کمال اسمعیل یا سعدی؟


جهان بگشتم و آفاق سربه‌سر دیدم
به مردمی که گر از مردمی اثر دیدم

مگر که مرد وفادار از جهان گم شد
وفا ز مردم این عهد اگر دیدم (۱)

ز من مپرس که آخر چه دیدی از دوران
هر آن چه دیدم این نکته (۲) مختصر دیدم

بدین صحیفهٔ مینا به خامهٔ خورشید
نبشته یک سخن خوش به آب زر دیدم

که ای به دولت ده روز گشته مستظهر
مباش غرّه که از تو بزرگتر دیدم

کسی که تاج زرش بود در صباح به سر
نماز شام ورا خشت زیر سر دیدم (۳)

چو روزگار همی بگذرد رو ای سعدی (۴)
که زشت و خوب و بد و نیک در گذر دیدم

#کلیات‌سعدی، طبع فروغی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، ص ۷۹۹

(۱)مصرع دوم ایراد وزنی دارد. ضبط بیت در دیوان کمال: «چو مردمی و وفا نامم از جهان گم باد / وفا ز مردم این عهد هیچ اگر دیدم»
(۲)در دیوان کمال «سفله» آمده که بهتر هم هست.
(۳) بیت در دیوان کمال نیامده.
(۴)ضبط مصرع در دیوان کمال «ز روزگار همین حالتم پسند آمد»

این قطعه با هفت بیت در کلّیات سعدی و با چهل‌ویک بیت در دیوان کمال‌اسمعیل، باهتمام حسین بحرالعلومی، ص ۳۸۱ آمده.

این شعر فقط در یک نسخه از دیوان سعدی آمده در حالیکه در چهار نسخه از دیوان کمال آمده است. تعداد ابیاتی که در دیوان سعدی آمده بسیار کمتر از تعداد ابیات در دیوان کمال است. ضبط ابیات نیز در دیوان سعدی مشوّش و ناخوب و در یک مورد غلط است. پس این‌طور به نظر می‌رسد که شعر از کمال اسمعیل باشد و بیت تخلّص با تغییر یکی از ابیات قصیدۀ کمال ساخته شده باشد.

#عاطفه_طیه

@atefeh_tayyeh