گفتگوهای تراثی (آرشیو)

سلام این نوشته در کتیبه مسجد شیخ لطف الله اصفهان است

سلام
درباره مراسم فاتحه خوانی برای زعفر جناب آیت الله شیخ احمد مجتهدی فرموده بودند در زمان طفولیت من به همراه پدر در مجلس فاتحه خوانی که برای زعفر جنی در مسجد پامنار تهران برگزار شده بود شرکت کردیم .
با توجه به ولادت ایشان در 1302 شمسی نتیجه می گیریم در زمان پهلوی هم این مراسم برگزار می شده

و همينطور شعر و شاعري در اين شهر، بر پايه ديوانها و اشعار موجود شاعران اصفهاني .. خب ممکن است محققي پس از بررسي جايگاه شعر و شاعري در اصفهان به اين نظر برسد که تا سال 1006ق که اصفهان پايتخت گرديد، با توجه به وضعيت کويري اين شهر، درصد آثار ادبي از جنس آثار منظوم، از يک روند منظم و منحني ملايمي تبعيت ميکنند، که براي نمونه در هر يکصد سال 50 شاعر در اصفهان شکوفا شدند، اما جالب اينجاست وقتي اين آمارها وارد جرخه پژوهشي ما بشوند، به نظر عزيزان چه حادثه اي دهشتناک رخ ميدهد؟! همين محققي که روي شاعران اصفهان کار ميکند، از آنجايي که پس از پايتختي در آن واحد صدها بله هزاران شاعر (غير اصفهاني) از اقصي نقاط در اصفهان جاي گرفتند، به يکباره تمامي معادلات و تحليلها به هم ميريزد و منحني ملايم شاعر خيزي شهر اصفهان (بر پايه داده هاي علمي مطرح در فلسفه تاريخ) به يکباره در زمان شاه عباس (پس از سال 1006ق) به هم ميريزد اين محقق فکر ميکند که اين چطور شده است اصفهاني که در طول ساليان گذشته با يک نمودار تقريبا ثابتي در هر دوره صد ساله پنجاه شاعر داشته است به يکبار در اين زمان به بعد به 1000 شاعر ميرسد! خب محقق سؤال ميکند چه تغييرات ساختاري در اصفهانيان به وجود آمده است که اين شهر به يکباره شاعر خيز شده است؟ بعد با تلقي به قبول اينکه اينها اصفهاني بودند راه براي تحليلهاي خنک باز ميشود، بله دولت و جامعه اي که به شعر و شاعري اهميت دهد شعرا زياد ميشوند، يا در تحليل خنک ديگري بله در دوره شاه عباس به جهت نعمت وجود بزرگان و علما، خداوند هم عنايت کرده و چهل سالي در نيمه نخست قرن يازدهم هجري باران خوبي ميباريد و هوا به شدت تلطيف ميشد بعد هم نتيجه ميگيرند شما که در حمام قرار ميگيريد حسّ شاعري شما گل ميکند خاصيت اين رطوبت هوا شاعري را افزايش ميدهد!!! ببينيد اين کدهاي غلط يعني درج احوالِ شاعران غير اصفهاني ساکن اصفهان پايتخت صفوي به عنوان اصفهاني در کتب تراجم، چه بلايي خانمان سوز ايجاد ميکنند و حال شما بسنجيد اگر اين کدها، واقعي نباشند، ببينيد بعدها پژوهشهاي ما دچار چه انحطاط و خطاهاي راهبردي پارادوکيسکال نخواهند شد. با پوزش از تطويل🙏🏻💐

گفتگوی بابا قاسم، خادم جامع عباسی اصفهان با خداوند در صحرای محشر

جُنگی را مرور می کردم که اشعاری از شاعران صفوی و قاجاری داشت. چهار صفحه آن شامل یک مثنوی، این عنوان را داشت: «مِن کلام مرحوم بابا قاسم خادم باشی مسجد جامع عباسی». این که مسجد جامع عباسی [واقع در میدان نقش جهان] که زمانی مسجد شاه می گفتند و حالا مسجد امام می خوانند، خادم باشی داشته و ملقب به این لقب بوده، توجهم را جلب کرد. جستجوی مختصری نشان داد که این شخص شاعر بود و مثنوی زیر از اوست. شرح حالش در آتشکده آذر چنین آمده است: خادم، باباقاسم. از اهل اصفهان است و همشیره زاده ٔ میرنجات ، مدتی در مسجد جامع عباسی خادم باشی بود. صحبتش مکرر اتفاق افتاد، مردی نیک نهاد و خوش اعتقاد بود. شعر بسیاری گفته، صاحب دیوان است؛ اگرچه شعر را خوب نمی گفت، اما در فن تاریخ مهارت تمام داشت، و در اواخر زمان نادری در اصفهان وفات یافت. تاریخ وفات او این است: «گفت خادم بجنت آمد باز».
این یک شعر از او دیده و نوشته شد:
بمن دشوار شد آخر ره میخانه پیمودن / به این پیری بکوی می فروشم خانه بایستی
داستان مثنوی زیر را قدیم شنیده بودم؛ اینکه یک اصفهانی زرنگ، در صحرای محشر، این چنین با خدا برخورد کرده است! اکنون دیدم که این شاعر، یعنی خادم باشی جامع عباسی، این حکایت را به نظم در آورده است. وقتی او را برابر میزان و حساب قرار داده و نشانش می دهند که گناهانش سنگین است، در برابر این پرسش خداوند که اکنون چه دفاعی از خود داری، وی منکر همه گناهانش می شود. یک نکته شهادت ملائکه علیه اوست، اما وی می گوید آنها با وی دشمنی داشته اند، و حتی پیش از خلقتش هم او را متهم به گناه کرده اند! بنابراین حرف آنها را قبول ندارد. اعضایش که شهادت می دهند، آنها را هم متهم می کند که چون اجازه گناه به آنها نداده، اکنون تلافی می کنند. به نظر این بنده، «نامه عمل» هم اعتباری ندارد، چون کاغذ در شرع اعتباری ندارد! بدین ترتیب همه شهادتها را رد می کند. آن وقت خداوند، خود شهادت داد. در این وقت، بنده می گوید، علم تو را قبول دارم، اما خودت گفته ای که هر سخنی با گواه دو شاهد عادل قابل قبول است. اگر کسی را مثل و مانند خود بیاوری، در آن صورت، سخنت ثابت خواهد شد. در این وقت خداوند، او را به خاطر نکته سنجی اش و اینکه به وحدانیت خداوند اعتقاد دارد، بخشید. خادم در اینجا، از عرفان ستایش می کند، و آن را راه خلاصی می داند.
(ادامه دارد)

@jafarian1964

(دنباله) حتی علاقه اهل سنت ایران به اهل بیت (ع)، محدود به دوران صفوی به این طرف هم نیست. از نخستین سده‌های اسلامی تسنن در ایران با نوعی دلبستگی به اهل بیت (ع) آمیخته شد. بعداً تصوف و گسترش آن در تسنن و تشیع زمینه این نزدیکی را بیشتر فراهم کرد. بنابراین دولت صفوی بی‌مقدمه نبود. می‌دانیم که یکی از پایه‌های استقرار دولت صفوی در ایران تصوف قزلباشی بود. شیخ صفی اردبیلی خود یک صوفی سنی مذهب متمایل به تشیع بود. احفاد او در شرایطی انتقال از تسنن به تشیع را تجربه کردند که جامعه ایرانی و گرایش‌های مذهبی در دوران تیموریان و اخلاف آنان کاملاً آماده برای آن بود. چیزی که مرحوم استاد محمدتقی دانش‌پژوه از آن به «تسنن دوازده امامی» تعبیر می‌کند. باز هم تأکید می‌کنم که مقصود من از تشیع جنبه تمدنی آن است که علاوه بر امامیه، همه سنت‌های مذهبی ایرانی علاقه‌مند به اهل بیت (ع) را در برمی‌گیرد؛ هم مذهب دارد، هم فرهنگ؛ هم هنر دارد و هم ادبیات و شعر و موسیقی آیینی... حافظ و مولانا و سعدی هم در آن جای می‌گیرند و همچون کسای پیامبر همه «اهل بیت» را زیر بال و پر دارد.

(دنباله) حتی علاقه اهل سنت ایران به اهل بیت (ع)، محدود به دوران صفوی به این طرف هم نیست. از نخستین سده‌های اسلامی تسنن در ایران با نوعی دلبستگی به اهل بیت (ع) آمیخته شد. بعداً تصوف و گسترش آن در تسنن و تشیع زمینه این نزدیکی را بیشتر فراهم کرد. بنابراین دولت صفوی بی‌مقدمه نبود. می‌دانیم که یکی از پایه‌های استقرار دولت صفوی در ایران تصوف قزلباشی بود. شیخ صفی اردبیلی خود یک صوفی سنی مذهب متمایل به تشیع بود. احفاد او در شرایطی انتقال از تسنن به تشیع را تجربه کردند که جامعه ایرانی و گرایش‌های مذهبی در دوران تیموریان و اخلاف آنان کاملاً آماده برای آن بود. چیزی که مرحوم استاد محمدتقی دانش‌پژوه از آن به «تسنن دوازده امامی» تعبیر می‌کند. باز هم تأکید می‌کنم که مقصود من از تشیع جنبه تمدنی آن است که علاوه بر امامیه، همه سنت‌های مذهبی ایرانی علاقه‌مند به اهل بیت (ع) را در برمی‌گیرد؛ هم مذهب دارد، هم فرهنگ؛ هم هنر دارد و هم ادبیات و شعر و موسیقی آیینی... حافظ و مولانا و سعدی هم در آن جای می‌گیرند و همچون کسای پیامبر همه «اهل بیت» را زیر بال و پر دارد.

🔸حکایت پرابهام اربعین

🔹1. حکایت بازگشت خاندان امام حسین (ع) از شام به کربلا در روز اربعین در هیچ یک از کتب معتبر تاریخی کهن نیامده.

🔸2. ابوریحان بیرونی - در قرن پنجم - در «الآثار الباقیة» نوشته: در 20 صفر سر حسین (ع) به بدنش ملحق شد و در این روز 40 نفر از اهل بیت پس از بازگشت از شام قبر امام را زیارت کردند.

🔹3. مستوفی هروی مترجم کتاب «الفتوح» - در قرن ششم - نوشته: امام سجاد (ع) در 20 صفر سر مقدّس پدرش را به کربلا برگرداند. (در حالی که در متن «الفتوح» که خود از منابع داستانی کربلاست این مطلب وجود ندارد).

🔸4. سید ابن طاوس و ابن نما حلّی - از عالمان قرن هفتم - برای اولین بار آمدن جابر بن عبدالله انصاری - و جماعتی از بنی هاشم! - به کربلا در روز اربعین، و تلاقی آنان با کاروان اسرای شام را بدون ذکر منبع در «لهوف» و «مثیر الاحزان» نقل کرده اند.

🔹5. این مطلب در مقتل جعلی منسوب به ابومحنف نیز آمده است.

🔸6. اما نه «لهوف» و نه «مثیرالاحزان» هیچ یک کتاب تاریخ نیستند، و بر اساس منابع داستانی بخصوص «فتوح» ابن اعثم و «مقتل» خوارزمی و منابعی ناشناس تدوین شده اند.

🔹7. مطلب مهمی که مورد غفلت اغلب محققان قرار گرفته این است که ابن طاوس و ابن نما فقط ورود اهل بیت به کربلا و ملاقات آنان با جابر را نقل کرده اند، اما مطلقا اشاره ای به این که این ملاقات در روز اربعین بوده نکرده اند.

🔸8. و مهم تر این که ابن طاوس در کتاب «اقبال» به صراحت گفته: هرچند ممکن است اهل بیت هنگام بازگشت از شام از کربلا گذشته باشند، اما قطعاً رسیدنشان به کربلا در روز بیستم صفر نبوده است.

🔹9. چنانچه ملاحظه می شود ابن طاوس اصل آمدن اهل بیت را به کربلا در «لهوف» و «اقبال» نفی نکرده، اما سخنان او در اقبال قرینه روشنی است بر اینکه وی در «لهوف» نیز حکم به ورود اهل بیت در اربعین (چنانکه به او نسبت می دهند) نکرده است؛ چرا که اگر وی چنان دیدگاهی داشت در «اقبال» که آن را سالها بعد از «لهوف» نوشته بیان می کرد که من از گفته خود در «لهوف» برگشته و نظر نهایی من این است که اکنون می گویم.

🔸10. علامه مجلسی در «بحار الانوار» از منکران ورود اهل بیت به کربلا در روز اربعین بوده و آن را جدّاً بعید دانسته است.

🔹11. محدّث نوری در «لؤلؤ و مرجان»، حاج شیخ عباس قمی در «منتهی الآمال»، علامه شهرانی در «ترجمه نفس المهموم»، دکتر محمد ابراهیم آیتی در «بررسی تاریخ عاشورا» و دکتر سید جعفر شهیدی در کتاب «زندگانی فاطمه زهرا (س) »نیز از منکران این حادثه اند.

🔸12. شیخ مفید و شیخ طوسی نوشته اند: روز 20 صفر اهل بیت امام حسین (ع) از شام به سوی مدینه باز گشتند و در این روز جابر بن عبدالله انصاری از مدینه به کربلا رفت.

🔹13. شایان توجه است که تعبیر شیخ طوسی بازگشت اهل بیت از شام به طرف مدینه است نه رسیدن آنها به مدینه.

🔸14. در دوره های اخیر تلاش هایی برای اثبات وقوع این رخداد انجام شده از جمله کتاب پربرگ آیة الله شهید قاضی طباطبائی به نام «تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهداء (ع)» که به تفصیل در این باره بحث کرده و ادله محدث نوری را پاسخ گفته است.

🔹15. اما وقتی اصل گزارش در کتب معتبر تاریخی نیامده همه آن استدلال ها بی معنی است، و استناد به کلام شیخ بهائی و ابوریحان بیرونی خارج از عرف تحقیق تاریخی است. استناد به کلام ابن طاوس هم بر اساس غفلت است چرا که او در «لهوف» نامی از اربعین نیاورده و در اقبال» هم رسیدن اهل بیت در اربعین را بعید شمرده است.

🔸16. پس حتی طبق نظر سید ابن طاوس هم رسیدن اهل بیت به کربلا و ملاقات آنان با جابر در روز اربعین نبوده؛ و شیخ مفید و شیخ طوسی هم که نوشته اند جابر در اربعین به کربلا رفته ملاقات اهل بیت با او را قبول ندارند و برداشت صحیح از کلام آنان این است که اهل بیت در روز اربعین از شام به طرف مدینه حرکت کردند نه این که به مدینه رسیدند.

🔹17. محقق برجسته تاریخ اسلام دکتر محمد ابراهیم آیتی گوید: اگر مدرکی قابل اعتماد و استناد می داشتیم که اهل بیت در چهلم شهادت امام به کربلا آمده اند می گفتیم که این امر در موقع رفتن به شام بوده است نه در موقع برگشتن از شام.

🔸18. علامه شعرانی نیز این زیارت را به ظنّ غالب هنگام رفتن اهل بیت به شام دانسته است.

🔹19. اما چنانچه گفته شد اصلا دلیلی بر این که زیارت در روز اربعین بوده وجود ندارد که زمان آن را موقع رفتن به شام بدانیم.

🔸20. ادلّه ای که آیة الله شهید قاضی در کتاب پربرگ خود ذکر نموده نهایتا امکان بازگشت در 40 روز را اثبات می کند، اما هیچ دلیلی بر وقوع این امر وجود نداشته، و سخن شیخ بهائی و ابوریحان بیرونی نمی تواند مبنای تاریخ قرار بگیرد. ابن طاوس هم - که مرحوم قاضی به اشتباه او را قائل به این نظر می داند - در لهوف نامی از اربعین نبرده و در اقبال آن را بعید شمرده است.

@bazmeghodsian

«فرائد السمطین» از آثار ارزشمند اهل سنت در بیان فضائل اهل بیت (ع) است.

شیخ الاسلام ابراهیم جوینی از مشایخ صوفیه خراسان بوده و بخاطر وسعت مشرب از برخی مشایخ شیعه زمان خود همچون سید احمد بن طاوس، محقق حلّی، شیخ یوسف ابن المطهر پدر علامه حلی و سید عبدالحمید بن فخار موسوی نقل حدیث کرده و احادیثی از کتب شیخ صدوق و دیگران را به واسطه آنان در این کتاب آورده است.

بدین جهت متعصبین اهل سنت معاصر - بر خلاف تصریحات کتب تراجم خویش - او را شیعه دانسته و از استناد به کتاب او خودداری می کنند.

برخی محققان تازه کار هم بدون توجه به این نکته که احادیثی که او با واسطه مشایخ شیعی خود از کتب شیخ صدوق و دیگران نقل کرده طریق سنّیانه نداشته - و از این رو نمی توان در مقام محاجه با اهل سنت بدان استناد کرد - به عنوان منبع اهل سنت به آنها استناد می کنند!

ابنِ مُقلَه پدر خوشنویسی ایرانی (در شعر فارسی):

ابوعلي محمّد بن علي بن مُقْله در 272 ق. در بغداد زاده شد. واژة «مقله» به معني «مردمك چشم» لقب پدر ابوعلي بوده است. ابن مقله پس از تحصيل در فقه و تفسیر و ادبیات از ‌شانزده سالگي تصدّيِ امور دولتي را بر عهده گرفت. وی شعر می‏گفت و در ترسّل و انشا و خوشنویسی سرآمد بود و در جوانی به وزارتِ خلفای عباسی رسید و عاقبت در سال 328 ق. در زندان چشم از جهان فرو بست.

اين مرد بزرگ ايراني پيشقدم يكي از زيباترين مظاهر هنري يعني خوشنويسي در تمدّن اسلامي است و جملة‌ مورّخين برآنند كه تا ظهور وي هيچ يك از خطّاطان بر قدرت او در نوشتن اقلام مختلف و تتبع او در اختراع خطوط نيامده است و بعضي گويند اقلام ستّه را كه از اصول خطوط متعارفة‌ اسلامي بود، وی از خط کوفی اقتباس کرده است. قدر مسلّم اينكه مقله در تكميل اقلام موجود كوشيده است و شايد بعضي خطوط را نيز وضع كرده و يا سر و صورتي به آنها داده باشد ولی نسبت وضع تمام شش قلم به او روا نیست.
(احوال و آثار خوشنویسان، 1016)

با گسترش خطِّ نستعلیق از دورۀ تیموری، کم کم نماد بودنِ ابنِ مقله در خوشنویسی، کم‏رنگ شد چنانکه در سبکِ هندی بیشتر به «یاقوت» اشاره شده است و نام ابنِ مقله به ندرت بکار رفته است. یکی از دلایل جایگزین شدن نامِ یاقوت (مستعصمی) به جای ابن مقله، خیال‏ انگیزی یاقوت و تشبیه آن به خطِ عارض و لبِ لعلِ یار است.

با خطِّ ابن مقله و با حکمت زهیر   
با حفظ ابن معتز و با صحبت ابی
(منوچهری)

چو ابن رومی شاعر چو ابن مقله دبیر   
چو ابن معتز نحوی چو اصمعی لغوی (منوچهری)

لبِ لعلت خطِ تر می‏نویسد   
از ابن مقله خوش‏تر می‏نویسد
(ظهیر، 247)

گرنه ارتنگِ مانی است آن خط   
از چه خط‏ های مقله گشت سقط
با خطش خطِّ خازن و بوّاب    
همچو با آبِ صافی است سراب
(سنائی، حدیقه)

غلام آن سرِ کلکم که پیش او شده‏ اند   
روان صاحب و صابی و ابن مقله غلام
(ادیب صابر، 217)

مردمِ چشم ابن مقلۀ وقت   
بندۀ آن خط چو عنبر بود
(کمال اسماعیل)

گر ابن مقله دگرباره با جهان آید   
چنان که دعوی معجز کند به سحر مبین
به آبِ زر نتواند کشید چون تو الف   
به سیم‏ حل ننویسد مثال ثغر تو سین
(سعدی، قصاید)

خطی که مردم چشمم نبشته است چو آب    
محقّق است که او ابن مقلۀ ثانی است
(خواجو)

حدیثِ خون دلم هر دم ابن مقلۀ چشم   
روان به گِرد لب جویبار بنویسد
(خواجو، 699)

از آنجا که «مُقله» در معنای کاسۀ چشم است، سخنوران ازین واژه هم برای اشاره به ابنِ مقله و ساختن ایهام ‏های زیبا استفاده کرده ‏اند.

کاش کابنِ مقله بودی در حیات   
تا بمالیدی خطت بر مقلتین
(سعدی، قصاید)

سواد دیدۀ دولت سیاهی قلم است   
از آن چو مُقله سیاه است و نورگستر خط
(شرف ‏الدین علی یزدی، 34)

منبع: زرافشان، حمیدرضا قلیچ خانی، ص ۱۳، نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۹۲.

با سلام گویا هر بیتی جداست
- بیت نخست:
في رياض تبسمت عن اقاح
سرقته من أنجم .............
البته معلوم نشد از کیست، شاید از ابوفراس حمدانی یا شاعری دیگر. قصیده حائیه شیخ جعفر نقدی (ره) نظیر این مضامین است:
أرياض تبسّمت عن أقاح
أم لئال تنظّمت بوشاح

- بیت دوم:
ومقتول اولاد البغایا بکربلا
الحسین شهید [الله فی الفلوات]
که در کتیبه مسجد شیخ لطف الله اصفهان هم آمده است، گویا بخشی از قصیده‌ای تائیه از شیخ بهائی (ره) است.

- بیت سوم:
إذا نبا بكريم موطن فله
وراءه في بسيط الارض اوطان
این بیت بخشی از قصیده نونیه بُستی موسوم به عنوان الحکم است.

🔸«فرائد السمطین» از آثار ارزشمند اهل سنت در بیان فضائل اهل بیت (ع) است.

شیخ الاسلام ابراهیم جوینی از مشایخ صوفیه خراسان بوده و بخاطر وسعت مشرب از برخی مشایخ شیعه زمان خود همچون سید احمد بن طاوس، محقق حلّی، شیخ یوسف ابن المطهر پدر علامه حلی و سید عبدالحمید بن فخار موسوی نقل حدیث کرده و احادیثی از کتب شیخ صدوق و دیگران را به واسطه آنان در این کتاب آورده است.

بدین جهت متعصبین اهل سنت معاصر - بر خلاف تصریحات کتب تراجم خویش - او را شیعه دانسته و از استناد به کتاب او خودداری می کنند.

برخی محققان تازه کار هم بدون توجه به این نکته که احادیثی که او با واسطه مشایخ شیعی خود از کتب شیخ صدوق و دیگران نقل کرده طریق سنّیانه نداشته - و از این رو نمی توان در مقام محاجه با اهل سنت بدان استناد کرد - به عنوان منبع اهل سنت به آنها استناد می کنند!

@bazmeghodsian

🔸حکایت پرابهام اربعین

✍️ رحیم قاسمی

🔹1. حکایت بازگشت خاندان امام حسین (ع) از شام به کربلا در روز اربعین در هیچ یک از کتب معتبر تاریخی کهن نیامده است.

🔸2. ابوریحان بیرونی - در قرن پنجم - در «الآثار الباقیة» نوشته: در 20 صفر سر حسین (ع) به بدنش ملحق شد و در این روز 40 نفر از اهل بیت پس از بازگشت از شام قبر امام را زیارت کردند.

🔹3. مستوفی هروی مترجم کتاب «الفتوح» - در قرن ششم - نوشته: امام سجاد (ع) در 20 صفر سر مقدّس پدرش را به کربلا برگرداند. (در حالی که در متن «الفتوح» که خود از منابع داستانی کربلاست این مطلب وجود ندارد).

🔸4. سید ابن طاوس و ابن نما حلّی - از عالمان قرن هفتم - برای اولین بار آمدن جابر بن عبدالله انصاری - و جماعتی از بنی هاشم! - به کربلا در روز اربعین، و تلاقی آنان با کاروان اسرای شام را بدون ذکر منبع در «لهوف» و «مثیر الاحزان» نقل کرده اند.

🔹5. این مطلب در مقتل جعلی منسوب به ابومحنف نیز آمده است.

🔸6. اما نه «لهوف» و نه «مثیرالاحزان» هیچ یک کتاب تاریخ نیستند، و بر اساس منابع داستانی بخصوص «فتوح» ابن اعثم و «مقتل» خوارزمی و منابعی ناشناس تدوین شده اند.

🔹7. مطلب مهمی که مورد غفلت اغلب محققان قرار گرفته این است که ابن طاوس و ابن نما فقط ورود اهل بیت به کربلا و ملاقات آنان با جابر را نقل کرده اند، اما مطلقا اشاره ای به این که این ملاقات در روز اربعین بوده نکرده اند.

🔸8. و مهم تر این که ابن طاوس در کتاب «اقبال» به صراحت گفته: هرچند ممکن است اهل بیت هنگام بازگشت از شام از کربلا گذشته باشند، اما قطعاً رسیدنشان به کربلا در روز بیستم صفر نبوده است.

🔹9. چنانچه ملاحظه می شود ابن طاوس اصل آمدن اهل بیت را به کربلا در «لهوف» و «اقبال» نفی نکرده، اما سخنان او در اقبال قرینه روشنی است بر اینکه وی در «لهوف» نیز حکم به ورود اهل بیت در اربعین (چنانکه به او نسبت می دهند) نکرده است؛ چرا که اگر وی چنان دیدگاهی داشت در «اقبال» که آن را سالها بعد از «لهوف» نوشته بیان می کرد که من از گفته خود در «لهوف» برگشته و نظر نهایی من این است که اکنون می گویم.

🔸10. علامه مجلسی در «بحار الانوار» از منکران ورود اهل بیت به کربلا در روز اربعین بوده و آن را جدّاً بعید دانسته است.

🔹11. محدّث نوری در «لؤلؤ و مرجان»، حاج شیخ عباس قمی در «منتهی الآمال»، علامه شهرانی در «ترجمه نفس المهموم»، دکتر محمد ابراهیم آیتی در «بررسی تاریخ عاشورا» و دکتر سید جعفر شهیدی در کتاب «زندگانی فاطمه زهرا (س) »نیز از منکران این حادثه اند.

🔸12. شیخ مفید و شیخ طوسی نوشته اند: روز 20 صفر اهل بیت امام حسین (ع) از شام به سوی مدینه باز گشتند و در این روز جابر بن عبدالله انصاری از مدینه به کربلا رفت.

🔹13. شایان توجه است که تعبیر شیخ طوسی بازگشت اهل بیت از شام به طرف مدینه است نه رسیدن آنها به مدینه.

🔸14. در دوره های اخیر تلاش هایی برای اثبات وقوع این رخداد انجام شده از جمله کتاب پربرگ آیة الله شهید قاضی طباطبائی به نام «تحقیق درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهداء (ع)» که به تفصیل در این باره بحث کرده و ادله محدث نوری را پاسخ گفته است.

🔹15. اما وقتی اصل گزارش در کتب معتبر تاریخی نیامده همه آن استدلال ها بی معنی است، و استناد به کلام شیخ بهائی و ابوریحان بیرونی خارج از عرف تحقیق تاریخی است. استناد به کلام ابن طاوس هم بر اساس غفلت است چرا که او در «لهوف» نامی از اربعین نیاورده و در اقبال» هم رسیدن اهل بیت در اربعین را بعید شمرده است.

🔸16. پس حتی طبق نظر سید ابن طاوس هم رسیدن اهل بیت به کربلا و ملاقات آنان با جابر در روز اربعین نبوده؛ و شیخ مفید و شیخ طوسی هم که نوشته اند جابر در اربعین به کربلا رفته ملاقات اهل بیت با او را قبول ندارند و برداشت صحیح از کلام آنان این است که اهل بیت در روز اربعین از شام به طرف مدینه حرکت کردند نه این که به مدینه رسیدند.

🔹17. محقق برجسته تاریخ اسلام دکتر محمد ابراهیم آیتی گوید: اگر مدرکی قابل اعتماد و استناد می داشتیم که اهل بیت در چهلم شهادت امام به کربلا آمده اند می گفتیم که این امر در موقع رفتن به شام بوده است نه در موقع برگشتن از شام.

🔸18. علامه شعرانی نیز این زیارت را به ظنّ غالب هنگام رفتن اهل بیت به شام دانسته است.

🔹19. اما چنانچه گفته شد اصلا دلیلی بر این که زیارت در روز اربعین بوده وجود ندارد که زمان آن را موقع رفتن به شام بدانیم.

🔸20. ادلّه ای که آیة الله شهید قاضی در کتاب پربرگ خود ذکر نموده نهایتا امکان بازگشت در 40 روز را اثبات می کند، اما هیچ دلیلی بر وقوع این امر وجود نداشته، و سخن شیخ بهائی و ابوریحان بیرونی نمی تواند مبنای تاریخ قرار بگیرد. ابن طاوس هم - که مرحوم قاضی به اشتباه او را قائل به این نظر می داند - در لهوف نامی از اربعین نبرده و در اقبال آن را بعید شمرده است.

@bazmeghodsian