گفتگوهای تراثی (آرشیو)

قاضی عبدالجبار می گوید: ببیند این خاندان بنی زهرون است که صابئی مذهب هستند، و چه موقعیتی در طب ، و علم به این صناعت با آن جایگاه عظیمش دارند. این که چه قدر به خود می رسند و مراعات طب را کرده و حق آن را میان خود به جای می آورند. اینها یک جمعیت زیادی دارند و منازلشان در سمت شرقی از بازارچه عباسه است [جای اشراف]. با این حال بیماری های آنها بیش از بیماری های فقرایی است که نسبت به امر حیات وصحت شان مراعات بسیار کمتری دارند. بیشتر اینان (بنی زهرون) در جوانی می میرند و کم است که سن آنها به پیری برسد. یکی از آنها که سنش به هشتاد و اندی رسید، ابوالحسن بن هارون ـ ابو ابی الخطاب ـ بود و پسرش ابوالخطاب که او را در حالی که جوان بود، [و پدرش] زنده، دفنش کرد. الان هم این ابوالحسن بن ابی الخطاب که زنده است و جوان، اما بیماری بزرگی دارد. اینها بهترین اطباء و فرزندان بهترین طبیبان هستند!
آنگاه قاضی چنین ادامه می دهد:
نباید کسی را به خاطر بیماری، نکوهش کرد، اینها بلاهای خداست که بندگانش را به آنها مبتلا می کند. اما من برای عبرت گفتم، و این که بر حسب قرآن، خداوند مبتلا کننده و شفا دهنده است، و این که بیشتر این پزشکان فکر می کنند که این ادویه اثر می کند، و این داروها، طبایعی دارد که صحت می آورد، و امراض را از بین می برد و از این قبیل جهالات و نادانی ها. اینها [یعنی این باورها سبب شده است تا] دلایل نبوت را منکر شده، انبیاء را تکذیب کرده، و و مسلمانان و اهل شریعت را جاهل بدانند و منکر ربوبیت و بعث و نشور بشوند. اینها آن قدر احمق و جاهل و کارهایشان شگفت است که با این درمانهاشان، این همه مریض را می کشند، و این همه آدم های سالم را مریض می کنند، و در میان خود می گویند اگر ما همدیگر را ملاقات کردیم [در قیامت] شما ما را قصاص کنید، و نمونه های دیگری از این جهالت ها و حماقتها و رفتارهای مشابه دیگر علیه مسلمانان که شرحش فراوان است. (تثبيت دلائل النبوة، ج‏2، ص: 623). سپس یادی از طبیبان معروف نصرانی و تلاش های ملحدانه آنها دارد و از جمله در باره محمد زکریای رازی هم یاد کرده که نامش یوحنا بوده و به محمد تغییر داده تا مسلمانان را فریب دهد. وی در او هم ارتباط طب و الحاد را محکم می بیند.
نگاه قاضی به عنوان یک عالم برجسته دینی و معتزلی شگفت است. همیشه فکر می کردیم پزشکی جهان اسلام به دست خاندان های مسیحی یا صابئی عراق است! این باید رمزی داشته باشد. ممکن است بگوییم این دانش میان این خاندانها ارثی بوده و آنها به دیگران نمی دادند، و البته این بسا بخشی از حقیقت باشد. اما چطور مسلمانان در چنین دانشی که پای جان و سلامتی شان در میان بود، همت نمی کردند؟
باید فکر کرد که وقتی رهبر معتزلیان وقت با آن عقل گرایی، باور به «دارو و درمان » ندارد، و اظهار می کند که این پزشکان از بنی زهرون خودشان غالبا جوانمرگ می شوند، و نقد این که این داروها سبب صحت است، امری که به گفته او، منافی با شافی و مبتلی [مبتلا کننده] بودن خداوند دارد، طبیعی است که تصور کنیم، مسلمانان تابع اینان، نباید دنبال پزشکی رفته و باید این علم را نوعی الحاد می دانستند.
تازه این در دانش پزشکی است که همه نیازمند آن هستند، بخش های دیگری از علوم طبیعی از این جهت به مراتب ضعیف تر و آراء حکما در آنها از نظر بسیاری از رهبران مسلمانان الحادی تر بود.
بحث های قاضی در باره طب در این بخش بسیار مهم و حاوی اطلاعات بسیار جالبی از روش های درمانی در نقاط مختلف، دیدگاه های مختلف طبی، روش های متفاوت درمانی در میان ملل، بحث داروها و مهم تر از همه جنبه های الهیاتی طبی و پزشکی که بی اندازه مهم و تازه است. گاهی در انتساب این کتاب به قاضی تردید شده که ممکن است جنبه هایی از صحت داشته باشد، اما عجالتا اثر بسیار مهم و غنی و البته متعصبانه است.
@jafarian1964

بهاء الدوله نور بخشی رازی: یکی از بزرگترین پزشکان ایران که هم سطح سید اسمعیل جرجانی و ابن سینا قرار دارد. وی آخرین پزشک برجسته ایران لقب گرفته است. خواندامیر مولف حبیب السیر در مورد زندگی بهاء الدوله نکات جالبی را بیان میکند که بر اساس آن محدود زندگی او مشخص میشود. پزشکی دوره صفویه در قلمرو دانش علمی این پزشک بود و تنها کتاب خود را با عنوان خلاصه التجارب را به رشته تحریر در آورده است. از خلاصه التجارب نسخه های متعددی موجود است که سه نسخه آن به شماره 1800،4967 و 2677 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. همچنین کتابخانه ملی نیز این نسخه را به صورت رایگان بر روی سایت خود قرار داده است. همان طور که از نام کتاب بهاء الدوله مشخص است این کتاب حاوی تجربیات وی در زمینه درمان است. برای آشنایی بیشتر با این طبیب میتوانید به کتاب تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران تالیف دکتر حسن تاج بخش جلد دوم مراجعه کنید. با آنکه در اروپا (بیلو) و (ویلیس) را نخستین پزشکانی میدانند که از سیاه سرفه نام برده اند اما مطالعه خلاصه التجارب نشان داده است که وی سیاه سرفه را میشناخته و به طور کامل شرح داده است. در حقیقت بهاء الدویه یک قرن پیش از این دو پزشک اروپایی به سیاه سرفه و درمان آن اشاره کرده بود👇

🔸🔸
پروانه پزشکی در عصر ناصری
میرزا احمد طبیب تنکابنی
تاریخ مازندران. شمال ایران

بجز الزام به صدور پروانه ای که امیر کبیر
در سال ۱۸۵۱م (۱۲۶۷ ه.ق) وضع کرد و پس
از سقوط او بلا استفاده ماند،
تا سال (۱۲۹۹ ق )۱۸۸۲م، تمام پزشکان ایرانی
و همچنین پزشکان اروپایی، در ایران بدون امتحان و گرفتن اجازه طبابت مشغول به کار می شدند.
در آن زمان، دولت ایران پی به این حقیقت برد که تعداد زیادی شارلاتان و پزشک قلابی هستند که بدون داشتن دانش کافی از بیماری ها و داروها، خدمات پزشکی ارائه می دهند.
در این زمان مجلس حفظ الصحه را تشکیل داد
که مدعیان پزشکی را مورد آزمون قرار می داد. اعتماد السلطنه در این مورد می نویسد:

در تهران و دیگر شهر های ایران، کسانی که نه دین و نه وجدان دارند وقتی چیزهایی را در مورد گیاهان دارویی و اسامی چند بیماری یاد می گیرند، آغاز به مداوای مردم می کنند، و از این طریق مردم را می کشند.
از این رو، ناصرالدین شاه، دستور داد که یک مجلس بزرگ تأسیس شود که از طریق آن، دانشمندان و کسانی که تجربه خوبی در این گستره دارند تمام کسانی را که می خواهند طبابت کنند تحت آزمون قرار دهند.
از این طریق، می توانند بین آنهایی که مردم
را می کشند و آنهایی که مداوا می کنند افتراق
بگذارند.
اگر هرکس طبابت را بدون گرفتن پروانه و اجازه از این مجلس آغاز کند شخص با تمام
قدرت مورد تنبیه قرار می گیرد.
صدور پروانه برای پزشکان، در دیگر استانها نیز مورد استقبال قرار گرفت. و مقرر گردید که کسانی که شایستگی پزشک بودن را ندارند از طبابت قدغن شوند و اجرای این دستور به آقا سید جعفر حکیم باشی واگذار شد.

به هر روی معلوم نیست که در پایان قرن نوزدهم، چند پزشک در ایران بودند که آموزش طب غربی را گذرانده بودند.
در سال ۱۸۹۴م(۱۳۱۲ق )، در بیمارستان میسیونری آمریکایی ارومیه، ۱۴ نفر طبابت
می کردند. اضافه بر این، می بایست حداقل ۱۵ پزشک ایرانی نیز بوده باشند که آموزش خود را در اروپا طی کرده و ۵۰ نفر نیز تربیت شده پزشکی دارالفنون بودند.
آشکارا، این تعداد پزشک برای ارائه خدمات سلامت مدرن کافی نبودند.
این موضوع به ویژه ناصرالدین شاه را هنگامی که سفری به مازندران داشت تکان داد.
نبود خدمات طبی در آنجا که جمعیت محلی
از چندین بیماری در رنج بودند - او را به
شدت منقلب کرد.
بنابراین، در بازگشت به تهران، حکمی صادر کرد

تا میرزا احمد طبيب - نوه میرزا احمد حکیم باشی تنکابنی - درمان های طبی مورد نیاز را به مردم مبتلا فراهم کند.

با این وجود، بعضی از اطباء اروپایی بصورت شخصی، در ایران استقرار یافته و یا برای دوره ای کوتاه به طبابت مشغول شدند.
به ویژه، خدمات دو چشم پزشک بنا به درخواست ظل السلطان، توجه طبقه ممتاز را
بخود جلب کرد.
همچنین مخبرالدوله یک پزشک را از اروپا دعوت کرد که شاگرد کاله زوسکی (؟) و چشم پزشک بود.
او ۳۰۰۰ تومان در سال را از پنج ساعت کار در
روز و دو روز استراحت در هفته (جمعه و شنبه) بدست آورد. به این تعداد می بایست پزشکانی نیز که در بیمارستان های هیئت های اعزامی، سفارتخانه های خارجی و نمایندگی های بیگانه کار می کردند نیز افزود.

منبع: ویلم فلور،
سلامت مردم در ایران عصر قاجار،
ترجمه دکتر ایرج نبی پور،
تهران: دانشگاه علوم پزشکی،۱۳۸۶ صص ۲۷۹-۲۸۰

🌸🌸

✅ ساده‌زیستی در سیره رسول اعظم ص (۳)

🔸به طور کلی مقید شدن به زندگی متکلّفانه ناشی از کوچکی روح و نداشتن شخصیت است. بعضی افراد در خود احساس حقارت می‌کنند و بعد می‌خواهند این حقارت را جبران کنند و برای خود در نظر دیگران شخصیتی اثبات کنند. این گونه افراد بیشتر خود را به تظاهر به یک سلسله قیود وادار می‌کنند. مردم عالِم که همان مقام علمی و شخصیت علمی آنها گواه راستین آنهاست، احتیاجی نمی‌بینند که تظاهر کنند. برعکس، افرادی که از این جهت احساس عقب‌ماندگی می‌کنند بیشتر به القاب و عناوین و تظاهر اهمیت می‌دهند.

📝 شهید مطهری ره

📗 حکمت‌ها و اندرزها، ج1، ص93-90 (با تلخیص)

@hayatetaiebe

قاضی عبدالجبار می گوید: ببیند این خاندان بنی زهرون است که صابئی مذهب هستند، و چه موقعیتی در طب ، و علم به این صناعت با آن جایگاه عظیمش دارند. این که چه قدر به خود می رسند و مراعات طب را کرده و حق آن را میان خود به جای می آورند. اینها یک جمعیت زیادی دارند و منازلشان در سمت شرقی از بازارچه عباسه است [جای اشراف]. با این حال بیماری های آنها بیش از بیماری های فقرایی است که نسبت به امر حیات وصحت شان مراعات بسیار کمتری دارند. بیشتر اینان (بنی زهرون) در جوانی می میرند و کم است که سن آنها به پیری برسد. یکی از آنها که سنش به هشتاد و اندی رسید، ابوالحسن بن هارون ـ ابو ابی الخطاب ـ بود و پسرش ابوالخطاب که او را در حالی که جوان بود، [و پدرش] زنده، دفنش کرد. الان هم این ابوالحسن بن ابی الخطاب که زنده است و جوان، اما بیماری بزرگی دارد. اینها بهترین اطباء و فرزندان بهترین طبیبان هستند!
آنگاه قاضی چنین ادامه می دهد:
نباید کسی را به خاطر بیماری، نکوهش کرد، اینها بلاهای خداست که بندگانش را به آنها مبتلا می کند. اما من برای عبرت گفتم، و این که بر حسب قرآن، خداوند مبتلا کننده و شفا دهنده است، و این که بیشتر این پزشکان فکر می کنند که این ادویه اثر می کند، و این داروها، طبایعی دارد که صحت می آورد، و امراض را از بین می برد و از این قبیل جهالات و نادانی ها. اینها [یعنی این باورها سبب شده است تا] دلایل نبوت را منکر شده، انبیاء را تکذیب کرده، و و مسلمانان و اهل شریعت را جاهل بدانند و منکر ربوبیت و بعث و نشور بشوند. اینها آن قدر احمق و جاهل و کارهایشان شگفت است که با این درمانهاشان، این همه مریض را می کشند، و این همه آدم های سالم را مریض می کنند، و در میان خود می گویند اگر ما همدیگر را ملاقات کردیم [در قیامت] شما ما را قصاص کنید، و نمونه های دیگری از این جهالت ها و حماقتها و رفتارهای مشابه دیگر علیه مسلمانان که شرحش فراوان است. (تثبيت دلائل النبوة، ج‏2، ص: 623). سپس یادی از طبیبان معروف نصرانی و تلاش های ملحدانه آنها دارد و از جمله در باره محمد زکریای رازی هم یاد کرده که نامش یوحنا بوده و به محمد تغییر داده تا مسلمانان را فریب دهد. وی در او هم ارتباط طب و الحاد را محکم می بیند.
نگاه قاضی به عنوان یک عالم برجسته دینی و معتزلی شگفت است. همیشه فکر می کردیم پزشکی جهان اسلام به دست خاندان های مسیحی یا صابئی عراق است! این باید رمزی داشته باشد. ممکن است بگوییم این دانش میان این خاندانها ارثی بوده و آنها به دیگران نمی دادند، و البته این بسا بخشی از حقیقت باشد. اما چطور مسلمانان در چنین دانشی که پای جان و سلامتی شان در میان بود، همت نمی کردند؟
باید فکر کرد که وقتی رهبر معتزلیان وقت با آن عقل گرایی، باور به «دارو و درمان » ندارد، و اظهار می کند که این پزشکان از بنی زهرون خودشان غالبا جوانمرگ می شوند، و نقد این که این داروها سبب صحت است، امری که به گفته او، منافی با شافی و مبتلی [مبتلا کننده] بودن خداوند دارد، طبیعی است که تصور کنیم، مسلمانان تابع اینان، نباید دنبال پزشکی رفته و باید این علم را نوعی الحاد می دانستند.
تازه این در دانش پزشکی است که همه نیازمند آن هستند، بخش های دیگری از علوم طبیعی از این جهت به مراتب ضعیف تر و آراء حکما در آنها از نظر بسیاری از رهبران مسلمانان الحادی تر بود.
بحث های قاضی در باره طب در این بخش بسیار مهم و حاوی اطلاعات بسیار جالبی از روش های درمانی در نقاط مختلف، دیدگاه های مختلف طبی، روش های متفاوت درمانی در میان ملل، بحث داروها و مهم تر از همه جنبه های الهیاتی طبی و پزشکی که بی اندازه مهم و تازه است. گاهی در انتساب این کتاب به قاضی تردید شده که ممکن است جنبه هایی از صحت داشته باشد، اما عجالتا اثر بسیار مهم و غنی و البته متعصبانه است.
@jafarian1964

تشخیص موضوع

نظر اهل خبره و مجتهدین مطلع و دانا بر اینست که کار پزشکان شیمیائی حرام است و حتی یک پزشک از پل صراط عبور نمیکند مگر انهائی که به طب اسلامی ایمان دارند و عمل میکنند.
انهائی که به پزشک شیمیائی مراجعه میکنند در حقیقت خود را در هلاکت می اندازند و روز قیامت از انها سوال میشود.

اولین بیمارستان ایران

ناصرالدین شاه بیمارستانهای اروپا را دید و ناظم الاطباء کرمانی (پدر سعید نفیسی) را که پزشک خود بود مامور کرد مثل آنها را در تهران تاسیس کند. سال 1252 این مهم در محله حسن آباد جامه عمل پوشید.

این بیمارستان سالها "مریضخانه دولتی" نام داشت. بعد ناظم الاطباء پیشنهاد داد پزشکان ایرانی در آن به معالجه بپردازند. با تصویب شاه هر ساله تعدادی فراگیرِ پزشکی در دارالفنون ‌شدند و همزمان در مریضخانه نزد غربیها کارآموزی میکردند. به این ترتیب پزشکان ایرانی تربیت شدند.

اعتمادالسلطنه در خاطرات خود آورده که: «این مریضخانه چند سال است بنا شده یعنی چهار سال است، عمارت و محوطه بسیار عالی می‌باشد که همیشه بیست و پنج نفر مریض در اینجا معالجه می‌شوند و دوا و غذا و لباس و تخت خواب و لحاف و سایر لوازم بیماران از جانب دولت داده میشود و سه نفر طبیب و جراح بسیار قابل که از مدرسه دارالفنون تعیین شده‌اند دائما مواظب مریض‌ها هستند.»

"مریضخانه دولتی" در سال ۱۳۱۹ به پاس زحمات پدر طب ایران به سینا تغییر نام داد و هنوز محل درمان بیماران است.

@teherangard

پیشینه‌ی پزشکی ایرانیان را باید در ۵۰۰۰ سال پیش جستجو کرد. آن هنگام که درشهر سوخته‌ی سیستان برای بانویی ۲۶ تا ۳۰ ساله چشم مصنوعی از قیر و چربی چارپایان ساخته و بخشی از جمجمه‌ی دختری ۱۳ ساله را بازسازی (ترمیم) کردند.
اوستا نیز نخستین پزشک آریایی‌ را ثریته می‌داند که با گیاهان دارویی و کاردورزی (جراحی) بیماران را درمان می‌کرده است. نام «پزشک» برآمده از واژه‌ی اوستایی بئسز «baesaza» و زبان پهلوی بجشک٬ بچشک و بزشک به معنی درمان ‌‌کننده است.
واژه‌ی « دارو» نیز برگرفته از«داروک» در زبان پهلوی است که از دو بخش دار (درخت) و پسوند «وند» فراهم آمده٬ زیرا در ایران باستان درمان با گیاهان و درختان انجام می‌شده است. واژه(Drug) انگلیسی و دراگ‌استور ریشه در زبان فارسی دارد.
کتاب اوستا از سه گروه پزشک یاد می‌کند که خود نشان از ساختار پیشرفته‌ی دانش پزشکی دارد:  اوروار پزشک که با گیاهان به درمان می‌پرداختند. مانتره پزشک که روان درمانی می‌کردند‌٬ کاردپزشک که با کاردورزی بیماران را بهبود می‌بخشیدند.

١

با فروپاشی ساسانیان و آمدن اعراب به خوزستان اگرچه گندی‌شاپور دستخوش دگرگونی گردید٬ اما دانشکده و بیمارستان آن جایگاه ارزنده خود را نگه داشت به گونه‌ای که ابن‌اثال نصرانی دانش آموخته‌ی این دانشکده سال‌ها پزشک معاویه بود٬ جرجیس‌بن بختیشوع فرنشین «رییس» پزشکان گندی‌ شاپور نیز به درمان منصور خلیفه عباسی و فرزند مهدی دیگر خلیفه عباسیان پرداخت. جبرئیل‌بن بختیشوع هم بیشترین کارسازی را در ساخت دانشکده پزشکی و بیمارستان بغداد داشت. از این‌رو هارون الرشید پنجمین خلیفه عباسی  پزشکان گندی‌شاپور را به بغداد فرا‌خوانده٬ سرپرستی دانشکده آن را به « ماسویه»٬ و سپس شاپور بن سهل پزشکان ایرانی٬ خوزی تبار سپرد.
اگر چه دانشکده و بیمارستان گندی‌شاپور پس از هزار سال درخشش با گشایش بیمارستان بغداد رو به ویرانی رفت اما توانست با پیوند اندیشه‌های کهن ایرانی با دوره اسلامی، پزشکان بی‌شماری را به تمدن اسلامی پیشکش کرده تا جهان پزشکی برای سده‌ها از آموزه‌های آن بهره ببرد چنان که در کتاب‌هایی چون الحاوی رازی٬ قانون پورسینا٬ الجامع ابن بیطار٬ الصیدنه بیرونی٬ واژه‌هایی مانند « قال الخوزی»٬ «قالت الخوز» ٬«قال الخوزقاطبه» و….. به کار رفته است که این جستار نشان می‌دهد پزشکان خوزی٬ گندی‌شاپور از جایگاه ارزشمند و دانشی ویژه برخوردار بوده‌اند.


۶

یکی از این پزشکان نامدار وکارساز آن دوره٬ بی‌گمان علی پسر عباس مجوسی اهوازی است. علی خود و پدرش مسلمان بودند اما چون خاندانش کیش زرتشتی داشتند او را مجوسی می‌خواندند. اگر چه درباره زادگاه این پزشک خوزی نگرش یکسانی نیست و از ارجان و اهواز نام برده می‌شود اما همه رخدادنگاران و گزارش‌های‌ تاریخی اهواز را در این زمینه برجسته تر می‌دانند.
علی٬ پزشکی را پیش ابوماهر پارسی آموخت و توانست به دلیل دانش و توانمندی‌هایی که داشت پزشک ویژه‌ی عضدالدوله فناخسرو بزرگترین امیر آل‌بویه گردیده٬ در بیمارستان عضدی شیراز و بغداد کار کند.
کامل‌الصناعه یا طب ملکی٬ شناخته شده‌ترین کتاب علی‌ مجوسی اهوازی است که در آن چگونگی برخورد با بیماران٬ اندام‌شناسی٬ آسیب‌های روانی و کالبد‌شناسی را در بیست فرگرد (فصل) بررسی کرده است.
«علی» که پس از زکریای ‌رازی و پیش از پورسینا می‌زیسته تا روزگار خود پزشکی پیشرو بوده است زیرا افزون بر نگاه نظری٬ به شیوه‌ی عملی هم پیشنهاد درمان را در کتاب خود داده است. او برای نخستین بار به دردهای روانی مانند افسردگی٬ فراموش‌کاری٬ روان‌پریشی پرداخت. هم‌چنین راه درمان آبله را پیدا کرده٬ از بیماری مننژیت و عروق‌شعریه (مویرگ‌های آلت تناسلی مردان) سخن گفت.


٧

از این‌ها كه بگذریم حتا اگر یافته‌های باستان‌شناسی در شهر سوخته را نادیده بگیریم. چشم مصنوعی و برداشت بخشی از استخوان جمجمه را در این شهر به شمار نیاوریم با دانشگاه جندی‌شاپور چه‌كنیم؟!
كریستن‌سن كه یكی از نام‌آشناترین خاورشناسان جهان است در كتاب ایران در زمان ساسانیان می‌نویسد: «همه‌ی اقوام جهان برتری ایرانیان را در پزشكی در زمان خسرو انوشیروان اذعان دارند.» همچنین دكتر الكود سریل، پزشك و خاورشناس معاصر در كتاب میراث ایران می‌نویسد: «وضع آبرومند و مقام ارجمند پزشك در جامعه‌ی كنونی بشر به اندازه‌ی بسیاری مدیون پزشكان ایرانی روزگار ساسانیان است و صرف نظر از چند مورد استثنایی در جامعه‌ی پزشكان یونان و روم و مصر، بیشتر آنها در وضع بد و بی‌آبرومندی می‌زیسته‌اند.» دكتر براون‌، پژوهشگر معاصر انگلیسی نیز چنین می‌نویسد: «جهان آن روز چیزی شبیه به كتابخانه‌ی دانشگاه گندی‌شاپور را به‌خود ندیده بود.»
همه‌ی اینها نشان می‌دهد كه شایسته نیست ملتی با این پیشینه‌ی روشن از نماد پزشكی یونان باستان بهره ببرد! و نمادی همچون سیمرغ را به‌جای پزشكی در سینما به‌كار گیرد.


✍بهروز نمیرانیان