هر روز به منزلی و هر شب جایی
مصراع مثل‌گونۀ « هر روز به منزلی و هر شب جایی»، نخستین بار به صورت منفرد، و به عنوان شاهد سخن یا تزیین کلام، در تعدادی از متون نثر پارسی مثل تاریخ جهانگشای دیده شده است. رباعیی که این مصراع از آن گلچین شده، متأسفانه به دست ما نرسیده است. نحوۀ کاربرد این مصراع در رباعیی از عبید زاکانی، نشان می‌دهد که رباعیی مورد نظر یا مصراعی که از آن برخاسته، در بین ادبا شهرت داشته است. زیرا روش عبید در رباعیات هزل‌آمیزش، نقیضه‌سازی با اشعار مشهور و زبانزد است. تکرار این مصراع در رباعیات مولانا و سلمان ساوجی، به گونۀ تضمین، تأکیدی است بر شهرت شعر در ادبیات قدیم ما.
ما اگرچه به اصل رباعی دست نیافته‌ایم، ولی چند رباعی که آن را وام ستانده‌اند، شناسایی کرده‌ایم و در اینجا عرضه می‌داریم.
جانم، دارد ز عشق جان‌افزایی
از سوداها، لطیف‌تر سودایی
وز شهر تنم، چو لولیان آواره ست
هر روز به منزلی و هر شب جایی
..
ماییم در این زمان، زمین پیمایی
بگذاشته هر شهر به شهرآرایی
چون کشتی یاوه گشته در دریایی
هر روز به منزلی و هر شب جایی
مولانا
درگذشتۀ ۶۷۲ ق.
●
پرسید غریب‌شاه چون شیدایی
احوال حرم ز محرمی دانایی
گفتا که جماع می‌دهد در شیراز
هر روز به منزلی و هر شب جایی!
عبید زاکانی
درگذشتۀ ۷۷۲ ق.
●
ای در سر من ز عشق تو سودایی
وی در دل من ز شور تو غوغایی
اندر پی وصل تو همی‌گردم زار
هر روز به منزلی و هر شب جایی
سلمان ساوجی
درگذشتۀ ۷۷۸ ق.
●
هر آب که ده روز بمانَد جایی
گندیده شود، اَر بود او دریایی
چون آب روان باش، روان باش، روان
هر روز به منزلی و هر شب جایی
سلیمی تونی
درگذشتۀ ۸۵۴ ق.
●
رباعی دوم مولانا، در نزهة المجالس، به شکل زیر روایت شده است:
ماییم زمانه را زمین پیمایی
بگذاشته هر شهر به شهرآرایی
بی دیده و دل، بمانده در سودایی
تن جایی و دل جایی و دلبر جایی
در کتاب التوسل الی الترسل، مصراع دوم و چهارم رباعی در قالب یک بیت در آمده است:
بگذاشته هر شهر به شهرآرایی
تن جایی و دل جایی و دلبر جایی.
●
در متون متآخر هم گاهی به این مصراع استشهاد شده است؛ از جمله در منتخب التواریخ بدایونی که نشان دهندۀ استمرار تاریخی این کلام در ذهن ادبای ماست.
●
منابع:
تاریخ جهانگشای، ج ۳، ۱۰؛ کلیات شمس، ج ۸، ۳۲۹ – ۳۳۰؛ دیوان عبید زاکانی (چاپ محجوب)، ۲۱۷؛ جُنگ رباعی، ۵۳۶؛ متون ایرانی، دفتر سوم، ۶۷۹؛ نزهة المجالس، ۲۲۷؛ التوسل الی الترسل، ۳۵۲؛ منتخب التواریخ، ج ۲، ۱۵۸
●●
"چهار خطی"
https://telegram.me/Xatt4
مصراع مثل‌گونۀ « هر روز به منزلی و هر شب جایی»، نخستین بار به صورت منفرد، و به عنوان شاهد سخن یا تزیین کلام، در تعدادی از متون نثر پارسی مثل تاریخ جهانگشای دیده شده است. رباعیی که این مصراع از آن گلچین شده، متأسفانه به دست ما نرسیده است. نحوۀ کاربرد این مصراع در رباعیی از عبید زاکانی، نشان می‌دهد که رباعیی مورد نظر یا مصراعی که از آن برخاسته، در بین ادبا شهرت داشته است. زیرا روش عبید در رباعیات هزل‌آمیزش، نقیضه‌سازی با اشعار مشهور و زبانزد است. تکرار این مصراع در رباعیات مولانا و سلمان ساوجی، به گونۀ تضمین، تأکیدی است بر شهرت شعر در ادبیات قدیم ما.
ما اگرچه به اصل رباعی دست نیافته‌ایم، ولی چند رباعی که آن را وام ستانده‌اند، شناسایی کرده‌ایم و در اینجا عرضه می‌داریم.
جانم، دارد ز عشق جان‌افزایی
از سوداها، لطیف‌تر سودایی
وز شهر تنم، چو لولیان آواره ست
هر روز به منزلی و هر شب جایی
..
ماییم در این زمان، زمین پیمایی
بگذاشته هر شهر به شهرآرایی
چون کشتی یاوه گشته در دریایی
هر روز به منزلی و هر شب جایی
مولانا
درگذشتۀ ۶۷۲ ق.
●
پرسید غریب‌شاه چون شیدایی
احوال حرم ز محرمی دانایی
گفتا که جماع می‌دهد در شیراز
هر روز به منزلی و هر شب جایی!
عبید زاکانی
درگذشتۀ ۷۷۲ ق.
●
ای در سر من ز عشق تو سودایی
وی در دل من ز شور تو غوغایی
اندر پی وصل تو همی‌گردم زار
هر روز به منزلی و هر شب جایی
سلمان ساوجی
درگذشتۀ ۷۷۸ ق.
●
هر آب که ده روز بمانَد جایی
گندیده شود، اَر بود او دریایی
چون آب روان باش، روان باش، روان
هر روز به منزلی و هر شب جایی
سلیمی تونی
درگذشتۀ ۸۵۴ ق.
●
رباعی دوم مولانا، در نزهة المجالس، به شکل زیر روایت شده است:
ماییم زمانه را زمین پیمایی
بگذاشته هر شهر به شهرآرایی
بی دیده و دل، بمانده در سودایی
تن جایی و دل جایی و دلبر جایی
در کتاب التوسل الی الترسل، مصراع دوم و چهارم رباعی در قالب یک بیت در آمده است:
بگذاشته هر شهر به شهرآرایی
تن جایی و دل جایی و دلبر جایی.
●
در متون متآخر هم گاهی به این مصراع استشهاد شده است؛ از جمله در منتخب التواریخ بدایونی که نشان دهندۀ استمرار تاریخی این کلام در ذهن ادبای ماست.
●
منابع:
تاریخ جهانگشای، ج ۳، ۱۰؛ کلیات شمس، ج ۸، ۳۲۹ – ۳۳۰؛ دیوان عبید زاکانی (چاپ محجوب)، ۲۱۷؛ جُنگ رباعی، ۵۳۶؛ متون ایرانی، دفتر سوم، ۶۷۹؛ نزهة المجالس، ۲۲۷؛ التوسل الی الترسل، ۳۵۲؛ منتخب التواریخ، ج ۲، ۱۵۸
●●
"چهار خطی"
https://telegram.me/Xatt4
