مكتبة المجلسي ودارالتراث

🌸🌸ای عزیز! این حدیث گوش دار که 🌹مصطفی علیه السلام گفت: مَن عَشِقَ و عَفَّ ثُمَّ کَتَمَ فماتَ ماتَ شَهیداً؛ هر که عاشق شود و آنگاه عشق پنهان دارد و بر عشق بمیرد، شهید باشد. هر چند می کوشم که از عشق در گذرم، عشق مرا شیفته و سرگردان می دارد و با این همه، او غالب می شود و من مغلوب. با عشق کی توانم کوشید!

کارم اندر عشق مشکل می شود
خان و مانم در سرِ دل می شود

هر زمان گویم که بگریزم ز عشق
عشق پیش از من به منزل می شود

دریغا عشق فرض راه است همه کس را. دریغا اگر عشقِ خالق نداری باری عشقِ مخلوق مهیا کن تا قدرِ این کلمات تو را حاصل شود. دریغا از عشق چه نشان شاید داد و چه عبارت توان کرد! در عشق قَدَم نهادن کسی را مسلَّم شود که با خود نباشد و ترک خود بکند و خود را ایثار عشق کند. عشق آتش است هر جا که باشد جز او رختِ دیگری ننهد. هر جا که رسد، سوزد و رنگِ خود گرداند.

درعشق کسی قَدَم نهد کِش جان نیست
با جان بودن به عشق در سامان نیست

درمانده ی عشق را از آن درمان نیست
کانگشت بر هر چه بر نهی عشق آن نیست

ای عزیز! به خدا رسیدن فرض است و لابد هر چه به واسطه ی آن به خدا رسند فرض باشد به نزدیک طالبان. عشق بنده را به خدا رساند، پس عشق از بهرِ این معنی فرضِ راه آمد.🌸🌸
از کتاب تهمیدات عین القضات همدانی💐

مقوله عشق الهی در اسلام (نقدی بر سخنرانی اخير دکتر عبد الکریم سروش)
(در سه فرسته)


آقای دکتر سروش در سخنرانی اخير خود اسلام را فاقد بعد محبت و عشق به خدا قلم می برد و می گويد اين بعد را صوفيان بعدها به اسلام دادند. يعنی مقوله حبّ و عشق الهی را اين تصوف، و به ويژه تصوف خراسانی بود که به اسلام داد و اسلام را واجد اين عنصر کرد. سروش سابقه اين مسئله را به ابوسعيد ابوالخير می رساند و معتقد است اوج و نهايت اين جنبه در مولوی بلخی تجلی پیدا کرده. معلوم است آقای دکتر سروش جوانب مختلف اين موضوع را بررسی نکرده اند. اينجا چند نکته را در چند شماره متذکر می شوم. تفصيل اين مطالب را در نوشته های تخصصی درباره تاريخ تصوف می توانيد بخوانيد:
1- درست است که عشق الهی در معنایی که برخی مکاتب صوفيه به آن پرداخته اند سابقه اش به قرآن و اسلام نخستين نمی رسد اما خود صوفيه نيز در اين بحث استناد اصلی شان به آيات قرآن درباره مقوله حبّ الهی است. در آثار صوفيه ای که اين موضوع را بحث کرده اند و در تفاسير قرآن آنان این نکته کاملا روشن است و شگفتا که آقای سروش اين ادبيات را در نظر نگرفته و به کلی مورد غفلت قرار داده اند.
2- سابقه ورود موضوع عشق به تصوف را محققان زيادی بررسی کرده اند. انتظار می رفت آقای دکتر سروش سابقه اين بحث را پیش از هر اظهار نظری در این موضوع مطالعه می کردند؛ اينکه چگونه صوفيه از ادبيات عشق زمينی و انسانی که به ويژه ادب عرب مملو از مظاهر ادبی و نثر و نظم آن است بهره بردند و آن را در بحث حبّ الهی و مناسبات خدا و انسان استفاده کردند.
3- صوفيه در مباحث خود در موضوع عشق الهی به ادبيات بسيار کهنی از صوفيه قديم استناد کرده اند. شايد يکی از مهمترين کسانی که در ورود اين مفهوم به تصوف سهم داشت حسین بن منصور حلاج است. اما پیش از حلاج زمينه فراهم بود. حلاج خود به سنتی از صوفيه و خاصه سنت سهل بن عبدالله تستري پيوند داشت. مکتب صوفيه بغداد عمدتا ريشه اش به جنيد بغدادی می رسد که در تداوم سنت حارث محاسبي قابل تفسير است. حلاج از هر دو سنت بهره مند بود. ابن خفيف شيرازی، صوفی برجسته مکتب شيراز از حلاج (و ابن عطاء) در بغداد تأثيری قوی گرفت و بعدا ابن خفيف خود يکی از راه هایی بود که سنت حلاجی به تصوف خراسان رسید و کسانی مانند ابو عبدالرحمان سلمي و قشيری و معاصران آنان از آن تأثير گرفتند. ابن خفيف اشعري مذهب و از شاگردان ابوالحسن اشعری، پيشوای اشعريان بود و ابوبکر باقلاني، متکلم پر آوازه اشعری از محضر او آموخته بود. از ميان شاگردان ابن خفیف، ابو عبد الله ابن باکويه، همو که شرح احوالی نیکو از حلاج تنظيم کرده (و ماسينیون آن را نشر و تحليل کرد) بعد از تحصيل نزد ابن خفيف به نيشابور رفت و خود یکی از طرق اتصال مکتب حلاجی بغداد و شيراز با نيشابور شد. ابن باکويه در نيشابور با قشيری و ابو سعيد ابو الخير مرتبط بود و زمانی پير خانقاه ابو عبدالرحمان سلمي شد. يکی ديگر از شاگردان ابن خفيف، ابو الحسن علی بن محمد الديلمي است؛ نويسنده کتاب عطف الألف المألوف على اللام المعطوف. اين کتاب در موضوع عشق صوفيانه و عشق الهی است. ديلمي سيرتی هم برای ابن خفيف نوشته که تنها ترجمه فارسی آن باقی مانده و منتشر شده.
5- در عطف الألف المألوف على اللام المعطوف‎، نويسنده، الديلمي به سابقه بحث حبّ الهی و عشق در تصوف و مستند های مختلف آن پرداخته است. او سخنان صوفيان را به گواهی نقل کرده و آيات و احاديثی که آنان در سده های دوم تا چهارم در اين بحث بدانها استناد می کرده اند را نقل کرده است (نمونه ای از صفحات کتاب را در پيوست می آورم).
6- صوفيه موضوع عشق الهی را بر اساس مفهوم حب در قرآن و حديث پی ريزی کردند و البته چنانکه گفتم از ادبيات عشق انسانی و ادب مربوط به آن بهره گرفتند (در اين زمينه نک: کتاب حدیث عشق در شرق اثر ژان کلود واده). حلاج در برجسته کردن مفهوم عشق الاهی سهم مهمی دارد. او همزمان از ميراث سهل تستري و ميراث مکتب بغداد بهره مند بود. بعد از حلاج، چه مستقيم و چه از طريق مکتب شيرازی تصوف، اين مفهوم به طور گسترده تری در مکتب خراسانی تصوف مورد توجه قرار گرفت. بعدا به ويژه احمد غزالی، عين القضات و روزبهان بقلي به اين سنت ها عنايت بيشتری کردند و تصوف عشقی را بال و پر بيشتری دادند.

🌸🌸ای عزیز! این حدیث گوش دار که 🌹مصطفی علیه السلام گفت: مَن عَشِقَ و عَفَّ ثُمَّ کَتَمَ فماتَ ماتَ شَهیداً؛ هر که عاشق شود و آنگاه عشق پنهان دارد و بر عشق بمیرد، شهید باشد. هر چند می کوشم که از عشق در گذرم، عشق مرا شیفته و سرگردان می دارد و با این همه، او غالب می شود و من مغلوب. با عشق کی توانم کوشید!

کارم اندر عشق مشکل می شود
خان و مانم در سرِ دل می شود

هر زمان گویم که بگریزم ز عشق
عشق پیش از من به منزل می شود

دریغا عشق فرض راه است همه کس را. دریغا اگر عشقِ خالق نداری باری عشقِ مخلوق مهیا کن تا قدرِ این کلمات تو را حاصل شود. دریغا از عشق چه نشان شاید داد و چه عبارت توان کرد! در عشق قَدَم نهادن کسی را مسلَّم شود که با خود نباشد و ترک خود بکند و خود را ایثار عشق کند. عشق آتش است هر جا که باشد جز او رختِ دیگری ننهد. هر جا که رسد، سوزد و رنگِ خود گرداند.

درعشق کسی قَدَم نهد کِش جان نیست
با جان بودن به عشق در سامان نیست

درمانده ی عشق را از آن درمان نیست
کانگشت بر هر چه بر نهی عشق آن نیست

ای عزیز! به خدا رسیدن فرض است و لابد هر چه به واسطه ی آن به خدا رسند فرض باشد به نزدیک طالبان. عشق بنده را به خدا رساند، پس عشق از بهرِ این معنی فرضِ راه آمد.🌸🌸
از کتاب تمهیدات عین القضات همدانی💐

🔷 کنایه استاد مهدی نصیری به مطالب یکی از سخنرانان در پیش همایش تصوف، شاخصه ها و نقد ها 👇🏻

❇ پیش نشست همایش ملی تصوف امروز با استقبال علاقه مندان و سخنرانی آقایان یثربی، سبحانی و خسروپناه برگزار شد.

🔸نکات قابل استفاده و مفیدی در سخنرانی ها مطرح شد اما به نظر من مهمترین دستاورد این نشست، اعلام حمایت تمام قد جناب خسروپناه از تصوف و صوفیه و همسان دانستن آن با عرفان مصطلح و حکمت متعالیه بود؛ چیزی که معمولا اهل فلسفه و عرفان حوزه از اعتراف به آن تحاشی دارند و تنها در محافل خصوصی به آن تفوه می کنند.

🔸از آقای خسروپناه کتابی با عنوان جستاری در عرفان نظری و عملی نیز در همایش توزیع شد که کاملا همسانی مبادی و مبانی عرفان مصطلح با تصوف و دفاع نویسنده از این نحله تاریخی و معرفتی در آن نشان داده شده است. البته آقای خسروپناه از آسیبهای تصوف و عرفان نیز در نشست سخن گفتند که تاکیدی بر تایید اصل این مشرب بود.

🔸پس از پایان جلسه، پیشنهادی به ذهنم رسید و امروز در باره آن هر چه بیشتر تامل کردم طرح آن را مفیدتر یافتم و آن این که رسما خانقاهی در حوزه علمیه قم تاسیس شود و عرفان و تصوف، ظهور و بروز اجتماعی و معرفتی بیشتری در حوزه پیدا کند. تاسیس این خانقاه در قم می تواند منشا یک اتفاق مهم در حوزه های علمیه باشد.

🔸می ماند یک مطلب که چرا خانقاهی که در گذشته در خیایان ارم بود، تعطیل و تخریب و مصادره شد؟ آیا به خاطر این که مبانی صوفیه در تعارض با مبانی مذهب اهل بیت و تشیع بود؟(که به نظر حقیر چنین است) اگر چنین بوده که امروز جناب خسروپناه به عنوان یک چهره شناخنه شده حوزوی و نزدیک با بزرگان فلسفی و عرفانی حوزه، این حرف را رد کرد و اما اگر صرفا به خاطر اموری چون شارب و سبیل و یا رقص و سماع (که البته چند سال پیش استاد دینانی از رقص و سماع صوفیانه در برنامه سیما دفاع کرد) ویا احیانا به خاطر مشکلات سیاسی بوده، با تاسیس رسمی یک خانقاه در حوزه و سپردن مسئولیت آن به چهره شناخته شده ای از اهالی فلسفه و عرفان حوزه این مشکلات پیش نخواهد آمد.

🔸در هر صورت هر چه بیشتر تامل می کنم فواید فراوانی را برای طرح این پیشنهاد می یابم تا نظر دوستان منتقد و مخالف فلسفه و عرفان و تصوف و نیز موافقان چه باشد؟

⚡️از جوانی با صوفی‌ها درگیر بودم
⚡️شرط صوفی شدن عدم تماس با روحانیون است
⚡️مرکز عبادت تمام مسلمین جهان مسجد است؛ ولی این ها مرکز عبادتشان خانقاه است

✔️آیت‌الله مکارم شیرازی در دیدار مسئولین همایش تصوف شاخصه ها و نقدها🔻

🔹ما از اوایل جوانی با صوفی ها درگیر بودیم و اولین کتابی که من نوشتم در رابطه با تصوف بود با عنوان «جلوه حق» که در عین حال که سن کمی هم داشتم ولی با دقت نوشتم ویک جلدش را برای آیت الله بروجردی فرستادم و ایشان به دنبال من فرستادند و گفتند من کتاب شما را خواندم و هیچ خلافی در آن ندیدم.

🔹مطالعه پیرامون تصوف باید از چند جهت دنبال شود، یکی از جاذبه های تصوف این است که آنان پیروان خود را در فروع دین آزاد می گذارند و خیلی سخت نمی گیرند تا بتوانند بسیاری از کارها را انجام دهند و این آزادی عمل برای عده ای که می خواهند هم اسم مسلمان را داشته باشند و هم آزاد باشند، جاذبه دارد.

🔹این ها معمولا پیروان خود را توصیه می کنند که داخل در سیاست نشوید و از این جهت با بهایی ها اشتراک دارند ولی اخیرا تا حدودی در سیاست هم ورود پیدا کردند و گاه با خارجی ها ارتباطاتی بر قرار کرده اند.

🔹صوفی ها حسابشان را از جماعت مسلمین جدا می کنند، مرکز عبادت تمام مسلمین جهان مسجد است؛ ولی این ها مرکز عبادتشان خانقاه است و مراسم دینی خود را در خانقاه انجام می دهند.

🔹یکی دیگر از مشکلات صوفیان این است که شرط صوفی شدن عدم تماس با روحانیون و اهل علم است تا روشنگری اتفاق نیفتد؛ همچنین این ها در مسیر سیر و سلوک و رسیدن به مقامات عالی، ریاضت های غلطی را اجازه می دهند که در کتاب احیاء العلوم غزالی مصادیق زیادی از این ریاضت ها بیان شده که خلاف اسلام است. از جمله می نویسند که یکی از صوفیان در چاهی خودش را واژگون می‌کرد و شب تا صبح یا مدّتی، خودش را به این صورت درمی آورد.

🔹دیگری چنین ریاضت می کشید که مشتی چوب را آنقدر به پای خودش می‌زد تا همۀ این چوبها بشکند، و چنین مسائلی که با شرع نمی سازد و من در کتاب جلوۀ حق، موارد متعدّدی را نقل کرده ام. یا نمونه دیگر اینکه یکی از صوفیان ملامتی برای اینکه میان مردم بدنام شود در ملا عام از حمام دزدی کرد. و مردم نیز او را دیدند و کتک زدند و آن صوفی گمان می کرد که اینگونه سیر و سلوک بهتری خواهد داشت! چنین مطالب و افکار سخیفی در میان صوفیه وجود دارد که بسیار خطرناک است.

🔹صوفی ها خوانندگی و نوازندگی و رقص را حرام نمی دانند و مفاهیمی به نام وجد و سماع دارند که برای برخی جوانان جاذبه دارد، آنها تقید چندانی به فروع دین ندارند و برای مثال برخی از آنها می گویند نگاه به زنان حرام نیست و باید قلبت پاک باشد و از این قبیل مطالب.

🔹صوفیان هم از بعد سیاسی و هم از بعد دینی و اعتقادی یک خطر محسوب می شوند، کار علمی پیرامون تصوف کار بسیار خوبی است و باید با تبلیغ این فرقه ها در کشور مقابله شود.
@namehayehawzavi

خدمت شما عرض کنم که در قرن سوم هجری و شاید اواخر قرن دوم گروهی از مسلمانان در بعضی از شهرها از جمله بغداد و کوفه و همچنین بعدها در نیشابور ایران و شهرهای دیگر با تبعیت از اصحاب صفه که فقرایی بودند که پیغمبر آنها را در مسجد مدینه جای داده بود و بعد ها به دستور خداوند پیغمبر مکانی را برای آنها مشخص کرد خود را صوفی نامیدند و با پوشیدن لباس های پشمی و ضخیم و نتراشیدن مو و ریش حالتی خاص به خود گرفتند که در طول تاریخ اسم های مختلفی به آن ها اطلاق شده است از جمله صوفیه و دراویش و غیره . به طور خلاصه باید گفت که بزرگانی چون جنید بغدادی سردمدار صوفیه می‌باشد و از آن طرف در نیشابور بزرگان دیگری مانند ابوسعید ابوالخیر و عطار نیشابوری و دیگران ظهور کردند و این عقیده را به اوج رسانده‌اند. شاید بشود گفت که تصوف به عنوان یک اعتقاد ،زمانی به اوج خود رسید که عطار نیشابوری کتابی را به نام منطق الطیر به زبان پرندگان نوشت و در آن کتاب هفت وادی را برای رسیدن سی مرغ به سیمرغ ترسیم کرد و همچنین بهترین کتابهایی که قواعد صوفیه در آن بیان شده است رساله قشیریه نوشته ابوالقاسم قشیری در قرن چهارم هجری و کتاب تذکره الاولیای عطار نیشابوری می باشد که در این دو کتاب هم ،قواعد صوفیه و صوفی گری و هم ،صوفی های مشهور نام برده شده اند. عطار نیشابوری فردی است که شاید جزء اولین نفراتی باشند که تصوف را با ادبیات فارسی تلفیق نموده است و به زبان شعر، قواعد صوفی گری را بیان کرده است .البته صوفی گری به اینجا ختم نمی شود و در قرن ششم و هفتم توسط شخصی به نام جلال الدین رومی ملقب به مولانا ادامه پیدا می کند و داستان از این قرار بوده که مولوی با شخصیتی به نام شمس تبریزی برخورد می کند و این برخورد زندگی او را تغییر صد در صدی می دهد و او را به وادی صوفی گری می‌کشاند .البته از جمله قواعد صوفی گری پوشیدن خرقه، تبعیت از قطب و شیخی راه بلد و همچنین سماع و غیره است که برای آشنایی با آنها میتوان به دو کتاب رساله قشیریه و تذکره الاولیا رجوع کرد .اوج صوفی گری را میتوان در هنگام ظهور صفی الدین اردبیلی در اردبیل دید که فرزندانش خاندانی به نام صفویه را در اصفهان پایه ریزی کردند و حدود چهارصد سال پادشاهی مقتدر تشکیل دادند که اولی آنها شاه عباس صفوی از نوادگان صفی الدین است و در دوران پادشاهی آنان درویش مسلکی و صوفی گری به اوج خود رسید. مطلبی که در اینجا لازم به بیان است این است که دراویش و صوفیه خود را پیرو راه حضرت علی(ع) می دانند و معتقدند زهدوساده زیستی حضرت علی علیه السلام آنها را وارد این وادی کرده است. البته در طول قرن دوم هجری تا قرن هفتم و هشتم اوج شکل‌گیری صوفی گری است که صوفیان بزرگ دیگری مانند ابوالحسن خرقانی و دیگران ظهور کرده اند و برای اطلاع از زندگی آنان میتوان به همان دو منبع بیان شده رجوع کرد. اما از آن طرف در اندلس اسپانیا شخصی به نام محی الدین ابن عربی ظهور کرد که اساس عرفان خود را برمبنای اسماء الهی قرار داد و اگرچه محی الدین تمام قواعد صوفیگری را می دانست و قبلا هم صوفیه روی اسماء الهی تکیه داشتند ،اما محی الدین به نحوی کار آنان را تکمیل کرد .ابن عربی با نوشتن کتابی به نام فصوص الحکم که هر فص ان به یک پیغمبر اختصاص دارد و از فص ادم شروع وبا فص محمدی (ص) پایان می پذیرد نظریات عرفانی خود را بیان کرد. البته ابن عربی کتاب دیگری نیز به نام فتوحات مکیه دارد که خودش مدعی است رسول الله (ص)را کشف کرده و ایشان این مطالب را به او القا کرده اند و او نوشته است. متذکر میشویم که داماد محی الدین ،صدرالدین قونوی در کتاب مفتاح الغیب و شارح کتاب هایش شیخ محمود قیصری که جزء اولین شارحان کتاب های ابن عربی است به خوبی از عهده شرح کتابهای او برآمدند .نظرات ابن عربی بعدها توسط ملاصدرا و شاگردان ایشان از جمله ملا محسن فیض کاشانی و عبدالکریم لاهیجی که هر دو داماد ملاصدرا هستند و دیگر فلاسفه متکلم مسلمان پیگیری شد و به عنوان اساس عرفان اسلامی نقطه عطفی بر صوفی گری می باشد. متذکر می شویم که فرق بین صوفی گری و عرفان اسلامی در دیدگاهی دقیق این است که صوفی گری معتقد است طریقت بر شریعت مقدم است و هنگامی که به وسیله ریاضت و انزوا شخص بتواند به مقام قطب برسد نیاز به ظاهر شریعت نیست، اما عرفان اسلامی معتقد است که همواره باید شریعت مد نظر قرار گیرد و حتی بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر و جنید بغدادی همواره بر تقدم شریعت بر طریقت و همراهی آن ها تا پایان عمر تاکید میکردند اما در دو سده اخیر با ظهور شخصی به نام ملا جولا که شخصیتی سترگ مانند سید علی قاضی را تربیت کرد عرفان اسلامی وارد مرحله جدیدی شد. سید علی قاضی با تربیت شاگردان بزرگی چون علامه طباطبایی، امام خمینی ،میرزا هاشم حداد،میرزاجواد ملکی تبریزی و محمدتقی بهجت و دیگر بزرگان ،

تزویر در تزویرستیزی

همایش «خرقۀ تزویر» که قرار است در قم برگزار شود، مدعی است که عرفان و تصوف، آشیانۀ تزویر است.
به قول مولانا:
من نمی‌رنجم، ولیکن این لگد
خاطر ساده‌دلی را پی کند
من نی‍ز هر گونه عرفان‌ستیزی و تصوف‌‌هراسی را به نفع حقیقت عرفان و تصوف می‌دانم و از این گونه همایش‌ها هیچ نگران نیستم، بلکه اگر راستش را بخواهید، قند در دلم آب می‌شود. اما از آنجا که می‌دانم عده‌ای جوان پس از حضور در این‌گونه همایش‌ها خود را به زحمت می‌اندازند تا این دیو خیالی را از پای درآورند و جای آن را به اسلام راستین دهند و در این راه، عمر خود را تباه می‌کنند، یادداشتی نوشتم و گفتم که «دست بردار از این در وطن خویش، غریب/ قاصد تجربه‌های همه تلخ/ با دلم می‌گوید/ که دروغی تو دروغ/ که فریبی تو، فریب.»
اکنون نیز دو نکتۀ دیگر را بر آن یادداشت می‌‌افزایم:
یک. تزویر و ریا، یعنی شما خود را بهتر از آنی که هستی، بنمایی. بنابراین، ریاکار معمولا خود را متشرع و پایبند به شریعت می‌نمایاند تا خلق خدا را بفریبد. از سوی دیگر، مدعای برگزارکنندگان همایش «خرقۀ تزویر» این است که صوفیان و عارفان، شریعت‌گریزند. چگونه ممکن است که گروهی از زنان و مردان، بخواهند از راه شریعت‌گریزی، تزویر و ریا کنند؟ نان و نام در شریعت‌مداری دروغین است نه در شریعت‌گریزی. اگر اهل عرفان و تصوف، به واقع ریاکار و مزوّر بودند، ظاهرآرایی می‌کردند و خویش را شریعت‌‌مآب می‌نمایاندند، نه برعکس. در حالی که عده‌ای جانماز آب می‌کشیدند تا به نان و نوایی برسند، آنان سجاده به می‌ رنگین می‌کردند و ملامت می‌کشیدند و حتی خرقۀ خویش را جامه‌ای بر سر صد عیب نهان می‌خواندند.
خرقه‌پوشی من از غایت دینداری نیست
جامه‌ای بر سر صد عیب نهان می‌پوشم

دو. مولوی می‌گفت: اگر در جایی دروغی دیدید، بدانید که آن دروغ، از سخنی راست، غصب اعتبار کرده است:
تا نباشد راست، کی باشد دروغ
آن دروغ از راست می‌گیرد فروغ
سپس نمونه‌هایی می‌آورد تا نشان دهد که اعتبار و حرمت مردان خدا، عده‌ای را به این هوس انداخته است که خود را شبیه آنان سازند و از این نمد کلاهی برای خود دوزند.
از هزاران تن، یکی زان صوفی‌اند
مابقی در دولت او می‌زیند
چنانکه پیداست، مولوی از هزاران مدعی تصوف، یکی را صوفی می‌داند و مابقی را دروغ‌هایی که آن حقیقت راست را دستمایۀ سودجویی‌های خود کرده‌اند؛ اما این گونه همایش‌ها – با شناختی که من از برگزارکنندگان آن دارم - به بهانۀ نقد برخی ناخالصی‌ها و انحرافات در تصوف، به‌واقع اصل گرایش‌های عرفانی را هدف گرفته‌اند؛ چنانکه برخی نیز در دنیا، وحشیگری‌های داعش را بهانه‌ای برای اسلام‌هراسی کرده‌اند. به عبارت دیگر، دروغ‌های بی‌فروغ را بهانه‌ای کردند برای ستیزه‌گری با اصل و بنیاد تفکری که در قالب‌های ذهنی آنان نمی‌گنجد. تزویری که در این شیوۀ تصوف‌ستیزی است، بسی بیشتر از تزویری است که آن «هزاران تن»، به آن آلوده‌اند.

رضا بابایی

♦️نکاتی مهم و کلیدی درباره عرفان؛ فلسفه و تصوف

🔶 بزرگان حكمت و عرفان، در آثار خود، دو تعبير در مورد صوفيه دارند؛ يكي محققين صوفيه و ديگري جَهَله صوفيه و به تعبیر امروزی: صوفی و صوفی ‌نما، عارف و عارف ‌نما

مراد از محققين صوفيه، همان عرفاي بزرگ اسلامي مانند محيي‌ الدين ابن‌ عربي، صدرالدین‌ قونوي، سيد حيدر آملي، ابن ترکه، کاشانی و.... است كه با التزام به شرع و همراه با کسب علم، راه تزكيه نفس را پیموده و به كشف و شهود حقايق رسیده‌ اند.

اما جهله و نادانان صوفيه آن دسته از صوفياني‌ اند كه علم كافي ندارند و مطالب بلند و بالا را بد و نادرست می‌ فهمند و مطالب سخیف و غیر قابل دفاع از آنها صادر می‌ شود و بدعت‌ هايي در دين پديد ‌آورده و راه خود را از راه ائمه معصومین جدا مي‌ دانند، يا وسيله را با هدف توجيه كرده و خود را به شريعت و ظواهر آن پايبند نمي‌ دانند و آشكارا يا پنهاني مرتكب معاصي مي‌ شوند يا برخي از آنها با فريب و حقه، مردم را به معنويت فرا مي‌ خوانند و پشت اين دعوت، مقاصد اقتصادي، اجتماعي، سياسي، سوء استفاده‌ هاي جنسي و غیره را دنبال می‌ کنند.
اين افراد در هر مكان و زماني محكومند و قبل از فقها خود عرفا و صوفيۀ اصیل در كتابهاي خود اين اشخاص را به شدت مورد مواخذه قرار داده ‌اند.

🔶 کسانی که عرفان و تصوف را به صورت مطلق از هم جدا می ‌کنند، و می ‌گویند: عرفان، امری مثبت و مقبول، و تصوف و صوفیه، امری منفی و مردود است و در نتیجه تصوف را در صوفیۀ انحرافی و مبتذل منحصر می‌ کنند، مخاطبان خود را به اشتباه بزرگی می‌ اندازند.

مخاطبان با رجوع به کتب معتبر عرفان، تعابیر صوفیه، تصوف، صوفی و.... را بارها خواهند دید که اهل فن آن‌ ها را دربارۀ خود و دیگر بزرگان عرفان به کار برده‌ اند.

صحیح نیست به خاطر عقاید و رفتارهای فرقه ‌های منحرفی که نام خود را صوفی یا درویش گذاشته ‌اند، مطلق تصوف را ناپسند بدانیم و کتب علمی و مهم آنان را تحت الشعاع قرار داده یا مذمت کنیم.

به هر حال، جهله صوفیه با رفتارها و گفتارهای خود، مشکل بزرگی برای تصوف اصیل و حقیقی ایجاد کرده‌ و موجب سوء تفاهم‌های زیادی شده ‌اند، چنانکه جهله و عوام شیعه، مشکلاتی را برای جهان تشیع به بار آورده‌ اند و منشا اشکالات و شبهات مخالفان شده‌اند و همچنین جهله مسلمانان، مشکلاتی را برای جهان اسلام به بار آورده و منشا اشکالات و شبهاتی برای غیر مسلمانان شده ‌اند.

🔶 نمی ‌شود از تشابه لفظ تصوّف و صوفيّه و بد نامی صوفیه و دراویش، سوء استفاده کرده و بخواهيم به كلّى راه شهود، وجدان، عرفان و لقآء الله را ببنديم، و نمی ‌شود با چند روایت که در کتاب‌های دست چندم علیه صوفیه و تصوف نقل شده و از نظر سند ضعیف و بلکه مجعولند و دلالت آنها نیز به صورت کامل بررسی نشده ‌اند، مطلق راه و روش تهذیب باطن و سیر و سلوک و عرفان عملی و تصوف اصیل را محکوم کرد.

بنابراین قطع نظر از سند این روایات ، مراد روایاتی که در آن ‌ها صوفی و تصوف محکوم شده است، آن دسته از صوفیانی هستند که بدعت ‌هایی در دین پدید می ‌آورند و راه خود را از راه ائمه جدا می ‌دانند و وسیله را با هدف توجیه کرده، خود را پایبند به شریعت و ظواهر آن نمی ‌دانند و آشکارا یا پنهانی مرتکب معاصی می ‌شوند؛ پر واضح است که چنین افرادی در هر مکان و زمانی محکوم ‌اند.

این نوع از روایات، مثل روایاتی است که فقها، علما، اهل کلام و... را مورد مذمت شدید قرار می ‌دهند که البته مرادِ همۀ این ‌ها، علما و فقهایی است که به دنیا گرایش پیدا کرده و عالم بی عمل ‌اند.

عرفان علامه طباطبایی؛ آیة الله حسن رمضانی.

🔸عقل ستیزان و بی صداقتی (9)

🔹کانال عقل ستیزان که قبل از این با وقاحتی شگفت انگیز، جناب فیض کاشانی را به خاطر گرایش های عرفانی مورد هجمه قرار داده و از زبان ملا طاهر اخباری، او را مجوسی! خوانده بود، اخیرا با نقل مطلبی تحت عنوان «پاسخی به ادعای گرایش شیخ بهایی و ملا محمد تقی مجلسی (مجلسی اول) به صوفیه» به این خیال افتاده که دو چهره پرافتخار عرفان شیعی یعنی مجلسی اول و شیخ بهائی را مبرای از عرفان جلوه داده و در ادعایی مضحک نوشته است: مجلسی پدر و شیخ بهائی چاره ای جز تقیه در برابر صوفیه و همراهی نسبی با آنان نداشته اند!!

🔸پاسخ این توهمات را قبلا در کانال بیان کرده و به تباین عرفان مجلسی و شیخ بهائی و فیض با تصوف رسمی بدعت آلود اشاره کرده ام. مجلسی و شیخ بهائی و فیض قطعا از صوفیه جهله نبوده اند اما در عرفان قدمی راسخ داشته و از چهره های پرافتخار عرفان شیعی به شمار می روند. در اینجا فقط به کلامی از مجلسی اول بسنده می کنم که در روضة المتقین به مصاحبت معنوی خود با استادش شیخ بهائی اشاره و به صراحت فرموده است: «واکثر صحبتی مع الشیخ فی التصوف». علامه مجلسی نیز در اجوبه مسائل ملا خلیل ضمن تفکیک بین تصوف شیعی و سنی، استفاده های عرفانی و معنوی پدر خود از شیخ بهائی را متذکر شده است. تصریحات شاگردان مجلسی اول چون سید حسین کرکی و ملا محمد رفیع گیلانی نیز در این باب قائل تامل است، مضافا بر این که سراسر آثار شیخ بهائی و مجلسی اول آکنده از عطر عرفان است و بی صداقتان با هیچ ترفندی نمی توانند این واقعیت را انکار کنند.

🔹باز هم به عقل ستیزان می گوییم: ...فکونوا احرارا.

🔸مناظرات محقّق مجلسی و محدّث قمی

🔹ملاّ محمد طاهر قمي، قاضي و شيخ الإسلام قم، از مخالفان سرسخت عرفان و تصوّف بوده و چندين رساله در ردّ عرفا نگاشته است.

🔸مولانا محمد تقي مجلسي و حکيم مير محمد مؤمن تنکابني هر يک در رساله اي به او پاسخ داده و از طريقه عرفان اصيل دفاع کرده اند.

🔹محقق مجلسي در آغاز جواب نوشته است: «اگر مطلب مولانا [محمد طاهر] هدايت بعضي از عوام است، که به سبب جهالت، بعضي از اعمال ناشايست مي کنند، بد نيست، وليکن اعمال ايشان قدح در طريقه محموده اولياء الله نمي کند؛ چنان که اعمال جهله طلبه، قدح در طريقه طلب علم نمي کند. مناسب آن بود که اول طريقه محموده اولياء الله را بيان فرمايند، و بعد از آن در مقام قدح در اعمال ايشان درآيند، که اين طريقه ايشان نيست».

🔸ملاّ محمد طاهر انگيزه خود را دينی ذکر کرده و فرموده: «چنانچه حبّ رياست بر نفس ما غالب می بود می بايست که گفتگو از بطلان حلاّج و بايزيد ننماييم و عالمی را به گفتگوی خود نيندازيم؛ چرا که اکثر عوام فريب اين طايفه خورده اند و مست محبّت ايشان گرديده اند».

🔹واضح است که هدف محقق مجلسی نه دفاع از افعال بدعت آلوده صوفيان منحرف زمان، بلکه دفاع از طريقه محموده اولياء الله است؛
کسی چون محقّق مجلسی که به فرموده خود در چهار سالگي همه احکام مورد ابتلاء را مي دانسته، و در مسجد صفا نماز شب مي خوانده، و نماز صبح را به جماعت ادا مي کرده، و اطفال را نصيحت مي کرده به آيه و حديث، سنخيّتی با صوفيه بی سواد که بويی از فقه و حديث به مشام جانشان نرسيده ندارد. اما انکار مقامات اولیاء و یکسان دانستن جهله صوفیه با آنان خطایی عظیم است که محقق مجلسی را به پاسخ واداشته است.

@bazmeghodsian

🔸مناظرات مجلسی اول و ملا طاهر قمی

🔹مکاتبات فقیه عارف مولانا محمد تقی مجلسی با محدث مشهور ملا محمد طاهر قمی از اسناد بسیار ارزشمند دفاع از طریقه اصیل عرفان اسلامی است.

🔸انتساب این مکاتبات به محقق مجلسی نزد محققان برجسته علم تراجم و کتابشناسی از جمله علامه میرزا محمد باقر خوانساری صاحب روضات الجنات، علامه میرزا ابوالمعالی کلباسی و صاحب محافل المؤمنین مسلّم بوده، و در کتاب سلوة الشیعة که در سال 1060 یعنی ده سال قبل از وفات مجلسی اول تالیف شده به صراحت ذکر شده و نه تنها مورد انکار محقق مجلسی قرار نگرفته که همان دفاعیات را در سایر آثاری که تا پایان عمر شریف نگاشته تکرار فرموده، که شواهد آن را در کتاب عرفان مجلسی بیان کرده ایم.

🔸عقل ستیزان معاصر که دفاع عالمی چون مجلسی را از عرفان بر نمی تابند تلاش فراوانی جهت انکار انتساب این مکاتیب به کار برده اند اما عملا جز استناد به سخن صاحب الذریعة و تکرار آن چیزی نداشته و ندارند.

🔹آنان با بزرگنمایی، سخن صاحب الذریعة (که هیچ گاه نسخه مکاتبات را ندیده و بر اساس مطالب ارسالی معلم حبیب آبادی، احتمالاتی بر اساس ظنّ و گمان خود مطرح کرده) را وحی منزل تلقی کرده و بدون اعتنا به به ظنّی بودن احتمالات و استبعادات ایشان، آن را به عنوان فصل الخطاب وانمود می کنند.

🔸تعابیری که در کلام صاحب الذریعه آمده همه از این قبیل است: مظنون اين است که... شايد بعضی از صوفيان اين کتاب را نوشته اند و به مجلسی نسبت داده اند...

🔹جالب این که صاحب الذریعه نه تنها مکاتیب مجلسی، که ردیه نوشتن ملا محمد طاهر قمی را نیز با استحساناتی ناصواب، بعید دانسته و نوشته است: بسيار بعيد است که مولى محمد طاهر عالم عارفي که حدودا سی سال بعد از مجلسی مرده است ردی بر مجلسی در حال حيات او بنويسد!!

🔸و یا گفته است: در رساله هايي که پيش از سال 1081 نوشته شده و در دسترس است، مانند سلوة الشيعة... اسم محمد طاهر قمي به عنوان نويسنده رساله ضدصوفيه نيامده!

🔹اما عقل ستیزان که سخنان و احتمالات صاحب ذریعه را وحی منزل وانمود می کنند، استبعاد او نسبت به ردیه نوشتن ملا طاهر را عمدا نادیده گرفته و ردیه ملا طاهر را با آب و تاب فراوان منتشر کرده اند. (البته استبعاد ذریعه در هر دو مورد نادرست است)

🔸ادعای بی دلیل دیگر این که: مير لوحی که با مجلسی ميانه خوبی نداشته خيال کرده که آن حواشی واقعا از مجلسی است لذا مجلسی را متهم به تصوف کرده است!!

🔹حال آن که مخالفت میرلوحی با مجلسی بسیار عمیق تر از این است که به صرف خیال!! با او به معارضه برخیزد. خصوصا که او ده سال قبل از وفات مجلسی مناظرات او را در سلوة الشیعة ذکر کرده و اگر صرف آن خیال دلیل دشمنی او بود مجلسی می توانست انتساب مکتوبات را به خود انکار نموده و شر او را از خود بازدارد.

🔸از دیگر استحسانات این که: شیخ علی عاملی با اين که مخالف سرسخت صوفيه بوده در اجازه اي که به سال 1068 به علامه مجلسي داده از پدرش مجلسي اول ستايش کرده. اگر وي را طرفدار صوفيه مي دانست نيازي به ذکر نام وي در اجازه نمي ديد!!

🔹 در وهن این استحسان همين بس که مخاطب مجلسی اول شیخ علی نبوده. مخاطب او ملا طاهر قمی است که اتفاقا از فرط عناد و دشمنی، در اجازه خود به علامه مجلسی مطلقا نامی از پدر بزرگوارش نبرده؛ کاری که بر خلاف عرف تماما اجازات مرسوم است.

🔸از آنچه ذکر شد می توان به وهن سایر مطالب تکراری و سست وبلاگ حضرت... شیخ حسن میلانی تحت عنوان موهون: (پاسخی به اتهام تصوف و صوفی گری به تشیع و علمای شیعه) پی برد.

🔹مضافا بر این که کسی نسبت تصوف به علمای شیعه نداده، بلکه عرفای بزرگ شیعه همچون صدرالمتالهین و فیض کاشانی و علم الهدی کاشانی هر یک آثاری در رد صوفیه دارند؛ و طریق اصیل عرفان ربطی به تصوف بدعت آلود ندارد.

والله الهادی الی سواء السبیل