گفتگوهای تراثی

با سلام حقيقتا مايه تأسف است که 5 ميليون نسخه خطي اسلامي (= کتابت شده با خط و الفباي عربي) در جاي جاي اين کره خاکي خاک ميخورند و اگر در حالت بدبينانه فقط حداقل ده درصد آنها به زبان فارسي باشد رقمي بالغ بر 500 هزار نسخه خواهد شد و از اين مقدار بر اساس مصادر، حتي 10% آنها (= 50 هزار نسخه) هم تصحيح نشده است و اين يعني 90% نسخ فارسي خاک ميخورند و تصحيح نشده اند بل انبوهي از آنها هنوز در حد ليست هم معرفي نشده اند و آنوقت ما اينگونه به دلايل متعدد به تصحيح چندباره نسخ خطي روي آورده ايم بدون اينکه لااقل تغيير در روش تصحيحي انجام دهيم يا تحليل ديگري بر مقدمه آن اثر بيفزاييم ووو.

سلام مجموعه ارزنده اينديا آفيس (دفتر مطالعات هندي/ ديوان الهند) که اکنون در بريتيش لائبريري (کتابخانه ملي انگلستان) در لندن قرار دارد. گل سر سبد نسخ خطي نفيسي است که در سالهاي استعمار، از هند به انگلستان منتقل گرديده است، از آنجا که دسترسي به اين نسخ مقدور نباشد، بهترين راه مطالعه نسخ، مراجعه به فهارس نسخ خطي فارسي و عربي نوشته شده اين مجموعه فوق نفيس است که طبعا به موضوع جلدها هم اشاراتي شده است. البته براي اين منظور يک دور ملاحظه فهارس نسخ خطي مربوط به هند ضروري است و مضافا بر آنها، تمامي بانکهاي داده و نيز کتابخانه هاي ديجيتال روي خطي مربوط به نسخ خطي سانسکريت نيز بايستي ملاحظه گردد که براي نمونه ميتوان در سايت اشتاتس ببليوتک (کتابخانه دولتي برلين) بخشي قابل توجهي از نسخ خطي سانسکريت هندي را مشاهده نمود موفق باشيد.

با سلام خدمت فضلا

آیا در اصفهان کتابخانه ای به نام '' کتابخانه فرهنگ'' وجود دارد که دارای نسخ خطی باشد؟

يک خاطره! به مناسبت نکوداشت، بانو زينب بابک، رئيس اسبق بخش خطي کتابخانه ملي ايران، در يکي از سال‌هاي 1373-1375 بود و نخستين باري بود که بنده در آن کتابخانه عامره، خدمت ايشان ميرسيدم، بانويي مهربان و متواضع، با اين کمترين ـ که آن ايام بچه‌تر از اکنون بوده و نونهالانه چندان تجربه‌اي هم از دنياي نسخ خطي نداشتم ـ با بزرگواري تمام، يک ساعت و نيمي مهربانانه، درباره دنياي نسخ خطي، نکته‌هاي نابي فرمودند، در اين گفتگوي نسبتاً مفصل، ايشان به اين مضامين فرمودند، نسخ خطي با اين گستردگي و حواشي بسيار گسترده‌، انصافا ظلمي و اجحافي از سوي علم کتابداري به آن ميشود، علمي که با محوريت کتب چاپي شکل گرفته و نضج يافته است، انصافاً نسبت به نسخ خطي و فرايندهاي متنوع آن خيلي نواقص دارد، حقيقتاً بايد اوليا فکري کنند. اين موضوع نسخ خطي چيزي نيست که بشود با مقوله‌هاي مرتبط با کتب چاپي، سنجيد و با استفاده از مؤلفه‌هاي کتب چاپي به سراغ نسخ خطي رفت، اينجا حوزه مستقلي است کار ميخواهد تلاش ميخواهد زحمت ميخواهد، علم کتابداري نسبت به نسخ خطي خيلي کم مايه گذاشته است و متأسفانه فارغ التحصيلان اين حوزه، آشنايي خيلي کمتري با نسخ خطي دارند و اين بيشتر ناشي از اين است که آنان در طول دوره خويش با اين مواريث کمتر درگير ميشوند .... ؛حتي خاطرم هست ايشان به مقوله‌ي رده‌بندي نسخ خطي و روش علمي چينش موضوعي نسخ خطي آن اشاره کردند و افزودند، عده‌اي از اين فارغ التحصيلان علم کتابداري، مقتضيات دنياي کتاب خطي، را با کتاب چاپي و دنياي آن سخت اشتباه گرفته‌اند، شنيده‌ام [توجه شده سخن مربوط به بيست سال پيش سال 1374 است] ميخواهند براي اين آثار کهن در کتابخانه ملي، رده بندي ديويي يا کنگره بزنند! ايشان ميگفتند، ببينيد قديمها، موضوع نسخ خطي، چندان تفکيک موضوعي کتب امروزي را نداشت، علوم، به جهت بسيط بودن در هم تداخل داشتند، رفته رفته مرزهاي علوم به دقت بيشتري روشن شده و موضوعات از هم تفکيک شده است؛ حالا قرار است بيايند بر عطف کتب خطي ليبل بزنند! رده بندي ديويي! حال بر فرض که آمدند و اين ليبلها را بر عطف کتب خطي هم زدند، اين رده بندي‌ها چقدر دقيق و بر علمي خواهد بود؟ سپس ايشان مي‌گفتند ببينيد، براي نمونه اگر آمدند و در عطف کتاب شفاي بوعلي که در موضوع حکمت قديم است شامل الهيات و فلسفه و رياضيات و موسيقي و مانند آن، اين رده، چه رده‌اي خواهد بود؟ قاعدتاً رده‌ي کليات؛ شما را به خدا شفاي بوعلي کتابي در کليات است!؟ اصلاً کلياتي که همه موضوعات در آن راه دارد، ميتوان قدر جامعي از آن بدست محقق داد؟! چه موضوع گله گشادي که هر کجا گير ميکنند بنويسيد کليات! ايشان ميفرمودند، حتي بالاتر بگويم، يک کتاب خطي‌اي که به اصطلاح مجموعه رسائل است، براي مثال يکصد رساله در موضوعات مختلف بين الدفتين، صحافي شده است، رسائلي از فلسفه گرفته تا ادبيات تا فقه و نجوم و رياضيات و علوم غريبه ووو، دارد، به نظر شما اينها، براي اين چنين کتابي چه رده‌اي را ليبل خواهند زد .... و ايشان با ناراحتي ميگفتند، آري اينها مصائب امروز علم کتابداري است که به جاي حل مشکلات فراوان فراروي نسخ خطي، مشکلات ديگري هم بر آن ميافزايند، ... آري سخنان ارزشمند و دلسوزانه ايشان درباره‌ي نسخ خطي، با ذکر خاطرات شيرين و مستندات و نمونه‌هايي، فراوان بود، اما متأسفانه به مرور ايام بر خاطر فاتر اين کمينه فراموشي تاخته است. غرض از نقل اين خاطره، خواستيم به سهم خويش، ضمن تقدير از شخصيت ايشان، به گوشه‌اي از درايت و ذکاوت اين بانوي خدوم و انديشمند هم اشاره‌اي کرده باشيم که انصافا در کتابخانه ملي، صرف نظر از تلاش‌هاي صادقانه‌شان، روحيه‌ي محقق پروري و تشويقات ايشان بود، که براي نمونه افرادي که به بخش خطي کتابخانه‌ي ملي مي‌آمدند اگر فرد جوان بود و آگاهي چنداني هم از نسخ خطي نداشت، ولي جوري تعامل مي‌کردند که وي به اين ساحه علاقمند مي‌شد، جزاها الله خير الجزاء، با آرزوي توفيق و سلامتي و عافيت براي ايشان، کمينه ـ حسين متقي، هجدهم اسفند 1395 @manuscript

با سلام استاد طالعی عزیز، قطعا اهدایی نبوده و فروخته اند، اما صرف نظر از این مطلب، نکته ای که هست اینکه، با توجه به وضعیت اسفناک اقتصادی فعلی، وقتی هیچ کتابخانه ای در کشور هیچ بودجه ای برای خرید ندارد یا از جمله نسخه هایی هست که با توجه به اولویتها، امکان خرید چنین نسخه هایی در داخل کشور وجود ندارد، به نظر شما دارندگان نسخ خطی چه باید بکنند؟ کسی در شهری تماس گرفته است، بنده موصی هستم میخواهیم چند نسخه معمولی را بفروشیم هیچ کتابخانه ای (آستان، مرعشی، ملی، مجلس و.. ) نسخ معمولی را نمی‌خرد، میگویند عجالتا بودجه خرید نسخ نداریم و یا اولویت ما خرید این نسخ نیست!
خب منطقا یا باید مرکزی در داخل باشد که با حمایتهای دولتی، نسخ خطی مردم را (هر چه باشد) بخرد ولی وقتی نمی‌خرند (به هزار و یک دلیل معقول)، خب بایستی «حداقل نسبت به نسخ معمولی» (لطفا توجه شود) مسؤولان اجازه دهند به صورت قانونی از کشور خارج شود.
البته باید تفکیک قایل شد، برای مثال ما در کشور 5 هزار شرح لمعه داریم، کتابخانه ها مشحون از این نوع آثار است (نگهداریشون ترمیمشون وو کلی هزینه دارد)، چه اشکالی دارد، ده تا شرح لمعه معمولی (نه نفیس) هم از کشور خارج شود؟ چرا که هم بهتر حفظ میشوند و هم بهانه ای برای اشاعه فرهنگ دینی می شود، در آن کشورها پایان نامه ای، مقاله ای چیزی با محوریت آنها نوشته میشود.
طبعا این روند ناهنجار فعلی مطلقا صحیح نیست، این وضعیت اسفناک غیر کارشناسانه، هم زمینه را برای عرضه نسخ به شکل نامطلوب در بازار داخلی فراهم کرده - که بستری شده برای برده داری مدرن با به زنجیر کشیده شدن اندیشه ها در زندانخانه مجموعه داران داخلی - و هم زمینه را برای خروج غیر قانونی و قاچاق نسخ خطی به خارج از کشور، فراهم نموده است، چقدر مناسب است برای سامان دهی به این وضعیت ناهنجار نسخ خطی، مجموعه ای از قوانین در دستور کار مجلسیان قرارگیرد تا تمامی ابعاد قانونی و حقوقی حوزه نسخ خطی، به خصوص موضوع خرید و فروش آنها و احیانا مساله مجوزات خروج قانونی نسخ از کشور (در شرایطی که هیچ کتابخانه ای حاضر نیست فلان نسخه را خریداری کند) و ضوابط قانونی آنها فراهم گردد ان شاء الله

سلام دوستان کسی از خط مقرمط که به معنای نوشته های ریز و ناخوانا برای ارسال پیامهای محرمانه است اطلاع بیشتری دارد آیا فقط همان خط عادی است که ریز نوشته میشده یا نوعی خط است که علاوه بر ریز بودن الفبای آن هم متفاوت است؟

يک خاطره! به مناسبت نکوداشت، بانو زينب بابک، رئيس اسبق بخش خطي کتابخانه ملي ايران، در يکي از سال‌هاي 1373-1375 بود و نخستين باري بود که بنده در آن کتابخانه عامره، خدمت ايشان ميرسيدم، بانويي مهربان و متواضع، با اين کمترين ـ که آن ايام بچه‌تر از اکنون بوده و نونهالانه چندان تجربه‌اي هم از دنياي نسخ خطي نداشتم ـ با بزرگواري تمام، يک ساعت و نيمي مهربانانه، درباره دنياي نسخ خطي، نکته‌هاي نابي فرمودند، در اين گفتگوي نسبتاً مفصل، ايشان به اين مضامين فرمودند، نسخ خطي با اين گستردگي و حواشي بسيار گسترده‌، انصافا ظلمي و اجحافي از سوي علم کتابداري به آن ميشود، علمي که با محوريت کتب چاپي شکل گرفته و نضج يافته است، انصافاً نسبت به نسخ خطي و فرايندهاي متنوع آن خيلي نواقص دارد، حقيقتاً بايد اوليا فکري کنند. اين موضوع نسخ خطي چيزي نيست که بشود با مقوله‌هاي مرتبط با کتب چاپي، سنجيد و با استفاده از مؤلفه‌هاي کتب چاپي به سراغ نسخ خطي رفت، اينجا حوزه مستقلي است کار ميخواهد تلاش ميخواهد زحمت ميخواهد، علم کتابداري نسبت به نسخ خطي خيلي کم مايه گذاشته است و متأسفانه فارغ التحصيلان اين حوزه، آشنايي خيلي کمتري با نسخ خطي دارند و اين بيشتر ناشي از اين است که آنان در طول دوره خويش با اين مواريث کمتر درگير ميشوند .... ؛حتي خاطرم هست ايشان به مقوله‌ي رده‌بندي نسخ خطي و روش علمي چينش موضوعي نسخ خطي آن اشاره کردند و افزودند، عده‌اي از اين فارغ التحصيلان علم کتابداري، مقتضيات دنياي کتاب خطي، را با کتاب چاپي و دنياي آن سخت اشتباه گرفته‌اند، شنيده‌ام [توجه شده سخن مربوط به بيست سال پيش سال 1374 است] ميخواهند براي اين آثار کهن در کتابخانه ملي، رده بندي ديويي يا کنگره بزنند! ايشان ميگفتند، ببينيد قديمها، موضوع نسخ خطي، چندان تفکيک موضوعي کتب امروزي را نداشت، علوم، به جهت بسيط بودن در هم تداخل داشتند، رفته رفته مرزهاي علوم به دقت بيشتري روشن شده و موضوعات از هم تفکيک شده است؛ حالا قرار است بيايند بر عطف کتب خطي ليبل بزنند! رده بندي ديويي! حال بر فرض که آمدند و اين ليبلها را بر عطف کتب خطي هم زدند، اين رده بندي‌ها چقدر دقيق و بر علمي خواهد بود؟ سپس ايشان مي‌گفتند ببينيد، براي نمونه اگر آمدند و در عطف کتاب شفاي بوعلي که در موضوع حکمت قديم است شامل الهيات و فلسفه و رياضيات و موسيقي و مانند آن، اين رده، چه رده‌اي خواهد بود؟ قاعدتاً رده‌ي کليات؛ شما را به خدا شفاي بوعلي کتابي در کليات است!؟ اصلاً کلياتي که همه موضوعات در آن راه دارد، ميتوان قدر جامعي از آن بدست محقق داد؟! چه موضوع گله گشادي که هر کجا گير ميکنند بنويسيد کليات! ايشان ميفرمودند، حتي بالاتر بگويم، يک کتاب خطي‌اي که به اصطلاح مجموعه رسائل است، براي مثال يکصد رساله در موضوعات مختلف بين الدفتين، صحافي شده است، رسائلي از فلسفه گرفته تا ادبيات تا فقه و نجوم و رياضيات و علوم غريبه ووو، دارد، به نظر شما اينها، براي اين چنين کتابي چه رده‌اي را ليبل خواهند زد .... و ايشان با ناراحتي ميگفتند، آري اينها مصائب امروز علم کتابداري است که به جاي حل مشکلات فراوان فراروي نسخ خطي، مشکلات ديگري هم بر آن ميافزايند، ... آري سخنان ارزشمند و دلسوزانه ايشان درباره‌ي نسخ خطي، با ذکر خاطرات شيرين و مستندات و نمونه‌هايي، فراوان بود، اما متأسفانه به مرور ايام بر خاطر فاتر اين کمينه فراموشي تاخته است. غرض از نقل اين خاطره، خواستيم به سهم خويش، ضمن تقدير از شخصيت ايشان، به گوشه‌اي از درايت و ذکاوت اين بانوي خدوم و انديشمند هم اشاره‌اي کرده باشيم که انصافا در کتابخانه ملي، صرف نظر از تلاش‌هاي صادقانه‌شان، روحيه‌ي محقق پروري و تشويقات ايشان بود، که براي نمونه افرادي که به بخش خطي کتابخانه‌ي ملي مي‌آمدند اگر فرد جوان بود و آگاهي چنداني هم از نسخ خطي نداشت، ولي جوري تعامل مي‌کردند که وي به اين ساحه علاقمند مي‌شد، جزاها الله خير الجزاء، با آرزوي توفيق و سلامتي و عافيت براي ايشان، کمينه ـ حسين متقي، هجدهم اسفند 1395 @manuscript

🌷

مشخصات جالب و مهم و موثر:

نسخ «عثمانی»
ورق «سمرقندی»
تذهیب «اصفهانی»

بیان این مشخصات برای درک ارتباط بین مسلمانان از ممالک و شاید با مذاهب مختلف در تهیه و طبع کتب و نسخ خطی بسیار مفید است.
خوب است فهرست نگاران نسخ خطی کتابخانه های ایران هم چنین ریز بینی را هم داشته باشند.

در ترکیه احترام زیادی به اهل بیت (ع) و عالمان دینی قائل هستند و مقام علی (ع, در نزد آنها آنقدر گرامی است که عمامه ای که به هر دلیل به آن حضرت نسبت داده شده،‌در موزه آنها دارای اعتبار و ارزش است و این برای ما ایرانی ها جای تعجب دارد.

بعد از عرض سلام، این بنده معروض می دارد که اولاً موضوعِ سؤال نخست، بیعِ مُصحَف است، نه بیع مطلقِ نسخ خطی. ثانیاً اگر هم عده ای بخواهند آن را تعمیم دهند به همۀ نسخ خطی باید گفت: عدم ترخیص در فتوای معظمٌ له مقید است به حیثیت اضرار. حال سؤال ما این است که نگهداریِ نسخ خطی در بلاد غربی و تبدیل آها به نسخه های الکترونیکی (آن هم به احسنِ وجه) و پژوهش دقیق در محتوای نسخ و نشر آنها در قالب مقالات و کتب که همگی از مصادیق اِحیاء هستند، در مقابل سوء استفاده از آنها که از مصادیق اضرار است ، قابل مقایسه است ؟ (البته، جایی که هدف آنها انهدام تراث ما یا تحریف آنها باشد مانند آنچه صهیونیست ها در این سال ها مرتکب شده اند، از مصادیق بیّن اضرار است). ثالثاً وقتی انسان سرنوشت نسخه های خطیِ کتابخانه های برخی از «آقایانِ» فرهنگبان را می بیند به خود می گوید که ای کاش اینها که باقی مانده را هم می بُردند تا به دست «آقازاده» های زندانبان نمی افتاد. به آن سائلِ محترم بگویید تا حکمِ این رفتارها را نیز از مقام منیع مرجعیتِ معظَّم جویا شوند.

با عرض سلام و احترام .واقعا جای شکر و تقدیر دارد که به این راحتی از مطالب ارزنده گروه و هم اینکه نسخه ای که با هزینه زیاد و سفرهای طولانی در نقاط دورست به دست می آمد الان بدون هیچ هزینه و زحمتی با یک سرچ در کمترین زمان در دسترس ما قرار دادند واقعا جای تقدیر داره از دکتر متقی تشکر کنیم که ماحصل زحمتهای ایشان هستند . جزیک الله خیرا .

سلام علیکم
یادداشت سودمند زیر را امروز دیدم و آن را یکی از تجربه های موفق در جستجوهای هدفمند با بهره گیری از نرم افزارهای حوزۀ کتابشناسی و نیز فهارس نسخ خطی یافتم. اینگونه ابتکارها در شیوۀ جستجو و پژوهش در داده های انبوه حوزۀ کتابشناسی و فهارس نسخ خطی هم جای تحسین دارد و هم شایستۀ ترویج است.
👇

با سلام بله ای کاش آنقدر فکر و بینش ما پیشرفت کرده بود، آنقدر سامانه‌های آموزشی و تربیتی ما رشد یافته می‌بود که امروز علاوه بر مباحث بسیار گسترده محتوایی نسخ - که جای خود دارد-، در کنار پردازش دنیای متکثر و متنوع نسخه شناسی، چندین مرکز مطالعاتی چنینی برای بررسی حوزه زیستی موجودات و گونه‌های جانوری ریزِ برجای مانده بین اوراق تراثیات (که ای بسا امروزه منقرض شده باشند) و نیز انواع قطعات اشیای ریز موجود در لابلای برگ‌های نسخ، همچون موی سر و صورت مطالعه کنندگان نسخ که بر پایه دی ان ای می‌شد به مطالعه جغرافیایی، نژادی، رنج سنی و دیگر داده‌ها و بلکه فراداده‌ها می‌پرداخت! اما ...

عرض سلام و درود

این بیت در داستان نبرد بین نوذر و افراسیاب آمده

و داره روایت می کنه از انبوهی لشکر افراسیاب

به این معنی که آنقدر سپاهیان افراسیاب پرشمار بودند که گویی بین دو دریا را با رشته ای از سربازان لشکرش به هم پیوسته بودند

در بیت قبلی هم می فرماید:
زمین کوه تا کوه جوشن وران