گفتگوهای تراثی

یا مدبّر اللیل والنهار

خورشید دیشب به نقطۀ انقلاب تابستانی رسید و به اصطلاح علماء علم هيئت، خورشید امروز در مدار رأسُ السرطان قرار دارد.

از همین روی، در آفاق مایله ای که خورشید در آنها طلوع و غروب دارد، دیشب کوتاه ترین شب سال بود و امروز بلندترین روز سال. و بلندیِ این روز در هر افقی به اندازۀ بلندیِ شب یلدا در همان افق است.

برای امروز، أعمالِ نجومی متعددی در نُسَخ زیجات نقل شده است؛ از جمله تعیین عرض جغرافیاییِ بلاد به کمک ارتفاع شمس در وقت ظهر شرعیِ آن بلد.

منازعه بر سر حکم نماز جمعه در دوره صفویه بسیار بالا گرفت. شاید بیش از صد رساله یعنی مقاله بلند و کوتاه نوشته شد. برخی نظرشان بر تحریم اقامه نماز جمعه در عصر غیبت بود. برخی وجوب. گروه دوم عده ای شان وجوب عینی را قائل بوده و بر اقامه آن به صورت واجب عینی تاکید داشتند. اما گروهی دیگر آن را واجب تخییری دانسته بین نماز ظهر و جمعه یکی را کافی و فرد را مخیر می دانستند. البته مشروط به آن که نماز جمعه شرایط خاصش را داشته باشد. زمانی که روی این موضوع تمرکز داشتم، کتاب دوازده رساله فقهی در باره نماز جمعه در دوره صفوی را نوشتم و مقدمه ای مبسوط در در باره سیر آن بحث در آغازش آوردم. بعدها رسائل دیگری یافت. امروز رساله جاء الحق را یافتم که نویسنده آن را در نقد ملاخلیل قزوینی نوشته است. کسی به او گفته است که فاضل مشهور معروف مولانا خلیل اکتفا به رساله که در تحریم نماز جمعه نوشته ننموده در این ولاء تکفیر جمعی می کند که مدد توفیق رب العزه به نماز جمعه اشتغال دارند و التماس نمود که در رد کلمات او تالیف رساله نماید. حسب الالتماس آن مرد صالح بعد از استخاره این رساله در ابطال غلطهای این مرد فاضل و بیان وجوب نماز جمعه تالیف نمود و آن را به جاء الحق موسوم گردانید.
@jafarain1964

غروب عاشورا؛ غم انگیزترین غروب تاریخ
پیش از غروب آفتاب، وقتی به افق نگاه می کنی، خورشید یکی از زیباترین چهره های خود را به تو نشان می دهد، اما دیری نمی پاید که گاهِ خداحافظی فرا می رسد. خورشید با پنجه های طلایی اش از پشت افق به نشانه خداحافظی دست تکان می دهد و سپس غروب می کند. در این لحظه است که دلت می گیرد، اما نگاه که بر می گردانی، ماه را می بینی که از گوشه دیگر آسمان طلوع کرده است. با رؤیت ماه، دلت کمی آرام می شود. ماه نیز تا منازلی همراه تو می آید و سپس کالعرجون القدیم می شود و نورش را از تو دریغ می دارد. وقتی ماه نیز از تو چهره بر گرداند، تاریکی بر زمین و اهلش مستولی می شود، اما در همین هنگام، ستارگان آسمان، چشمک زنان بر افق چشمانت طلوع می کنند؛ باز آرام می شوی و شب برایت قابل تحمّل می شود.
... اما غروب عاشورا که می شود، غروب دیگری است؛ غروبی که هیچ گاه در عمرت ندیده ای؛ غروبی که در آن، ماه و خورشید و ستارگان همه یکجا غروب می کنند! در هیچ غروبی این اتفاق نمی افتد جز در غروب عاشورا. اینجاست که غم انگیز ترین غروب تاریخ رقم می خورد. شجره ملعونه بنی امیه، خوشحال از این غروب، می خواهد سایه شوم خود و تاریکخانه خویش را بر خیمه گاه خورشید مستولی سازد: "یریدون لیطفئوا نورالله بافواههم" اما غافل از آن که از پسِ این غروب غم انگیز، طلوع دل انگیز دیگری در راه است: "والله متم نوره"، از پسِ این غروب، همه آن ستارگان با ماه و خورشیدشان، یکجا بر مَشرقِ دلهای عاشق طلوع می کنند؛ چرا که این وعده الهی است: ان للحسین محبة مكنونة فی قلوب المؤمنین.
کافی است به آسمان دلمان نگاه کنیم؛ غبارها را بروییم، مِه ها را بشکنیم و ابرها را کناری زنیم تا شاهد زیباترین آسمان از منظومه اِشراق حسینی در مشرق دلهایمان باشیم.

تجلّی رحمان
(1)
این شور و حال چیست که دل را دمادم است؟
این درس و بحث چیست که در نسل آدم است؟
باز این چه گفت و گوی مهمّ است کز ازل
ذکر جمیل و ورد ملائک به هر دم است ؟
این صبح سرخ باز دمید از کجا کز آن
کار سیاه و شوم شب ظلم در هم است ؟
آری طلوع می کند هر دم به دل حسین
زان نور در تمامیِ ذرّات ِعالم است
گر خوانمش تجلّی رحمان بعید نیست
شوق شهادتی که به دل در محرّم است
در جلوگاه دوست که جای وجود نیست
دل های عاشقان همه با درد همدم است
جنّ و مَلَک که بر شهدا غبطه می خورند
گویی شهید ، اشرف اولاد آدم است
شمس سپهر عشق و شهادت بُوَد حسین
نه هر کسی شهید شود می شود حسین
@m_sehati

نمونه ای از ذکر مصیبت های عاطفی مشهور در کتاب عیون الأخبار و فنون الآثار عمادالدين إدريس بن حسن القرشي (م٨٧٢ق)
نویسنده کتاب از اسماعیلیه است و بیشتر گزارشهایش را از قاضی نعمان مغربی (م۳۶۳ق) نقل می کند و البته گاهی اضافاتی بر آن دارد و ترتیب گزارشهایش گاه قدری متفاوت است. در اینجا به مواساة حضرت ابوالفضل العباس با کودکان امام حسین(ع) اشاره می شود که در مصیبت خوانی ها مشهور است و این عبارت را زائد بر نسخه کنونی شرح الأخبار قاضی نعمان در بر دارد.
ظاهرا تمام این متنی که در اینجا آمده است، روایت اسماعیل بن اویس از امام صادق(ع) است که در شرح الأخبار بین آن فاصله افتاده ولی در اینجا به صورت پیوسته آمده است (لازم به ذكر است كه عبارت اول همین روایت را ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین ص۹۰ به نقل از ابن ابی اویس از پدرش از آن حضرت آورده است)، بنابر این می توان با قرینه قرار دادن روایت مشهور شیخ صدوق از امام سجاد(ع)، بر انتساب این روایت به امام صادق(ع) تاکید بیشتری کرد و به این ترتیب این داستان مشهور شهادت حضرت ابوالفضل را برگرفته از روایت امام صادق(ع) دانست.
منبع: السبع الرابع من عیون الأخبار و فنون الآثار ص١٠١

در روایت است: «گاهى در بهشت بر اهل بهشت يك تجلى مى ‏شود كه سال ها اين ها در كمال و اوج لذت بى حس مى ‏افتند؛ يك نورى تجلّى مى‏ كند بر اهل بهشت كه نهايت لذت به آن ها دست مى ‏دهد و اصلا بى‏ حس مى ‏افتند و فكر مى‏ كنند كه خود خداى متعال با تمام زيبائيش تجلى كرده است.
🔹بعد كه به هوش مى‏ آيند مى ‏پرسند:« چه خبر بود؟ چى شد كه اين تجلى شد و اين نور بهشت را گرفت؟» به آن ها گفته مى ‏شود: «حضرت سيدالشهداء (عليه‏ السلام) آمدند رد شدند لبخندى به اهل بهشت زدند و اين نور از دندان ‏هاى مبارك حضرت سيدالشهداء (عليه ‏السلام) ساطع شد.»

رساله جامع آیت الله سیستانی: مسأله ۱۸۰۷.
آغاز وقت نماز آیات برای خورشید گرفتگی یا ماه گرفتگی، موقعی است که خورشید یا ماه شروع به گرفتن می کند و تا زمانی که خورشید یا ماه به حالت طبیعی برنگشته، ادامه دارد (هر چند بهتر آن است که خواندن نماز آیات را به قدری تأخیر نیندازند که خورشید یا ماه شروع به باز شدن کند)؛ ولی تمام کردن نماز آیات را می توان تا بعد از باز شدن خورشید یا ماه به تأخیر انداخت؛ بنابراین فرد می تواند نماز آیات را طوری به جا آورد که مقداری از ابتدای آن در وقت وقوع خورشید گرفتگی یا ماه گرفتگی انجام گردد و بقیه آن پس از برطرف شدن خورشید گرفتگی یا ماه گرفتگی انجام شود.

علیکم السلام؛ کاملاً درست می فرمایید . این غلبه هم می تواند مصداق آن بیت باشد و در ذهن داشتم که همان را در شرح بیت بیاورم. اما این غلبه، بیشینۀ ارتفاع شمس نیست، به عبارت دیگر غلبۀ مطلق نیست، غلبۀ نسبی است. چون مقام ، مقام مدح امام است بنده غلبۀ مطلق را ترجیح دادم؛ گر چه شاید شاعر همان غلبۀ نسبی را مراد داشته باشد.

یک رباعی با مضمون طلوع
پرداختن به مقوله طلوع در ادبیات فارسی پیشینه ای دیرینه دارد و شاعران بسیاری در این خصوص از تشبیهات و مضامین شاعرانه ای بهره برده اند و با آفرینشگری خویش بر غنای گنجینه ادبیات فارسی افزوده اند .
در عصر صفویان با گسترش سبک هندی مضمون آفرینی و ترکیب سازی ها تجلی دیگرگون می یابد .
در جنگ معارج الخیال که مجموعه ای از رباعیات شاعران است و صالح رضوی آن را گردآورده یک رباعی زیبا از طاهرای نقاش در بخش منتخب رباعیاتش نقل شده که ترکیب زیبایی است از طلوع خورشید آنهم کاملا دهاتی و گله داری

دوران فلک چه حیله ها پردازد
کز رشته ی کهکشان فلاخن سازد
خورشید بود سنگ فلاخن هر روز
گرداند و از شرق به غرب اندازد

مهدی طهماسبی
@riznokteha

نورم چو صبح( نور از دلِ فکارم می خیزد)
با توجّه به روی( روی معشوق) نور صحیح است. در حقیقت شاعر با یک تشبیه مضمر روی معشوق را به خورشید تشبیه کرده است و گفته هرگاه به روی تو می اندیشم از دلم که محل اندیشیدن است به جای نفس نور می خیزد یا می تابد. قدما دل را محل اندیشه و تفکر می دانسته اند.

🔸نماز را نمی شود سرسری خواند

🔹 معمولا در ماه مبارک رمضان در مساجد نماز مغرب و عشا را سریع می خوانند تا مردم به افطار برسند اما آیة الله تالهی در شب های ماه رمضان کسی را به جای خود به مسجد می فرستاد و می فرمود: نماز را نمیشود سرسری خواند.

🔸تسبیحات حضرت زهراء (س) را خیلی شمرده و فاصله‌دار و باتوجه ادا می‌نمود. یکبار هم دیده نشد که تسبیحات حضرت را تند تند و سریع ادا کند.

🔸 نمازهای ایشان همگی یکنواخت بود. با همان حالتی که اذکار نماز واجب را ادا می‌کرد، در نمازهای مستحبی نیز همان طور بود. تکبیرات مستحبّی که قبل از تکبیرۀ الاحرام واجب نماز گفته میشود و معمولا آن را سریع می گویند را خیلی با طمأنینه و فاصله‌دار ادا می کرد و الله اکبر هفتمی با الله اکبر اولی فرقی نداشت.

🔹 نماز ملکه روح او شده بود. بارها اتفاق می افتاد که خوابیده بود اما از داخل اتاق او صدای نماز به گوش میرسید، در خواب حمد و سوره و اذکار رکوع و سجود، نمازی تمام و کامل به جا می آورد.

@bazmeghodsian

🔸 چند نکته درباره دعای (یا من ارجوه)：

🔹 1. این دعا اختصاصی به پس از نماز ندارد.

🔸 حضرت امام صادق علیه‌ السلام به محمد بن ذکوان فرمود: این دعا را بنویس و هر روز ماه رجب، صبح و شب و پس از هر نماز آن را بخوان.

🔹 2. آنچه از متن روایت بر می آید این است که حضرت صادق علیه‌ السلام از اول دعا به نشانه تضرّع، محاسن شریف را گرفته و انگشت مسبّحه دست را حرکت می‌دادند؛ نه این که فقط در قسمت آخر دعا چنین کنند.

🔸 3. اظهار تضرّع و حرکت دادن انگشت مسبّحه، قید دعا نیست بلکه امر راجحی است که در تمام ادعیه میتوان انجام داد (یعنی مستحب در مستحب است و بدون انجام آن هم دعا صحیح است).

@bazmeghodsian

🔸عارف کامل آیة الله العظمی بهجت توصیه اش به ترک معصیت بود.

🔹می فرمود: نسخه ما نماز است.

🔸و می فرمود: ذکر خدا در نماز افضل است از ذکر در غير نماز.

🔹می فرمود: خدایی که می خواهد بندگانش را هدایت کند و به کمال برساند بر روی آنچه مهمتر است تاکید می کند. هر مطلبی که در قرآن و روایات بیشتر مورد توجه بوده در تکامل انسان بیشتر مؤثر است؛ و از مهمترین آنها نماز است.

🔸یکبار در راه نماز صبح فرمودند: می دانی این مقدار اهمیت به نماز را از کجا فهمیدم؟ گفتم: نه.

🔹فرمودند: از «إلّا» در آیه «وما خلقت الجن والانس إلّا لیعبدون» متوجّه عظمت و اهمیت نماز شدم. (چرا که هدف خلقت انسان را بندگی و اقامه نماز بیان کرده است)


@bazmeghodsian

🔸نماز به نیّت «ما في الذّمّه»

نیّت نماز در نظر بسیاری از مردم یا ادا است یا قضا، در حالی که گاهی باید نماز را به نیت ما في الذمه (نه ادا، نه قضا) خواند. مثلا کسی که نماز مغرب و عشا را تا نصف شب نخوانده بنا بر احتیاط واجب باید تا قبل از اذان صبح بدون این که نیت ادا و قضا کند به جا آورد. و یا کسی که برای نماز صبح بیدار شده ولی نمی داند که آفتاب طلوع کرده است یا نه باید نماز صبح را به نیّت مافي الذمه بخواند.

@bazmeghodsian

🔸 چند نکته درباره دعای (یا من ارجوه)：

🔹 1. این دعا اختصاصی به پس از نماز ندارد.

🔸 حضرت امام صادق علیه‌ السلام به محمد بن ذکوان فرمود: این دعا را بنویس و هر روز ماه رجب، صبح و شب و پس از هر نماز آن را بخوان.

🔹 2. آنچه از متن روایت بر می آید این است که حضرت صادق علیه‌ السلام از اول دعا به نشانه تضرّع، محاسن شریف را گرفته و انگشت مسبّحه دست را حرکت می‌دادند؛ نه این که فقط در قسمت آخر دعا چنین کنند.

🔸 3. بنا به فرموده آیة الله العظمی بهجت: اظهار تضرّع و حرکت دادن انگشت مسبّحه، قید دعا نیست ،بلکه امر راجحی است که در تمام ادعیه میتوان انجام داد (یعنی مستحب در مستحب است و بدون انجام آن هم دعا صحیح است).

@bazmeghodsian

🔸 چند نکته درباره دعای (یا من ارجوه)：

🔹 1. این دعا اختصاصی به پس از نماز ندارد.

🔸 حضرت امام صادق علیه‌ السلام به محمد بن ذکوان فرمود: این دعا را بنویس و هر روز ماه رجب، صبح و شب و پس از هر نماز آن را بخوان.

🔹 2. آنچه از متن روایت بر می آید این است که حضرت صادق علیه‌ السلام از اول دعا به نشانه تضرّع، محاسن شریف را گرفته و انگشت مسبّحه دست را حرکت می‌دادند؛ نه این که فقط در قسمت آخر دعا چنین کنند.

🔸 3. اظهار تضرّع و حرکت دادن انگشت مسبّحه، قید دعا نیست بلکه امر راجحی است که در تمام ادعیه میتوان انجام داد (یعنی مستحب در مستحب است و بدون انجام آن هم دعا صحیح است).

@bazmeghodsian