶۱.
۲. مقدمه جلد دوم شهنشاهنامه حسینی به قلم عباس ترجمان، محفوظ در کتابخانه آستان قدس رضوی
۳. الذریعه الی تصانیف الشیعه٬ حاج شیخ آقابزرگ تهرانی.
۴. فاطمی نامه٬ نسخه خطی محفوظ در کتابخانه آستان قدس رضوی.
۵. الخلافة الحسنیة٬ نسخه خطی محفوظ در کتابخانه آستان قدس رضوی.
ورقِ دوروی؛ جریده تلگرامی
@Varagh2Rooy
